Osmanlı Sivil Mimarlığında İstanbul'daki Taş Odalar ve Fener Evleri

Saklama mekanlarının sosyal, ekonomik, kültürel değişimler paralelinde şekillenen bir örneğini oluşturan Taş Odalar, toplumsal ve mimari etkilenmeler çerçevesinde Fener Evleri adını alan yapı grubu ile tasarım özellikleri ve işlevsel anlamda karşılaştırılarak incelenmiştir. Bu amaçla öncelikle, saklama kavramı ve yapılardaki fiziksel biçimlenişi, İlk Çağ’dan başlayarak 19.yy. sonuna kadar; dini, ticari, idari yapılarla konutlarda ayrıntılı olarak ele alınmış, Osmanlı yönetiminde bulunan Güney Doğu ve Balkan Eyaletlerinde de örneklerine rastlanabilecek saklama mekanları her türlü yazılı belgenin değerlendirilmesi ile tespit edilmiştir. Coğrafi olarak İstanbul, zaman olarak ise Fener Evleri’nin 18.yy., Taş Odaların 19.yy. sınırları içinde şekillenmesi çalışma kapsamını oluşturmuştur. Söz edilen kapsam dahilinde, yapıların konumlandırılmasında birincil veri kaynağı olarak hali hazır haritalar ve Pervititch haritalarından yararlanılmıştır. Tespit edilen yapıların mimari analizi çalışmanın ikinci adımını oluşturmuş, derlenen verilerle hazırlanan katalogları tamamlayıcı nitelikteki Başbakanlık Osmanlı Arşivleri’nde düzenlenmiş bulunan kayıtlarla -Bab-ı Defteri Baş Muhasebe Kalemi Muhallefat Halifesi-Defterleri Kataloğu Kayıtları, Maliye Defterleri Tasnifi Tamirat Defterleri- dönemin gazetelerinde yer alan kiralık-satılık ev ilanları ve içerdikleri sosyo-ekonomik yaşama ait tanımlamalarla 18-19.yy. özellikleri ortaya çıkarılmıştır. Genel değerlendirme sonunda Taş Oda ve Fener Evleri’nin mimari tanımlamalarına ulaşılırken aynı zamanda toplumsal yapıda yaşanan değişimlerin yapıların fiziksel biçimlenişlerine etkisi de ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

İstanbul

Stone Rooms and Fener Houses of İstanbul in the Ottoman Civil Architecture

Stone rooms form an example of storage space formed in tandem with social, economic and cultural change. These rooms have been examined within the framework of social and architectural influences comparing them with the group of buildings called the Fener Houses in terms of design characteristics and function. The concept of storage space and the first physical formation in buildings begins from the First Period up to the 19th Century in three religious, commercial and administrative structures and houses. The storage spaces that could be found in examples in the Southern and Balkan states under the Ottoman administration were confirmed. There are few examples of storerooms that still exist today and these can be learned about from archive documents in the Repairs Registers Catalogue, rental-sales house advertisements and the Inheritance Registers Catalogue. The architectural characteristics of the stone rooms and Fener Houses found in Istanbul, introducing them in detail with the catalogue. At the end of the general evaluation, the effect of the changes in social structure on the physical formations of the buildings of the changes was taken up separately under the heading of social results.

Keywords:

Istanbul,

PDF

___

1. Mellart, J., 2003, Çatalhöyük-Anadolu’da Bir Neolitik Kent, Çev.: G. B. Yazıcıoğlu, Yapı Kredi Yayını, İstanbul, s. 43.

2. Acar, E., 1999, “İlk Çağ Öncesi Gezginlik’’, Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme, Ed.: Y. Sey, Tepe Mimarlık Kültür Merkezi Yayını, İstanbul, s. 18-36.

3. Nauman, R., 1975, Eski Anadolu Mimarlığı, Çev.: B. Madra, Türk Tarih Kurumu Yayını, IV. Dizi- Sa. 9, Ankara, s. 370-375.

4. Akurgal, E., 1995, Hatti ve Hitit Uygarlıkları, Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı Yayını, İzmir, s. 84-85.

Darga, M., 1985, Hitit Mimarlığı 1, Yapı Sanatı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları: 3221, İstanbul, s. 18-21;167-169.

5. Creswell, K.A.C., 1979, Early Muslim Architecture I-II, Hacker Art Books, Newyork, s. 45.

6. Sezgin, H., 1979, Türk ve İslam Mimarisine Toplu Bakış, Mimar Sinan Üniversitesi Yayını: 5, İstanbul, s. 17-37.

7. Ahunbay, M., “Kilise’’, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, c.3, 1997, s. 1010-1014.

Germaner, S., 1997, “Bazilika’’, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, c.1, 1997, s. 207

8.Ahunbay, M., “Sinagog’’, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, c. 3, 1997, s. 1672.

9. Arseven, C. E., 1955-1958, Türk Sanatı Tarihi, Milli Eğitim Bakanlığı Yayını, İstanbul, s. 144.

10. Akozan, F., (1963), “Türk Han ve Kervansarayları”, Türk Sanatı Tarihi Araştırma ve İncelemeleri, c.1, 1963, s. 133-167.

