TRABZON YÖRESİ YORGANCILIK MESLEĞİNDE SÖZLÜ KÜLTÜRÜN VE TÜRK MOTİFLERİNİN İZLERİ

İhtiyacm estetiğe dönüşmesi sonucu oluşan el sanatları, Türk kültür tarihi içinde önemli bir yere sahiptir. Her bir el sanatı, Türk kültür kodu taşımakla birlikte geleneğin içinde sözlü kültürde yaşaması açısından halkbilimirı de çalışma sahasına girmiştir. Bir el sanatı olan yorgancılık, Anadolu'nun birçok şehrinde icra edilmektedir ve Trabzon da bu şehirlerden biridir. Trabzon, tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmış ve böylece kültürel yönden zenginleşmiştir. Bu çalışmada Trabzon yöresinde icra edilen yorgancılık el sanatı üzerinde durulmuş, sanatın gelenekteki ve sözlü kültürdeki yeri tespit edilmeye çalışılmıştır. Yorgancılık el sanatı ve mesleği, Trabzon'da uzun yıllar canlılığını korumuş; fakat günümüzde yok olmaya yüz tutmuş mesleklerden biri haline gelmiştir. Yünden yapılan yorganların kullanımının giderek azalması ve yerini fabrikasyon ürünlere bırakması, bu mesleğe olan rağbeti de azaltmıştır. Nitekim yorgancıların yetiştirecek çırak bulamamaları bu durumu gözler önüne sermektedir. Yorgancılık mesleği, yapımında kullanılan malzemelerden desenlerine, motiflerine kadar Türk kültürünün özelliklerini taşımakla birlikte mani, atasözü, fıkra, bilmece ğibi sözlü kültür ürünlerinde varlığını koruması yönüyle dikkate değerdir.

TRACES OF ORAL CULTURE AND TURKISH MOTIFS IN THE QUILTING TRADITION OF TRABZON

The handicrafts, which have arisen as a result of n d’ ch ng ng n o aesthetic, have an important place in Turkish cultural history. Each handicraft has also entered into the working area of folklore in terms of living in oral culture with carrying Turkish culture code in the future. Quilting as a handicraft is performed in many cities of Anatolia and Trabzon is one of these cities. Trabzon has hosted many civilizations throughout history, thus it has enriched from the cultural side. In this study the quilting craft in Trabzon region has been focused on, and it is tried to determine the place of art in tradition and oral culture. Quilting craft and profession has maintained its vitality in Trabzon for many years; but today it has become one of the professions which have turned to disappear. The decrease in the usage of wool made quilts and leaving its place to the fabricated products, have reduced the demand for this profession. This situation has been highlighted from the fact that the quilt maker is unable to find apprentices to train. Quilting carries the extensions of Turkish culture when looked at from the materials used in the construction to its patterns, and it is remarkable in terms of the protection of the existence in manis, proverbs, anecdotes and riddles

___

AKGÜN, Banu (2008). “Türk Süsleme Sanatında Hatailer”, 38. ICANAS, 1(1): 45—59, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.

AKGÜN, Necmettin (2000). “Trabzon Gümrüğünde İktisadi Faaliyetler (1750—1800) I”, OTAM Ankara Üniversitesi Osmanli Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 11: 1—21.

AKSOY, Mustafa (2008). “Kültür Sosyolojisi Açısından Halı—Kilim Sanatı ve Etnografık Eserlerdeki Damgaların Dili”, 38. ICANAS, (1): 75—120, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.

ARSEVEN, Celal Esad (1950). Sanat Ansiklopedisi, Cilt 4, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.

ATAY, Mehmet (1947). “Trabzon Folklorunda Fındık 1”, İnan Dergisi, 30: 13—14. AYGÜN, Necmettin (2008). “XIX. Yüzyılın Ortalarında Trabzon’da Sosyal ve İktisadi Yapı”, Karadeniz Araştırmaları, (17): 75—111.

Başlangıcından Bugüne On Bin Türk Motifi Ansiklopedisi (1986). İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.

