Tarihi Çevrede Mimari Tasarım: İstanbul Yenileme Alanları

Türkiye’de 2005 yılında çıkarılan kentsel yenileme yasası ile yenileme alanı ilan edilen sit alanlarında ortaya konan tasarım projelerinin kültürel mirasın korunması konusunda ortaya konan evrensel ilkeler ve yasal düzenlemeleri dikkate almadığı ve bu bağlamda tarihi dokunun bütünlüğünü bozan, kimliğini değiştiren mimari tasarım çalışmaları yapıldığı gözlenmektedir. Günümüzde tarihi çevrede çağdaş mimari tasarım, koruma konusu ile birlikte ele alınmakta, konuya dair evrensel çalışmalar aracılığı ile kültürel kimliğin değerinin korunması ve gelecek nesillere aktarılması amaçlanmaktadır. Tarihi çevrede mimari tasarım konusu ile ilgili uluslararası ilkelerin tasarıma etki etmesi, yeni yapıların bağlam, süreklilik ve dönemsel okunabilirlik kavramları ışığında ortaya konması kültürel mirasın korunmasına yardımcı olacaktır. Bu doğrultuda makale İstanbul’da öncelikli olarak yenileme alanı ilan edilmiş Fener-Balat, Süleymaniye ve Tarlabaşı yenileme projelerinin evrensel koruma ve mimari tasarım ilkeleri kapsamında sorgulanmasına odaklanmaktadır. Bununla birlikte ülkemizde mimari tasarıma etki eden dış faktörlerin ortaya konması hedeflenmiştir. Makalede öncelikle tarihi çevre koruma ve tarihi çevrede mimari tasarım kavramları, tarihsel süreçte ortaya konmuş evrensel çalışmalar ve Türkiye’de bu kapsamda yapılan yasal ve kurumsal düzenlemeler üzerinden irdelenmiş, daha sonra bu kavramlar kapsamında tarihi çevrede mimari tasarım kriterleri belirlenmiştir. Çalışma alanı olarak belirlenmiş üç bölge için hazırlanmış yenileme projeleri irdelenerek tasarım sorunlarının ortaya konması amaçlanmıştır. Bu doğrultuda projeler, çalışmada belirlenen tasarım kriterleri ve Türkiye’de tasarıma etki eden dış faktörler kapsamında konunun uzmanları ile yapılan anket çalışması aracılığı ile sorgulanmıştır. Söz konusu yenileme projelerinde tasarım çalışmalarının bağlam, süreklilik, dönemsel okunabilirlik kavramları ile ele alınmadığı aynı zamanda Türkiye’nin içinde bulunduğu siyasi, ekonomik durumun tasarım çalışmalarına etki ettiği sonucuna varılmıştır

Architectural Design in Historical Areas: Urban Regeneration Areas in İstanbul

In Turkey, it is observed that, the design projects in sites declared as protected areas with the urban regeneration law enacted in 2005, neglect the universal principles and legal regulations set forth in the protection of cultural heritage. Consequently, architectural design works distorting the integrity and changing the identity of the historical texture are commonly seen. Today, contemporary architectural design in the historical environment is handled together with the subject of conservation aiming to protect the value of cultural identity and transfer it to future generations in the light of various universal studies. Taking design principles into account which are continuously being discussed on international levels regarding new designs within the historical environment will help protect the cultural heritage by constructing the new buildings in the light of context, continuity and historical texture. In this regard, the current study focuses on the questioning of Fener-Balat, Süleymaniye and Tarlabaşı renovation projects, which were declared as regeneration areas in Istanbul, within the scope of universal protection and architectural design principles. In the study, initially, the concepts of conservation of historical environment and architectural design in the historical environment were examined through the lens of international literature and the related legal and institutional arrangements in Turkey , and then, the architectural design criteria in the historical environment were specified within the scope of these concepts. This study aims to reveal the design problems in the regeneration projects of designated three regions. To this end, the projects in question were evaluated in terms of the specified design criteria and the external factors affecting the design studies in Turkey through a survey held with experts on the field. The results reveal that context, continuity and periodical readability are neglected in the renovation projects in question and the political and economic situation in Turkey affects the design works.

