Anadolu-Türk kent tarihine katkı: Anadolu Selçuklu kenti (XII. yüzyılın başından XIII. yüzyılın sonuna dek)

Bu araştırmanın amacı, Anadolu’da Selçuklu döneminde ör- gütlenmiş yerleşme sisteminin ve ulaşım ağı içindeki mekânsal ve işlevsel rollerinin Anadolu Selçuklu kentlerinin morfolojik karakteristikleri üzerinde etkili olup olmadığının tartışılması- dır. Araştırmada “Anadolu Selçuklu kenti” kavramıyla (Müslü- man) Selçuklu ile (Hıristiyan) Bizans kültürleri arasındaki sos- yal, kültürel ve ekonomik karşılıklı etkileşim sürecinin Anado- lu coğrafyasındaki mekânsal ortaklığı sözkonusu edilmektedir. Araştırma, Selçuklu dönemine ilişkin özgün tarihi kaynakların, arkeolojik-mimari kalıtlar eşliğinde irdelenmesi ve elde edilen bulguların harita ve planlar üzerinden mekânsal çözümleme- lere dönük değerlendirilmesine dayanan bir yöntem kurgusu içinde ele alınmıştır. Araştırma sonunda, Bizans egemenliğin- den devralınan yerleşim mirası üzerinde gelişen Anadolu Sel- çuklu kentlerinin, mekânsal örgütlenme düzeni üzerinde Ana- dolu öncesi Türk yerleşim pratiklerinin etkili olduğu belirlen- miştir. Bu tespit eşliğinde, Anadolu Selçuklu kentleri, mekânsal ve işlevsel kimlik farklılıkları açısından, “kale kent”, “açık kent” ve “dış odaklı büyüme” modelleri olmak üzere üç farklı katego- ri altında sınıflandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Anadolu, Türkiye

A contribution to Anatolian-Turkish urban history: the Anatolian Seljuk city (from the beginning of the 12th century to the end of the 13th century)

Anatolian Seljuk cities reflect the morphological characteris- tics in terms of their spatial and functional roles in the urban network and transportation system set up in Anatolia. Within this scope of definition, (the meaning of) the concept of “the Anatolian Seljuk city” is conceived as the result of the im- pact of the social, cultural and economic symbiosis between Christian-Byzantine and Muslim-Seljuk on spatial organization in Anatolia. In order to establish the Anatolian Seljuk city, in terms of research sources and its methodology, it is consid- ered that the use of original historical and manuscript sources and their spatial dimension should be used. Within this frame- work, the spatial organization and morphologies of Anato- lian Seljuk cities are defined using maps based on manuscript sources and archaeological or architectural ruins. As a result, Anatolian Seljuk cities developed based on Byzantine urban heritage, and also organized spatially under the impact of pre-Anatolian Turkish urban culture. In this regard, three cat- egories were defined, namely “fortified city”, “open city” and “external focused city” models, according to their distinguish- ing spatial and functional characteristics.

Keywords:

