Bir Siyasetçi ve Lider Olarak Seyyid Abdülkadir

Seyyid Abdülkadir, Kürt siyasi hayatının önemli şahsiyetlerinden biridir. Babası Şeyh Ubeydullah’ın 1880’deki isyanından sonra sürgüne gönderilen Seyyid Abdülkadir, II. Abdülhamid’in istibdat politikalarına karşı İttihat ve Terakki Cemiyeti’ni destekledi. Ancak Meşrutiyet’in yeniden ilanından sonra izlenen politikalar, Seyyid Abdülkadir’in bu partiden uzaklaşmasına neden oldu. O, sahip olduğu dinî şecereden dolayı Kürtler üzerinde önemli bir nüfuza sahipti. Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti ve Kürdistan Teali Cemiyeti gibi Kürt siyasi ve edebî hayatında mühim roller oynayan, dönemini ve sonrasını birçok yönüyle etkileyen cemiyetlerde başkanlık görevlerinde bulunarak bir araya gelmekte zorlanan Kürtleri tek bir çatı altında toplamayı başardı. Seyyid Abdülkadir, Osmanlı Devlet bürokrasisinde Âyan üyeliği ve Şûrâ-yı Devlet Başkanlığı gibi önemli görevler ifa etti. Onun I. Dünya Savaşı sonrasındaki çalışmaları ve faaliyetleri hem dönemin hükümetleri hem de Kürt milliyetçileri tarafından kabul görmedi. Seyyid Abdülkadir, 1925’te ansızın patlayan Şeyh Said İsyanına destek verdiği gerekçesiyle Diyarbakır İstiklal Mahkemesi kararıyla idam edildi.

Anahtar Kelimeler:

Seyyid Abdülkadir, Osmanlı Devleti; Şeyh Said; İttihat ve Terakki

___

Arşiv Vesikaları
BOA, BEO, DUİT, 11/1 (1326.Za.20).
BOA, İ. DUİT 9/56 (1337. C. 01).
Kitap, Dergi ve Makaleler
AKŞİN, Sina (1987). Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İstanbul: Remzi Kitapevi.
AKYÜREKLİ, Mahmut (2014). Şark İstiklal Mahkemesi Kararları, 1, İstanbul: Nûbihar Yayınları.
BAYRAK, Mehmet (1993). Kürtler ve Ulusal-Demokratik Mücadeleleri: Gizli Belgeler-Araştırmalar-Notlar, Ankara: Özge Yayınevleri.
BOZARSLAN, Hamit (2005). “Türkiye’de (1919-1980) Yazılı Kürt Tarih Söylemi Üzerine Bazı Hususlar”, Kürt Milliyetçiliğinin Kökenleri, ed. Abbas Vali, İstanbul: Avesta Yayınları.
BRUINESSEN, Martin Van (2013). Ağa, Şeyh, Devlet, İstanbul: İletişim Yayınları.
BURKAY, Kemal (1997). Geçmişten Bugüne, Kürtler ve Kürdistan Coğrafya Tarih Edebiyat, 1, İstanbul: Deng Yayınları.
CEMAL, Behçet (1955). Şeyh Sait İsyanı, İstanbul: Sel Yayınları.
CHALİAND, Gerard (1980). People Without A Country: The Kurds and Kurdistan, London: Zed Press.
ÇAY, M. Abdülhaluk (2010). Her Yönüyle Kürt Dosyası, İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayınları.
DEMİRCİ, H. Aliyar (2006). İkinci Meşrutiyet’te Âyan Meclisi 1908-1912, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Danıştay. “1868’den 1922’ye Şura-yı Devlet Reisleri,” http://www.danistay.gov.tr/kurumsal-14-1868den-1922ye-sura-yi-devlet-reisleri.html [11.01.2015].
EKİNCİ, Ekrem Buğra (1 Aralık 2010). “Bir Osmanlı Beyefendisinin Ardından,” Türkiye Gazetesi.
ERDOST, Muzaffer İlhan (1993). Şemdinli Röportajı, Ankara: Onur Yayınları.
GÖLDAŞ, İsmail (1991). Kürdistan Teali Cemiyeti, İstanbul: Doz Yayınları.
GÜNEŞ, İhsan (1997). Türk Parlamento Tarihi: I. ve II. Meşrutiyet, II, Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları.
HANİOĞLU, M. Şükrü (1985). Bir Siyasal Örgüt Olarak İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük, İstanbul: İletişim Yayınları.
JANET, Klein (2007). “Kurdish Nationalist and Nonnationalist Kurdists: Rethinking Minority Nationalism and the Dissolution of the Ottoman Empire, 1908-1909”, Nations and Nationalism, 13.
Kadri Cemilpaşa (Zinnar Silopi). Doza Kürdistan, Paris: Stewr Basımevi.
KAHRAMAN, Ahmet (2003). Kürt İsyanlarında Tebdil ve Tenkil, İstanbul: Evrensel Basım Yayınları.
KALAFAT, Yaşar (2003). Bir Ayaklanmanın Anatomisi: Şeyh Said, Ankara: Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayımları.
KAYA, İlhan, Yalçın, Enver ve Çakmakcı, S. Gülşah (2015). “Osmanlı Dönemi Kürt Basın Tarihi”, UKAM Rapor. İstanbul: UKAM Yayınları.
KURUBAŞ, Erol (2004). Kürt Sorununun Uluslararası Boyutu ve Türkiye, Ankara: Nobel Yayınları.
KOÇAK, Cemil (26 Haziran 2011). “Herkesin Bildiği Sır 1921 Anayasası’ndaki Özerklik, Atatürk ve Kürtler,” Star Gazetesi.
MALMİSANİJ, Mehmet (1999). Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti ve Gazetesi, İstanbul: Avesta Yayınları.
McDOWALL, David (2004). A Modern History of the Kurds, New York: I.B. Tauris.
Mehmed Ârif Bey (2011). Başımıza Gelenler: 93 Harbi Harbi’nde Anadolu Cephesi Ruslarla Savaşan Hatıraları, İstanbul: İz Yayıncılık.
BİREN, Mehmet Tevfik (1993). Bir Devlet Adamının Mehmet Tevfik Bey’in (Biren) II. Abdülhamid, Meşrutiyet ve Mütareke Devri Hatıraları, 1-2, İstanbul: Arma Yayınları
MUMCU, Uğur (1992). Kürt-İslam Ayaklanması 1919-1925, İstanbul: Tekin Yayınları.
NİKİTİN, Bazil (1991). Kürtler: Sosyolojik ve Tarihi İnceleme, çev. Hüseyin Demirhan ve Cemal Süreyya) İstanbul: Deng Yayınları.
OLSON, Robert (1989). The Emergence of Kurdish Nationalizm and the Sheikh Said Rebellion, 1880-1925. Austin: University of Texas Press.
ÖKE, Kemal Mim (1992). Belgelerle Türk İngiliz İlişkilerinde Musul ve Kürdistan Sorunu (1918-1926), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
Örgeevren, Ahmet Süreyya (2002). Şeyh Sait İsyanı ve Şark İstiklal Mahkemesi: Vesikalar, Olaylar, Hatıralar, İstanbul: Temel Yayıncılık.
SÜREYYA, Mehmed (1996). Sicill-i Osmanî. 5, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
ŞİMŞİR, Bilal (2010). Kürtçülük (1787-1923), Ankara: Bilgi Yayınevi.
TAN, Zeki (2013). Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî’nin Talebelerinden Seyyid Tâhâ el-Hakkârî. (Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3, s. 97-126.
TOKER, Metin (1998). Şeyh Said ve İsyanı, İstanbul: Ka Kitap Yayınları.
TUNAYA, Zafer Tarık (1984). Türkiye’de Siyasal Partiler: İkinci Meşrutiyet Dönemi, 1, İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları.
TUNÇAY, Mete (2012). Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek-Parti Yönetimi’nin Kurulması 1923-1931, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
URAL, Selçuk (2007). “Mütareke Döneminde İngiltere'nin Güneydoğu Anadolu Politikası”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 39: 425-463.
Gazeteler
Kürt Teavün ve Terakki Gazetesi, 5 Aralık 1908.
İkdam Gazetesi, 27 Şubat 1920.
Vatan Gazetesi, 26 Şubat 1925.
Vakit Gazetesi, 15 Mayıs 1925.
Star Gazetesi, 26 Haziran 2011.