BAŞGÖZ, İlhan (1993). Türk Bilmeceleri 2, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. BOSTAN, M. Hanefi (2002). XV—XVI. Asırlarda Trabzon Sancağında Sosyal ve İktisadi

Hayat, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

CİRAVOGLU, Tevfık Vural (2009). Trabzon Folkloru, İstanbul: Türkmenler Matbaacılık.

ÇELİK, Ali (2005). Mânilerimiz ve Trabzon Mânileri, 1. Baskı, Ankara: Akçağ Yayınları.

ÇELİKER, Deniz ve Filiz Nurhan ÖLMEZ (2012). “Burdur İlinde Yorgancılık Sanatı”, SDÜ Arte-Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi, (10): 122—138.

DİŞÇİ, Öznur (2014). “Yorgan Motiflerinin İsimleri”, Kültürümüzde İsim, ed. Emine Gürsoy Naskali ve Hilal Oytun Altun, 1: l—18

DUMAN, Mustafa (2011). Trabzon Halk Kültürü, 1. Baskı, İstanbul: Heyamola Yayınları.

DUVARCİ, Ayşe (2008). “Kaybolan Bir Kültür Yorgan ve Yorğancılık Halk Bilimsel Bir Yaklaşım”, 38. ICANAS, (2): 507—516, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.

EMİR, Osman (2011). Prehistorik Dönemden Roma Dönemine Kadar Trabzon ve Çevresi, 1. Baskı, Trabzon: Serander Yayınları.

GOLOĞLU, Mahmut (2000). Trabzon Tarihi (Fetihten Kurtuluşa Kadar), 1. Baskı, Trabzon: Serander Yayınları.

KEMER, Gözde ve Sema ETİKAN (2014). “Niğde İli Kemerhisar Beldesinde Yorgancılık”, Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 3(1): 25—36.

Komisyon (2014). Yaşayan El Sanatlarımız, Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları. KOYUNCU, Ayşegül (2005). “Burdur’da Kaybolmaya Yüz Tutmuş Kimi Meslekler”, 1. Burdur Sempozyumu, ss. 29—3 8, Burdur: Fakülte Kitap EVi Baskı Merkezi.

Meydan Larousse Büyük Lugat ve Ansiklopedi (1973). c: 20, İstanbul: Meydan Yayınevi.

OKAN, Taner ve diğerleri (2012). “Türkiye’de Toprak Kullanma ve Koruma Kültürü”, Acta Turcıca, 1: 119—131.

ÖGEL, Bahaeddin (2000). Türk Kültür Tarihine Giriş 3, 4. Baskı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

ŞENOCAK Ebru (2007), “Türk Halk Kültüründe ve Mitolojik Bağlamda Üzümün Yeri”, MillîFolklor, 76: 164—172.

Türkçe Sözlük (2005). 10. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

ÜÇÜNCÜ, Kemal (2007). “Trabzon Yöresi Sözlü Kültür/Tarih Malzemesinin Trabzon Tarih Araştırmaları İçin Kaynak Olarak Durumu ve Önemi”, Türk Dünyası Araştırmaları, 170: 171—172.

ÜÇÜNCÜ, Kemal (2011). “Trabzon ve Yöresi Yaylacılık Geleneği Üzerine Bir Değerlendirme”, Uluslararası Trabzon ve Çevresi Kültür ve Tarih Sempozyumu, 1. Baskı, 2: 181—196, Trabzon: Eser Ofset Matbaacılık.

YOLCU, Mehmet Ali (2014). “Nevşehir’de Yaşayan Geleneksel Mesleklerin Değişim ve Dönüşümü”, Turkish Studies, 9(2): 1719—1738. Kaynak Kişiler

1: Mahmut Balaban, Trabzon 1968, ilkokul mezunu, esnaf. (Görüşme tarihi 20.06.2016)

KK 2: İbrahim Saraç, Sürmene 1950, ilkokul mezunu, esnaf. (Görüşme tarihi 20.06.2012)

KK 3: Fatma Tomar, usta öğretici. (Görüşme tarihi 28.06.2016)