Melek Zühre SÖZERİ YILDIRIM, Hüseyin ÖKTEN

Köy Enstitüleri’nin İlk Mezunları ve Onların Okulları: Milas-Kapıkırı İlkokulu

Erken Cumhuriyet döneminin ve Köy Enstitüleri’nin kollektif belleğini bugüne taşıyan ilkokul yapıları “taşımalı eğitime” geçişin sonucu olarak boşaltılmıştır. Okulların birçoğu son 20 yıl içinde yıkılma noktasına gelmiştir. Bu okullardan biri 1999-2000 eğitim-öğretim yılında eğitim işlevini kaybeden Kapıkırı İlkokulu’dur. Komşu köylerden Köy Enstitüleri’ne katılan ve eğitim alan Kapıkırı’nın ilk öğretmeninin, Köy Enstitüleri’nin ilk mezunlarından biri olduğu bilinmektedir. Ayrıca, okulun kendine özgü mimarisi ve 1941 yılında sonuçlanan “Köy Okulları Proje Müsabakası” birincilik ödülü ile benzerlikleri Kapıkırı İlkokulu’nun araştırma alanı olarak seçilmesinin temel nedenleridir. Bu çalışmanın savı, köy okullarının, Erken Cumhuriyet döneminin Modernlik Projesi’nin kırsaldaki en önemli göstergeleri olduğudur. Kapıkırı İlkokulu’nun 1940’lı yıllara ait bir “tasarım yarışması” ürünü olma ihtimali, kendisini koruma nesnesine dönüştürecek önemli bir bilgidir. Doğal ve arkeolojik sit alanında bulunması nedeniyle okul; yerleşim yeri, inşaat süreci ve yerleşimin dönüşümü açısından Türkiye’deki koruma politikalarına ilişkin çok önemli bulgular taşımaktadır. Sonuç olarak bu çalışma, 1940’lı yılların sonlarında inşa edilen bir okul üzerinden “kırsalda modern ile temas” ve “modernlik projesi ile koruma paradigması arasındaki gerilimi” okumaya çalışmaktadır. Böylelikle, “köye eğitimin girişi” olarak sembolize edilen bu köy okulu, günümüzdeki koruma fikri açısından arkeolojik sit alanlarındaki yerleşimler için dönüştürücü bir rol oynayabilecektir

First Graduates of Village Institutes and Their Schools: Milas-Kapikiri Primary School