PDF

___

Ahunbay, Z. (1996) Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon, İstanbul, YEM Yayınları.
Akkar, Z. (2006) “ Kentsel Dönüşüm Üzerine Batı’daki Kavramlar, Tanımlar, Süreçler ve Türkiye”, Planlama Dergisi, Sayı 2, s.29- 38.
Balcan, C. (2012) “Kentsel Yenileme ve İki Şehir Hikâyesi: Tarlabaşı – Süleymaniye, Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Entitüsü Kentsel Koruma ve Yenileme Programı.
Baytin, Ç. (1994) “Tarihi Çevrelerde Yeni Yapı Olgusuna Bir Yaklaşım, İstanbul Örneğinde Bir Uygulama Modeli”, Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık/Bina Bilgisi Programı.
Carmon, N. (1999) “Three Generations Of Urban Renewal Policies: Analysis And Policy İmplications”, Geoforum, Volume: 30(2), s.145-158.
ÇEKÜL, (2010) Yerelden Ulusala Ulusaldan Evrensele Koruma Bilincinin Gelişim Süreci, ÇEKÜL Vakfı yayınları.
Dinçer, İ. (2015) “Tarihi Mekanların Yenileme Yasası ve Yenileme Projeleriyle İmtihanı”, Ed.: Emre Yalçın Neoliberal Kent Politikaları ve FENER-BALAT-AYVANSARAY Bir Koruma Mücadelesinin Öyküsü, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, s. 183-22.
Dinçer, İ. (2013) “Kentleri Dönüştürürken Korumayı Ve Yenilemeyi Birlikte Düşünmek: Tarihi Kentsel Peyzaj Kavramının Sunduğu Olanaklar” International Journal of Architecture and Planning, Volume 1, Issue 1, s.22-40.
Dinçer, İ. (2011) “The Impact Of Neoliberal Policies On Historic Urban Space: Areas Of Urban Renewal İn Istanbul”, International Planning Studies, Sayı 16: 1, s. 43-60.
Dinçer, İ. (2010)”The Dilemma Of Cultural Heritage-Urban Renewal: Istanbul, Süleymaniye And Fener-Balat”, 14th IPHS Conference: Urban Transformation: Controversies, Contrasts And Challenges, 12-15 July 2010 Istanbul.
Dinler, M., Güçhan, N. (2016) “Fener Ve Balat’ın Dönüşümü Üzerine: Üç Vizyon / Üç Dönem / Üç Ayrı “Koruma” Anlayışı”, TUBA-KED, Sayı 14, s.225-247.
Erder, C. (1999) Tarihi Çevre Kaygısı, Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Ankara. Fatih Belediyesi-KİPTAŞ (2008) Süleymaniye Yenileme Alanı Proje Raporu, T.C. Fatih Belediye Başkanlığı İmar ve Şehircilik Müdürlüğü.
Görgülü, Z. (2009) “Kentsel Dönüşüm ve Ülkemiz”, TMMOB İzmir Kent Sempozyumu, 8-10 Ocak 2009, s.767-780.
Kaderli, L. (2014) “Kültürel Miras Koruma Yaklaşımlarının Tarihsel Gelişimi”, Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, Sayı 12, s.29-41.
Karakul, Ö. (2009) “Değişim, Süreklilik, Uyum Üçgeninde Tarihi Çevrede Yeni Yapı, Tarihi Çevrede Koruma: Yaklaşımlar Uygulamalar”, Dosya Dergisi, Sayı 14, s.50-58.
Kasımoğlu, U. (2010) Kentsel Yenileme Uygulamalarının Çeşitli Boyutları İle İrdelenmesi ve Tarlabaşı Kentsel Yenileme Projesi Örneği, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Sehir Planlama Yüksek Lisans Programı.
Kejanlı, D.T. ve diğerleri. (2007) “Türkiye’de Koruma Yasalarının Tarihsel Gelişimi Üzerine Bir İnceleme”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 6, Sayı 19.
Kuban, D. (2000) Tarihi Çevre Korumanın Mimarlık Boyutu, İstanbul, YEM Yayınları. Lampugnani, V.M. (1985) Architecture and City Planning in the Twentieth Century, Newyork, Published by Van Nostrand Reinhold.
Levent, Y. (2009) “Tarihi Çevre Koruma Mevzuatına Genel Bir Bakış, Tarihi Çevrede Koruma: Yaklaşımlar Uygulamalar”, Dosya Dergisi, Sayı 14, s. 62-68.
Madran, E. (2009) “Tarihi Çevrenin Tarihi: Osmanlıdan Günümüze Tarihi Çevre: Tavırlar-Düzenlemeler”, Dosya Dergisi, Sayı 14:1, s. 6-15.
Madran, E. Özgönül, N. (2005) Kültürel Ve Doğal Değerlerin Korunması, Ankara, TMMOB Mimarlar Odası Yayınları.
Özdemir, M. (2005) “Türkiye’de Kültürel Mirasın Korunmasına Kısa Bir Bakış”, Planlama Dergisi, Sayı 1, s.20-25.
Özden, P.P. (2016) Kentsel Yenileme Yasal Yönetsel Boyut Planlama ve Uygulama, Ankara, İmge Kitapevi Yayınları.
Özden, P.P., Kubat, A.S. (2003) “Türkiye’de Şehir Yenilemenin Uygulanabilirliği Üzerinde Düşünceler”, İTÜ Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, s. 77-88.
Özer, F. (1982) Çağdaş Mimari Dizaynlamada Tarihsel Sürekliliğin Değerlendirilmesi, İstanbul, İTÜ Yayınları.
Tekeli, İ. (2009) Modernizm, Modernite ve Türkiye’nin Kent Planlama Tarihi, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_ tr0784192001542192602.pdf (Erişim tarihi 17 Kasım 2018)
http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_ tr0243603001536681730.pdf (Erişim tarihi 17 Kasım 2018)
http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_ tr0458320001536681780.pdf (Erişim tarihi 17 Kasım 2018)
http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_ tr0627604001536681570.pdf (Erişim tarihi 17 Kasım 2018)
http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_ tr0592931001536912260.pdf (Erişim tarihi 17 Kasım 2018)
https://teftis.ktb.gov.tr/TR-174602/681-nolu-ilke-karari-kentselsitler-koruma-ve-kullanma-.html (Erişim tarihi 21 Aralık 2018)
http://www.icomos.org.tr/?Sayfa=Icomostuzukleri&dil=tr (Erişim tarihi 9 Eylül 2019)
https://whc.unesco.org/uploads/activities/documents/activity-646-2.pdf (Erişim tarihi 9 Eylül 2019)
http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5366.pdf (Erişim tarihi 14 Ocak 2019)
http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/12/20051214-6. htm (Erişim tarihi 14 Ocak 2019)
https://www.fatihhaber.com/fatihhaber/f-b-proje.htm (Erişim tarihi 9 Eylül 2019)
h t tp: / /www. sepinmima rlik.com /p rojele r. php?kategory=KENTSEL%20PLANLAMA&lst=no (Erişim tarihi 9 Eylül 2019)
https://www.calikgayrimenkul.com/fbay_projesi_main.aspx (Erişim tarihi 9 Eylül 2019)
http://www.taksim360.com.tr/tr/ (Erişim tarihi 9 Eylül 2019)