Anatolia, Turkey,

PDF

___

1. Erdmann, K., (1961), Das Anatolische Karavansaray des 13. Jahrhunderts, Katalog-Text, Verlag, Berlin. Turan, O. (1946). Selçuk Kervansarayları, TTK Belleteni X/39 471-496. Rogers, JM. (1976). Waqs and Patronage in the Seljuk Anatolia; The Epigraphic Evidence, Anatolian Studies XXVI, 69-103. Rogers, JM. (1978). Royal Caravan- sarays and Royal Inscriptions in Seljuk Anatolia, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Albert Louis Ga- briel Özel Sayısı, 397-431.
2. Özergin, M.K., (1959), Anadolu Selçukluları Çağında An- adolu Yolları, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversi- tesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
3. Cahen, C., (2001), The Formation of Turkey; The Seljukid Sultanate of Rum: Eleventh to Fourteenth Century, Lon- don.
4. Anonim Selçuk-name, (1952), Anadolu Selçukluları Tarihi, Uzluk Basımevi, Ankara. Süryani Michael (Tarih- siz). Süryani Patrick Mikhail Vakayinamesi (1042-1195), Basılmamış Tercüme, TTK Kütüphanesi, no: 44, II, Ankara.
5. Müneccimbaşı, Ahmed bin Lütfullah (1935), Müneccimbaşıya göre: Anadolu Selçukileri, Türkiye Yayınları, İstanbul. Müneccimbaşı, Ahmed bin Lütful- lah (2001). Camiü’d-Düvel-Selçuklular Tarihi; Anadolu Selçukluları ve Beylikler, II, Akademi Yayınları, İzmir. Ibn Bibi (1996). El Evamirü’l-Ala’iye Fil Umuri’l-Ala’iye (Selçuk Nâme), I-II, TTK Yayınları, Ankara. Ibn Bibi (1941). Anado- lu Selçuki Devleti Tarihi (Farsça Muhtasar Selçuk-Nâme), Uzluk Basımevi, Ankara. Aksarayî (1943). Anadolu Selçuki Devletleri Tarihi, Recep Ulusoğlu Yayınevi, Ankara. Aksa- rayî (2000). Müsâmeretü’l Ahbar, TTK Yayınları, Ankara. Cenâbî (2000) Cenâbi’ye Göre Anadolu Selçukluları, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi 36, 213-259.
6. Ülkütaşır, M.Ş., (1949), Sinop’ta Selçukiler Zamanına Ait Tarihi Eserler, Türk Tarih, Arkeologya ve Etnografya Dergi- si V,112-151. Erzi, AS. (1950). Türkiye Kütüphanelerinden Notlar ve Vesikalar, TTK Belleteni XIV(53), 85-100. Artuk, İ. ve Artuk, C. (1986). Ortaçağ’da Bazı Anadolu Şehirlerine Verilen Unvanlar, Türk Kültürü Araştırmaları XXIV(2), 65- 69. Artuk, İ. ve Artuk, C. (2003). Bazı İslâm Şehirlerinde Hangi Devletler Sikke Kesmiş ve Bu Şehirlere Ne Gibi İsimler Verilmiş, TTK Belleteni LXVII(249), 421-446.
7. Ibn Bibi, (1996), El Evamirü’l-Ala’iye Fil Umuri’l-Ala’iye (Selçuk Nâme). Ibn Bibi (1941). Anadolu Selçuki Dev- leti Tarihi (Farsça Muhtasar Selçuk-Nâme). Aksarayî (1943). Anadolu Selçuki Devletleri Tarihi, Recep Ulusoğlu Yayınevi, Ankara. Aksarayî (2000). Müsâmeretü’l Ahbar, TTK Yayınları, Ankara. Anonim Selçuk-name (1952). An- adolu Selçukluları Tarihi, Uzluk Basımevi, Ankara. Abü’l Farac, G. (1945). Abü’l Farac Tarihi, I-II, TTK Yayınları, Ankara. Al-Melik Al-Zâhir (1941). Baybars Tarihi, II, TTK Yayınları, İstanbul.
8. Erkiletlioğlu, H., Güler, O., (1996), Türkiye Selçuklu Sultanları ve Sikkeleri, Erciyes Üniversitesi Yayınları, Kay- seri.
9. Uzunçarşılı, İ.H., (1933), 13. ve 14. Asırlarda Anadolu’da Ticaret, Ülkü Mecmuası I(4), 287-291. Aslanapa, O. (1974). Türk Denizciliği ve Selçuklu Tersaneleri, Türk Kül- türü 146, 69-77. Heyd, W. (1975). Yakın-Doğu Ticaret Tarihi, I, TTK Yayınları, Ankara.
10. Abdülkerim bin Şeyh Musa, (1991), Makâlât-ı Seyyid Har- un Veli, TTK Yayınları, Ankara. Hasluck, WF. (1970). Chris- tianity and Islam under the Sultans, II, Octagon Books Press, New York. Âşıkpaşaoğlu (1970). Aşıkpaşaoğlu Tar- ihi (Tevârih-i Al-i Osman), 1001 Temel Eser, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara.