Village Institutes are one of the pioneer accomplishments regarding the ‘Modernity Project’ of Early Republican Period. With the legitimization of Institutes in 1940, students from the villages, after completing -the educational program in the Village Institutes, became primary school teachers. As soon as they returned to their villages, they constructed their own school buildings where they started teaching. However, these village schools, where the first graduates of the Institute taught, were closed down as a result of the abolition of multi-grade classes and the transition to transported education. Today, those Village Schools, reflections of the Republic’s ideology, are physically on the verge of collapse since they have not been utilized for the last 20 years. The fundamental notion of the current study is to highlight the fact that Village Schools, especially the ones built between 1940-1950, are one of the main indicators of the ‘Modernity Project’ of the Early Republic in the rural Anatolia. These structures, besides being the visual reflections of the educational policies of the newly-established Republic, bear the collective memory of the Early Republic and the principles of Village Institutes to the present. Therefore, this study aims to identify these schools before their demolition and to document how these simple school structures strongly acted upon the modernization process. Considering its relation to the Village Institutes, Kapıkırı School in Milas, evacuated in the 1999-2000 school year due to the abolition of the multi-grade classes was selected as the case in the current study. The underlying reason for such a selection is to indicate the fact that Kapıkırı Primary School has been one of the few intact examples where the first graduates of the Institutes taught. At the initial stage, nearly thirty village schools in the Milas district of Muğla were evaluated through settlement decisions and functions and structures were documented by measurements and photographs. In the second stage, structures identified were classified, and especially Gölyaka and Kıyıkışlacık schools, which are located in ancient settlements and have indications of similarity in plans, were compared with Kapıkırı School. In accordance with these stages, a detailed literature review was conducted in Arkitekt-Journal, which happens to be the main source of information in understanding the architectural approach of the period of 1940-1960. In addition, based on the local history, it has been understood that children of villages around the Kapıkırı attended Institutes to become primary school teachers. One of these students started teaching in Kapıkırı after his graduation as the first teacher of the village. He collaborated with the villagers, especially during the construction of the roof and wooden elements, by means of his special training as a ‘constructor’ in the Institute. The findings collected through the detailed architectural examination of Kapıkırı School and comparative readings in Arkitekt-Journal have proved the fact that Kapıkırı School was built in accordance with the first prize of Village Schools Competition Project. Upon research conducted, it was found that this school in a small village was designed by the famous architects Asım Mutlu and Ahsen Yapanar, the First Prize winners in the competition. In addition, literature review and oral history studies about the building process also shows that the school was directly associated with Institutes. The architects Ernst Egli, who travelled through Anatolia examining the various school buildings (1928-1930) and Margarete Schütte-Lihotzky, who published a series of typologies of village schools (1938-1940), had also very similar proposals with Kapıkırı School. Asım Mutlu and Ahsen Yapanar completed their architectural education at the Fine Arts Academy and had direct associations with these architects. The research findings on the above-mentioned architects have made it possible to state that Kapıkırı primary school was not only related to the Early Republican ideologies but also European Influences. Consequently, this study which proceeds through the Kapıkırı School attempted to read the experience of the rural areas which were in contact with modernity, and the tension between the modernity project and the conservation paradigm. Based on the results of the current research, Kapıkırı School, located within a natural/archaeological protection site, revealed significant information regarding the preservation policies in Turkey, in terms of the decision of positioning, and transformation of the settlement. However, the main reason for this tension is due to the fact that the Kapıkırı School has been built in accordance with the first prize entry of one Architectural Competition Project pertaining to the 1940s and this feature of the building also makes it an artifact deserving preservation.