11. Baş, A., 1995, “Beylikler Dönemi Hanlarında Uygulanan Plan Şeması’’, 9. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi, Kültür Bakanlığı Yayını: 1703, Ankara, s. 275-288.

12. Arseven, C. E., a.g.e., s.151.

13. Sözen, M. ve Tanyeli U., 1999, “Bedesten”, Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul, s. 39.

14. Cezar, M., 1985, Tipik Yapılarıyla Osmanlı Şehirciliğinde Çarşı ve Klasik Dönem İmar Sistemi, Mimar Sinan Üniversitesi Yayını: 9, İstanbul s. 220-296.

15. Akbayar, N. ve Sakaoğlu, N., 1999, Osmanlı’da Zenaatten Sanata, Creative Yayıncılık, İstanbul, s.195-199.

16. Güran, C., (tarihsiz), Türk Hanlarının Gelişimi ve İstanbul Hanları Mimarisi, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, s. 58-79.

17. Arseven, C. E., 1943, Sanat Ansiklopedisi, Maarif Matbaası, İstanbul, s. 175.

Sözen, M. ve Tanyeli U., “Barhana”, a.g.e., s. 35.

18. Sözen, M., 1990, Devletin Evi Saray, Sandoz Kültür Yayınları: 12, İstanbul, s. 4-10.

19. Uzunçarşılı, İ. H., 1941, Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal, Türk Tarih Kurumu Yayını: VIII/10, İstanbul, s. 46-58.

20. a.y.

21. İbni Batuta, 1983, İbni Batuta Seyahatnamesi I-II, Çev.: M. Çevik, Üçdal Neşriyat, İstanbul, s. 442-454.

22. Eldem, S. H., 1986, Türk Evi Osmanlı Dönemi II, Türkiye Anıt ve Çevre Değerlerini Koruma Vakfı, İstanbul, s. 104-107.

Şehsuvaroğlu, H., (tarih yok), “İstanbul Bahçeleri’’, Asırlar Boyunca İstanbul, s. 169-170.

23. Erdoğan, M., “Türk Bahçeleri’’, Vakıflar Dergisi, c. 4, 1958, s. 162-182.

24. Tanyeli, U., “Babıali’’, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Tarih Vakfı ve Kültür Bakanlığı Yayını, İstanbul, c.9, 1993, s. 519-522.

25. Tanyeli, U., (1999), “Anadolu’da Bizans, Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Dönemlerinde Yerleşme ve Barınma Düzeni’’, Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, s. 405-470.

26. Akın, G., 1984, “Doğu ve Güneydoğu Anadolu’daki Tarihsel Ev Tiplerinde Anlam”, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, s. 31.

İmamoğlu, V., 1992, Geleneksel Kayseri Evleri, Türkiye Halk Bankası, Ankara, s. 49-51.

27. Hakim, B. S., 1986, Arabic-Islamic Cities Building and Planning Principles, KPI Limited, London, s. 280-285.

Warren, J.ve Fethi, İ.,1982, Traditional Houses in Baghdad, Coach Publishing House Ltd., England, s. 12-39.

28. Akın, N., 2001, Balkanlar’da Osmanlı Dönemi Konutları, Literatür Yayıncılık, İstanbul, s. 136-140.

Akın, N., 1995, “Balkanlar’da Osmanlı Evleri Üzerine Görüşler’’, 9.Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi, Ankara Kültür Bakanlığı Yayını: 1073, Ankara, s. 55-59.

29. Akın, N., 2001, Balkanlar’da Osmanlı Dönemi Konutları, Literatür Yayıncılık, İstanbul, s. 154-180.

Arel, A., 1986, “Aydın Bölgesinde Ayanlık Dönemi Yapıları’’, Ege’de Mimarlık Sempozyumu, İzmir, Dokuz Eylül Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Yayını, İzmir, s. 148-164.

Bilgin, Z., 1986, “Az Tanınan Bir Mimarlık Örneği: Foça ve Yöresi Mimarlığı’’, Ege’de Mimarlık Sempozyumu, Dokuz Eylül Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Yayını, İzmir, s. 80-105.

30. Cerasi, M., 1999, Osmanlı Kenti, Osmanlı İmparatorluğu’nda 18. ve 19. Yüzyıllarda Kent Uygarlığı ve Mimarisi, Çev.: A.Ataöv, Yapı Kredi Yayını, Toplumsal Tarih Araştırmaları: 2, İstanbul, s. 155-175.

31. Eldem, S.H., a.g.e., s. 232-233.

32. Gurlitt, C., 1999, İstanbul’un Mimari Sanatı, Çev.: R. Kızıltan, Enformasyon ve Dökümantasyon Hizmetleri Vakfı, Ankara s. 10-12.

33. Gautier, T., 1990, İstanbul, Çev. N.: Berk, İsis, İstanbul, s. 100-105.

34. Eldem, S.H., a.y.

Eyice, S., 1975, “Tarihte Haliç”, İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi İstanbul Geoteknik Su ve Çevre Mühendisliği Sorunları Araştırma Grubu Sempozyumları No:1, İstanbul, s. 1-10.

35. Kuban, D., 1998, Kent ve Mimarlık Üzerine İstanbul Yazıları, Yapı-Endüstri Merkezi Yayını, İstanbul, s. 188-189.

36. Eldem, S.H., a.y.