11. Wolper, E.S., (2003), Cities and Saints; Sufism and the Transformation of Urban Space in Medieval Anatolia, Pennsylvania University Press, Pennsylvania. Blair, SS. (1990). Sufi Saints and Shrine Architecture in the Early Fourteenth Century, Muqarnas, 7, 35-49.
12. Bayram, M., (1991), Ahi Evren ve Ahi Teşkilatı’nın Kuruluşu, Konya. Çağatay, N. (1997). Bir Türk Kurumu Olan Ahilik, TTK Yayınları, Ankara.
13. Anonim, (1946), Türkiye’de Meskûn Yerler Kılavuzu, I, TC. İçişleri Bakanlığı Yayınları, Ankara.
14. Shaw, S.J., (1985), History of the Ottoman Empire and Modern Turkey; Empire of the Gazis, The Rise and De- cline of the Ottoman Empire: 1280-1808, I, Cambridge University Press, London.
15. Yinanç, M.H., (1944), Türkiye Tarihi Selçuklular Devri I, Anadolu’nun Fethi, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul. Orkun, HN. (1935). Anadolu’da Oğuz Boyları, Ülkü Mecmuası 5(27), 189-199. Vryonis, S. (1981). No- madization and Islamization in Asia Minor, Byzantina kai Metabuzantina; Studies on Byzantium, Seljuks and Otto- mans, II (IV), 42-71, Undena Publications, Malibu. Tunç- dilek, N. (1980). Türkiye’de Kır Yerleşmesinin Gelişimi ve Tarihsel Evrimi, İ.Ü. Coğrafya Enstitüsü Dergisi 23, 1-25.
16. Sjoberg, G., (1965), The Preindustrial City; Past and Pres- ent, The Free Press, New York. Morris, AEJ. (1979). History of Urban Form; Before the Industrial Revolutions, George Godwin Limited Press, London. Weber, M. (2000). Batı Şehri, Şehir ve Cemiyet, 131-166, İz Yayınları, İstanbul. Von Grunebaum, GE. (1961). The Structure of the Mus- lim Town, Essays in the Nature and Growth of a Cultural Tradition, 141-158, Routledge and Kegan Paul Limited, London. Lapidus, IM. (1967). Muslim Cities in The Later Middle Ages, Harvard University Press, Cambridge.
17. Turan, O., (1988), Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar, TTK Yayınları, Ankara.
18. Braudel, F., (2004), Maddi Uygarlık; Gündelik Hayatın Yapıları, İmge Yayınları, Ankara.
19. Ibn Bibi, (1996), El Evamirü’l-Ala’iye Fil Umuri’l-Ala’iye (Selçuk Nâme). Ibn Bibi (1941). Anadolu Selçuki Devleti Tarihi (Farsça Muhtasar Selçuk-Nâme). Müneccimbaşı, Ahmed bin Lütfullah (1935). Müneccimbaşıya göre: Anadolu Selçukileri. Müneccimbaşı, Ahmed bin Lütful- lah (2001). Camiü’d-Düvel-Selçuklular Tarihi; Anadolu Selçukluları ve Beylikler.
20. Ibn Bibi, (1996), El Evamirü’l-Ala’iye Fil Umuri’l-Ala’iye (Selçuk Nâme). Ibn Bibi (1941). Anadolu Selçuki Devleti Tarihi (Farsça Muhtasar Selçuk-Nâme).
21. Crane, H., (1993), Notes on Saldjuq Architectural Patron- age in Thirteenth Century Anatolia, Journal of the Eco- nomic and Social History of the Orient XXXVI, 1-57.

ISSN: 1305-5798
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: Kare Yayıncılık

Arşiv

Sayıdaki Diğer Makaleler

Türkiye’de tarım alanı tahribatı ve çevresel etki değerlendirmesini yeniden düşünmek

Mehmet Doruk ÖZÜGÜL

Farklı konut bölgelerinde yaşayanların fiziksel aktivite alışkanlıklarının karşılaştırılması

Ebru ÇUBUKÇU, Rabia ZEYBEK, Nazlı SHAFEI

Anadolu-Türk kent tarihine katkı: Anadolu Selçuklu kenti (XII. yüzyılın başından XIII. yüzyılın sonuna dek)

KORAY ÖZCAN, Zekiye YENEN

Yerleşmelerde imaj analizi konusunda bir yöntem: Kastamonu örneği

Nilgün Ç. ERKAN, Zekiye YENEN