PDF

___

Akcan, E. (2009). Çeviride modern olan: Şehir ve konutta TürkAlman ilişkileri. Yapı Kredi Yayınları.
Alpagut, L. (2012). Cumhuriyet’in mimarı: Ernst Arnold Egli. Boyut Yayıncılık.
Alpagut, L. (2018). Üretken bir mimar ve Ankara’da modern bir bina: Bruno Taut ve Atatürk Lisesi. Sanat Tarihi Dergisi, 27(1), 135-161.
Anonim. (1940). Köy Enstitüleri mezunlarının çalışacakları köylerde yaptırılacak okul binalarının plânlarına ait müsabaka şartnamesi. Arkitekt, (7-8), 187-188.
Anonim. (1941a). Köy Enstitüleri mezunlarının çalışacakları köylerde yaptırılacak okul binalarının plânlarına ait müsabaka: Köy okulları proje müsabakası. Arkitekt, (01-02), 12-23.
Anonim. (1941b). Köy Enstitüleri I. Maarif Matbaası.
Anonim. (1943). Köylerde yaptırılacak okul binaları hakkında tamim. T.C. Maarif Vekilliği.
Anonim. (1944a). İlk öğretmen evleri proje müsabakası. Arkitekt, (145-146), 14-16.
Anonim. (1944b). Köy Enstitüleri II. Maarif Matbaası.
Anonim. (1945). Ankara’da Yeni İlkokullar. Arkitekt, (09-10), 193- 194.
Bozdoğan, S. (2002). Modernizm ve ulusun inşası: Erken Cumhuriyet Türkiye’sinde mimari kültür. Metis Yayınları.
Bozdoğan, S. (2005). Türk mimari kültüründe modernizm: Genel bir bakış. S. Bozdoğan ve R. Kasaba (Eds.). Türkiye’de modernleşme ve ulusal kimlik (ss.118-135). Tarih Vakfı.
Cezayirlioğlu, H. (2020, 23 Ocak). Köy Enstitüleri. www.halduncezayirlioglu.com
Distelrath, A. (2011). Yerleşim ve yaşam alanı olarak ören yeri: Herakleia (Latmos) için bir koruma konsepti. Ege Yayınları.
Doyduk, S., ve Can, C. (2012). Nesne merkezli koruma bilgisine farklı yaklaşımlar: Kentsel arkeolojik bir araştırma. Sigma Dergisi, 4(1), 12-21.
Duyuran, R. (1945). Latmos Heraklea’sı. Mimarlık, (07-08), 158- 161.
Egli, E. A. (2008). Genç Türkiye inşa edilirken (1927-1940, 1953- 1955). Türkiye İş Bankası Yayınları.
Elmas, A., ve Atınışık, S. (2018). Köy Enstitülerinde denetim uygulamaları. Journal of Social and Humanities Sciences Research, 5(18), 401-425. http://dx.doi.org/10.26450/jshsr.370
Emre, N. (1934). Gazi ilk mektebi. Arkitekt, (07), 191-193.
Eres, Z. (2008). Türkiye’de planlı kırsal yerleşmelerin tarihsel gelişimi ve erken Cumhuriyet dönemi planlı kırsal mimarisinin korunması sorunu [Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi]. İTÜ Polen. http://hdl.handle.net/11527/4216
Evren, N. (1998). Köy Enstitüleri neydi ne değildi? Güldikeni Yayınları. Google Earth. (2020, Ağustos). https://www.google.com/earth/
İnan, A. A. (1972). Devletçilik ilkesi ve Türkiye Cumhuriyeti birinci sanayi planı 1993. Türk Tarih Kurumu.
Karain, S. B. (1996). Margarete Schütte-Lihotzky ve Türkiye’deki yapıları. Mimarlık, (270), 8-13.
Kayın, E. (2007). ‘Modern’ bir kurgu olarak koruma paradigmasının dönüşümü ve modern mimarlık mirası. Mimarlık, (338), 25-29.
Köksal, A. (1995). Kentsel koruma bağlamı. II. Kentsel Koruma, Yenileme ve Uygulamalar Kolokyumu. MSÜ-MF, 74-76.
Köksal, A. (1998). Yeni bir koruma söylemine giriş. Arredamento Mimarlık, (09), 117.
Köksal, A. (2002). Türkiye mimarlığında modernleşme ve ulusalcılık. Arredamento Mimarlık, (07-08), 89-91.
Köy Kanunu. (1924, 18 Mart). Resmi Gazete (68), 237-260. Başbakanlık Basımevi. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.442.pdf
Kul, F. N. (2010). A new approach for defining the conservation status of Early Republican architecture, case study: Primary school buildings in Izmir. [Doktora Tezi, Ortadoğu Teknik Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
