TÜKETİCİ HAKLARINA YÖNELİK TARİHTE YAPILAN İLK KANUN: “KANUNNAME-İ İHTİSAB-I BURSA”

İslam dininin temel ilkelerini Türk örf ve adetleriyle birleştiren ahiliğin üreticiyi korumaya yönelik faaliyetleri yüz yıllarca devam etmiştir. Osmanlılar döneminde ahiliğin belirlediği ve ticari hayatta uyguladığı standartlar padişah fermanıyla hukuk normu haline getirilmiştir. “Kanunname-i İhtisab-ı Bursa” ismiyle 1502 yılında yayınlanan ferman tarihte yapılan ilk tüketici kanunu olma özelliği taşımaktadır. Kanunname-i İhtisab-ı Bursa (Bursa Belediyesi Kanunu) ayrıca dünyanın ilk standart kanunudur. Bu kanun Sultan II. Bayezid emriyle yürürlüğe girmiştir. Bu kanunda; hayvan ürünleri, türlü sebze-meyve, tuz, ekmek, sanayi ürünleri, tekstil ürünleri, tarım-tahıl ürünleri, orman ürünleri, deri ürünlerinin satışları, konulacak fiyatlar ve kaliteleri bir standarda bağlanmış; bugünkü anlamda boyama, ambalaj, kalite gibi esaslarla narh ve ceza hükümlerine yer verilmiştir. “Kanunname-i İhtisab-ı Bursa”, dünya standart tarihine ve tüketici haklarına yönelik faaliyetlere önemli bir veri sağlamıştır. Standarttın ve tüketici haklarının çok fazla gündemde olduğu günümüzde bu kanunun tetkik edilmesi önem arz etmektedir. Bu çalışmada, Osmanlı devletinin kanunlarına kaynaklık eden İslâm hukukunun temel ilkeleri bağlamında söz konusu kanunda yer alan hükümlerin değerlendirilmesi amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Ahilik, Tüketici Kanunu, İslâm Hukuku, Kanunname-i İhtisab-ı Bursa

THE FIRST LAW ON CONSUMER RIGHTS: “THE LAW OF THE MUNICIPALITY OF BURSA”

The activities of Akhism that connects the basic principles of the Islamic religion with Turkish customs and traditions have continued for centuries. Standards established and implemented by the organization of the Akhi in commercial life became legal norm with the imperial rule during the Ottoman period. This legal norm, published under the name “Kanunnama Ihtisabı Bursa” (The law of the municipality of Bursa) in 1502, is the first consumer law which have been made in history. “Kanunnama Ihtisabı Bursa” is also the world’s first standard law. This law entered into force by order of Sultan Bayezid II. In this law, agricultural products, textile products, agricultural-cereal products, forest products, leather products, prices and qualifications are standardized. The rules like dyeing, packaging, quality, and price restrictions and penal provisions are similar to the practices of the our age. “Kanunnamai Ihtisab-ı Bursa” has provided important data on activities related to world standard history and consumer rights. Because the standards and consumer rights are on the agenda with a high frequency nowadays, it is important to examine this law. In this article, it is aimed to evaluate the provisions contained in the law, in the context of the basic principles of Islamic law which was the source for the Ottoman laws.

Keywords:

Akhism, Consumer Law, Islamic Law, The law of the municipality of Bursa,

PDF

___

Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, Dâru’l-Hadis, Kahire, 1995.
Ayşe, Aydın Yanar, Mustafa Arlı,” Kanunname-i İhtisab-ı Bursa’nın Dokuma Kumaşlar ve Giysiler Açısından Değerlendirilmesi”, Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı: 28, (60-68), Ankara 2012.
Bâcî, Ebu’l-Velîdi el-Müntekâ Şerhu Muvatta, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye,
Bilmen, Ömer Nasuhî, Hukuki İslamiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu I-VIII, Bilmen Yayınevi, İstanbul trs.
Canpolat, Ö. “Türk Standardizasyon Hukuku ve Avrupa Birliğine Uyum”, Standard Dergisi, Yıl: 44 (528):105, Aralık, 2005.
Çayıroğlu, Yüksel, “İslâm Hukukuna Göre İhtikâr Yasağı”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 17, sayı 2, Diyarbakır 2015, s. 320-321.
Debbağoğlu, Ahmet, İslâm İktisadına Giriş, Hareket Yayınları, İstanbul 1979, s. 85; Ekinci, Ahilik, s. 139.
Döndüren, Hamdi, Delilleriyle Ticaret ve İktisat İlmihali, İstanbul 2012.
Ebû Dâvud, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî, Sünenu Ebî Dâvud, (1. Baskı), Mektebetu İbn Hazm, Dımeşk 2004.
Ekinci, Yusuf, Ahilik, Ankara 2008, s. 138; Sucu, Mustafa, Ahi Ocakları ve Bir Ahilik Belgesi, Malatya 1996, s. 5-6.
el-Abderî, Muhammed b. Yusuf b. Ebi’l-Kâsım, et-Tâc ve’l-İklîl li Muhtasarı Halil, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994.
Erdem, Ekrem, Ahilik, Detay Yayıncılık, Ankara 2008, s. 83.
İbn Abdilber Ebû Ömer Yûsuf b. Abdullah en-Nemerî el-Endülisî, el-Kâfî fî Fıkhi Ehli’l-Medîne el-Mâlikî, (3. Baskı), Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut 1992.
İbn Abdilber, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdullah en-Nemerî el-Endülisî, İstizkâr I-XXX, Daru’l-Va’y, Kahire 1993.
İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülaziz, Reddü’l-Muhtâr ala’d-Dürri’l Muhtâr, Beyrut 1992.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd, Muhallâ I-XI, İdâretu’l-Matbaâtu’l-Münîr, Kahire 1352.
İbn Kayyim el-Cevziyye, Turuķu’l-hükmiyye, (nşr. Behîc Gazâvî), Dâru ihyâi’l-ulûm, Beyrut, trs.
İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Ebî Muhammed Abdillah b. Ahmed b. Muhammed, el- Muğnî I-XV, (3. Baskı), Dâru’l Alemu’l-Kutub, Riyad 1997.
İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Ebî Muhammed Abdillah b. Ahmed b. Muhammed, el-Kâfî I-VI, (1. Baskı), Thk. Abdullah b. Abdirrahman Türkî, Dâru’l-Hacer, 1997.
İbn Mâce, Ebû ‛Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî, Sünenü İbn Mâce, Thk. Yusuf el-Hâc Ahmed, Mektebetu İbn Hacer, Şam 2004.
İnalcık, Halil, “Halil İnalcık ile Söyleşi”, (Söyleşiyi Yapan İlber Ortaylı), Cogito -Osmanlılar Özel Sayısı, Sayı 19, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999
Kallek, Cengiz, “Hisbe”, DİA, XVIII, s. 133.
Kallek, Cengiz, “Narh”, DİA, XXXII, s. 387.
Karaman, Hayrettin, İş ve Ticaret İlmihali, İz Yayıncılık, İstanbul 2010.
Karpat, Kemal H., Osmanlı’da Değişim, Modernleşme ve Uluslaşma, (Çev. Dilek Özdemir), İmge Kitabevi, Ankara 2006.
Kâsânî, Ebû Bekr Alâeddin Ebû Bekr b. Mes'ud b. Ahmed, Bedâiu’s-Sanâî fî Tertîbi’ş-Şerâi’, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-Arabi, 1982.
Kazıcı, Ziya, “Ahilik”, DİA, İstanbul 1988, I, s. 541.
Kazıcı, Ziya, “Hisbe”, DİA, cilt: XVIII, s. 143-144.
Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, Ensar Yayınları, İstanbul 2010.
Mergînânî, Burhanuddîn Ebi’l-Hasan Ali b. Ebî Bekr el-Fergânî, el-Hidaye Serhu Bidâyeti’l-Mubtedî I-IV, Daru’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, Beyrut trs.
Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd b. Mahmud, el-İhtiyâr li’Ta’lîli’l-Muhtâr I-V, Çağrı Yay., İstanbul 2007.
Kütükoğlu, Mübahat S., “Narh”, DİA, XXXII, s. 390.
Müslim, Ebu’l-Husayn Muslim b. el-Haccâc en-Neysâbûrî, Sahîhu Müslim, Thk. Halîl b. Me’mûn Şeyhân, Dâru’l-Ma‛rife, Beyrut 2007.
Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddin b. Şeref, Kitâbu’l-Mecmû’ Şerhu’l-Muhezzeb li’ş-Şîrâzî I-XXIII, Mektebetu’l-İrşâd, Cidde trs.
Râfiî, Ebû Kâsım Abdi’l-Kerîm b. Muhammed b. Abdi’l-Kerîm el-Kazvınî eş-Şâfiî, Şerhu’l-Kebîr I-XIII, (1. Baskı), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1997 .
Remlî, Şemseddin, Nihâyetü’l-muhtâc, Beyrut 1984.
Şimşek, Muhittin, TKY ve Tarihteki İlk Uygulaması: Ahilik, Hayat Yayıncılık, İstanbul 2002.
Şirbînî, Şemsuddîn Muhammed el-Hatîb, Muğni’l-Muhtâc İlâ Ma’rifeti Me’âni Elfâzi’l-Minhâc I-IV, Daru’l-Ma’rife, Beyrut 1997.
İbn Teymiyye, Takıyyüddin, el-Hisbe fi’l-İslâm ev vazîfetü’l-hükûmeti’l-İslâmiyye, Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut trs.
Tirmizî, Ebî İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre, Câmiu’t-Tirmizî, (1. Baskı), Thk. Yusuf el-Hâc Ahmed, Mektebetu İbn Hacer, Dımeşk 2004.
Uyanık, C. , “Yıllık Standard Yolculuğu”, Standard Dergisi, Yıl: 43 (514): 15, Ekim, 2004.
Kavakçı, Yusuf Ziya, Hisbe Teşkilâtı, Ankara 1975.
Zeylaî, Fahreddîn Osmân b. Alî el-Hanefî, Tebyînu’l-Hakâik Şerhi Kenzi’d-Dekâik I-VI, (1. Baskı), Matbatu’l-Kubrâ el-Emiriyye, Bulak 1313.