Kul, F. N. (2012). Primary schools of Izmir (1923-1950). METU JFA, 29(2), 259-284.
Kul, F. N. (2016). Ernst A. Egli ve yeni ilkokul modelleri. Mimarlık, (388), 67-71.
Madran, E. (1997). Cumhuriyetin ilk otuz yılında (1920-50) koruma alanının örgütlenmesi II. METU JFA, 17(1-2), 75-97.
Millî Eğitim Bakanlığı. (2014, 20 Şubat). Tuğsavul (Çamiçi İlkokulu) ilköğretim okulu tarihçesi. http://mebk12.meb.gov.tr/meb_ iys_dosyalar/35/07/636875/dosyalar/2014_06/06011212_ tusa vullkokulutarihesi.pdf
Mortaş, A. (1935). Köy projesi, Mimar Burhan Arif. Arkitekt, (11- 12), 320.
Mortaş, A. (1940). Köy evi tipleri. Arkitekt, (01-02), 08-09.
Mortaş, A. (1944). Proje müsabakaları. Arkitekt, (145-146), 1-2 ve13.
İzgü, M. (2019, 23 Ocak). In Wikipedia. https://en.wikipedia.org/ wiki/Muzaffer_%C4%B0zg%C3%BC
Peschlow-Bindokat, A. (1996). Der latmos: Eine unbekannte gebirgslandshaft an der türkishen Westkiste, Zabern. Sağıroğlu, N. A. (2013). Özgürleştirici eğitim arayışları: Köy Enstitüleri ve eleştirel pedagoji okulu. Amme İdaresi Dergisi, 46(1), 81-98.
Sallan Gül, S. (2013). Gönen Köy Enstitüsü ışığı. YKKE Der. Yay.
Sayâr, Z. (1936). Devlet inşaatında tip-plân usulünün mahzurları. Arkitekt, (9), 259-260.
Sayâr, Z., Söylemezoğlu, H. K., Ünsal, B., Gorbon, R., Meltem, N., ve Sonad, S. (1973). Mimarlığımız 1923-1950. Mimarlık, (2), 19-62.
Schütte-Lihotzky, M. (1939). Yeni köy okulları bina tipleri üzerinde deneme. Maarif Vekilliği.
Selah, Z. (1931a). Mektep arsalarının intihabında bazı esaslar. Arkitekt, (5), 160-161.
Selah, Z. (1931b). Mektep inşaatında iktiadi düşünceler. Arkitekt, (6), 205-206.
Selah, Z. (1931c). Mektep binalarında estetik. Arkitekt, (8), 253- 254.
Soykan, F. (2003). Kırsal turizm ve Türkiye turizmi için önemi. Ege Coğrafya Dergisi, 12(1), 1-11. https://dergipark.org.tr/en/ pub/ecd/issue/4882/66951
Sözeri Yıldırım, Z., ve Ökten, H. (2014). Muğla Kapıkırı Köy İlkokulu. Türkiye mimarlığında modernizmin yerel açılımları X. poster sunuşları bildiri özetleri kitabı, Erzurum, 48.
Taşımalı İlköğretim Yönetmeliği. (2000, 15 Nisan). Resmî Gazete (24021). https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/24021.pdf
Ünsal, B. (1940). Sincan köyü planı, köy ev tipi ve bir köy mektebi projesi. Arkitekt, (01-02), 15-18.
Ünsal Gülmez, N. (2015). Ege taşrasında “modern”in mitleşmesi: Kemer (Bozdoğan, Aydın) ve Demirköprü (Salihli, Manisa) baraj siteleri ve lojmanları. METU JFA, 32(2), 19-43.
Yeşilyurt, M., Orak, S., Tozlu, N., Uçak, A., ve Sezer, D. (2007). İlköğretimde taşımalı eğitim araştırması Van il merkezi örneği. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 6(19), 197-213. https:// dergipark.org.tr/tr/pub/esosder/issue/6133/82250
Yıldırım, M. A. Arşivi. (ca 1960-2020). Kişisel fotoğraf arşivi.
Yıldırım, M. Z. Arşivi. (ca 2007-2020). Kişisel fotoğraf ve çizim arşivi.
Ziya, A. (1935). Köy evleri proje ve yapıları için toplu rapor. Arkitekt, (7-8), 203-204.
4306 Sayılı Kanun İlköğretim ve Eğitim Kanunu, Milli Eğitim Temel Kanunu, Çıraklık ve Meslek Eğitimi Kanunu, Milli Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun ile 24.3.1988 Tarihli ve 3418 Sayılı Kanunda Değişiklik Yapılması ve Bazı Kağıt ve İşlemlerden Eğitime Katkı Payı Alınması Hakkında Kanun (1997, 18 Ağustos). Resmî Gazete (23084). https://www. mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=4306&MevzuatTur=1 &MevzuatTertip=5