Aşı Milliyetçiliğinden Aşı Diplomasisine: COVID-19 Pandemisinin Siyasal Anatomisi

Aşı milliyetçiliği, devletlerin kendilerine yetecek miktarda aşıya erişemedikleri takdirde diğer devletlerin aşıya erişimini geciktirmeleri eğilimi olarak tanımlanır. Aşıya erişim konusunda gelişmiş ülkeler ile az gelişmiş ülkeler arasındaki fark dikkat çekicidir. Bu doğrultuda COVID-19 pandemisi, devletler arasındaki ekonomik eşitsizliği derinleştirdiğini belirtmek gerekir. Aşının üretildiği ilk andan itibaren, gelişmiş ülkelerin birçoğunun aşı stokladıkları görülmüştür. Daha önce yaşanan salgın durumlarında devletlerin, geliştirilen aşı, ilaç ya da tedavi yöntemi gibi olanaklara erişebilmek için aşı milliyetçiliği yaptıkları bilinmektedir. Ancak küresel boyutta bir salgın olması nedeniyle korona virüs döneminde aşı milliyetçiliği daha belirgin bir şekilde ortaya çıkmıştır. Pandemi ilanından itibaren yaşanan süreçte etkin bir rol üstlenen ve hatta zaman zaman eleştirilere hedef olan Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), aşı milliyetçiliği meselesine dikkat çekmektedir. DSÖ’nün de sıkça vurguladığı gibi aşı milliyetçiliğini önlemenin yolu, aşı dayanışmasından geçmektedir. Bunun için başvurulması gereken en etkili yöntem ise aşı diplomasisidir. Özellikle gelişmiş ülkelerin aşıya erişimi sınırlı ülkelere aşı yardımında bulunması, salgının seyri açısından son derece önemlidir. Bu çalışma, COVID-19 pandemisi ile birlikte yeniden gündeme gelen aşı milliyetçiliğini ve aşı diplomasisini ele almaktadır. Makalede aşı milliyetçiliğini önlemek için ülkeler arasında işbirliğini sağlama, dayanışmayı güçlendirme ve aşı diplomasisini harekete geçirmeye çalışan bazı devletlerin, aşının eşit dağılımı konusunda attıkları somut adımları incelenmektedir. Çalışma, küresel bir sorun karşısında ulusal kaygılarla hareket etmek, o sorunu çözümsüz bırakmak mıdır sorusuna odaklanmaktadır. Bu bağlamda pandemi döneminde aşı milliyetçiliğinin yol açtığı olumsuz tablo karşısında aşı diplomasisini güçlendirmenin önemi vurgulanacaktır.

Anahtar Kelimeler:

COVID-19, Aşı milliyetçiliği, Eşitsizlik, Aşı diplomasisi, Aşı dayanışması

PDF

___

Ata, Funda Keskin (2021). KOVID-19 Pandemisi: Uluslararası Hukuk Açısından Dünya Sağlık Örgütü’ne İlişkin Bir Değerlendirme. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 76, No 1, 1-35, doi:10.33630/ausbf.856704.
Balta, Evren (2020). Salgın, Kriz ve Ulus Devlet. Salgın: Tükeniş Çağında Dünyayı Yeniden Düşünmek, Der. Didem Bayındır, İstanbul, Can Sanat Yayınları, 205- 219.
BBC News Türkçe (2021). COVID Aşısı: BM 10 ülkenin aşıların yüzde 75’ini aldığını, 130 ülkede aşı olmadığını açıkladı. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-56110667, Erişim tarihi: 7 Haziran 2022.
Çakmaklı, Cem, Selva Demiralp, Şebnem Kalemli-Özcan, Sevcan Yeşiltaş ve Muhammed A.Yıldırım (2021). The Economic Case For Global Vaccinations: An Epidemiological Model With International Production Networks. NberWorking Paper Series, http://www.nber.org/papers/w28395, Erişim Tarihi: 6 Temmuz 2022.
Dyer, Owen (2020). COVID-19: Many Poor Countries Will See Almost No Vaccine Next Year. https://www.bmj.com/content/371/bmj.m4809, Erişim tarihi: 5 Temmuz 2022.
Esen, Barış (2021). COVID-19 Salgını Döneminde Aşı Milliyetçiliği ve Türkiye’nin Aşı Diplomasisi. Ekonomi, Politika & Finans Araştırmaları Dergisi, 6 (Özel Sayı), 1-17.
Gruszczynski, Lukasz, Chien-huei Wu (2021). Between the High Ideals and Reality: Managing COVID-19 Vaccine Nationalism. European Journal of Risk Regulation, Cambridge University Press, 1-9.
Haaretz (2021). Israel Vaccine Data: How Many Have Already Been Inoculated for COVID. https://www.haaretz.com/israel-news/israel-vaccine-datahow-many-have-already-been-inoculated-for-covid-1.9626604, Erişim tarihi: 8 Temmuz 2022.
Hafner, Marco, Erez Yerushalmi, Clement Fays, Eliane Dufresne, Christian Van Stolk (2020). The Global Economic Cost of COVID-19 Vaccine Nationalism. RAND Cooperation, Research Brief, Santa Monica, California, RAND Corporation. https://www.rand.org/pubs/ research_reports/RRA769-1.html, Erişim tarihi: 14 Temmuz 2022.
Hoecklin, Madeleine (2021). €93 Billion Spent by Public Sector on COVID Vaccines and Therapeutics in 11 Months. https://healthpolicy-watch.news/81038-2 , Erişim tarihi: 14 Temmuz 2022.
Hoejme, Philip (2021). On The COVID-19 Pandemic: Economy and Vaccine Nationalism. Academia Letters, Article 1590. https: //doi.org/10.20935/AL1590, Erişim tarihi: 11 Temmuz 2022.
Hosp, Gerald, Natalie Wenger (2021). Vaccine Diplomacy’s Perks and Perils. https://ww.nzz.ch/english/vaccine-diplomacy-embraced-by-china-russia-india-ld.1623970, Erişim tarihi: 5 Temmuz 2022.
Hotez, Peter J. (2020). Vaccine Diplomacy: Historical Perspectives and Future Directions. PLoS Negl Trop Dis, Volume: 8, Issue: 6, 2020, 1-7.
Hyes, Adam (2022). Beggar-Thy-Neighbor. https://www.investopedia.com/ terms/b/beggarthy neighbor.asp, Erişim tarihi: 29 Temmuz 2022.
Krastev, Ivan (2020). Seven Early Lessons form the Coronavirus. European Council on Foreign Relations. https://ecfr.eu/article/commentary_seven_early_lessons_ from_the_ coronavirus/ , Erişim tarihi: 7 Haziran 2022.
Kretchmer, Harry (2021). Vaccine Nationalism and How It Could Affect Us All. https://weforum.org/agenda/2021/01/what-is-vaccine-nationalism-coronavirus-its-affects-COVID-19-pandemic/, Erişim tarihi: 10 Haziran 2022.
Lagman, James Darwin N (2021). Vaccine Nationalism: APredicament in Ending The COVID-19 Pandemic. Journal of Public Health, Vol. 43, Issue 2, June 2021, 375-376, doi: 10.1093/pubmed/fda088.
Lee, Seow Ting (2021). Vaccine Diplomacy: Nation Branding and China’s COVID-19 Soft Power Play. Place Branding and Public Diplomacy, 1-15, doi: https://doi.org/10.1057/s41254-021-00224-4.
Marcus, Mary Brophy (2021). World Gets A COVID Vaccine. Duke Global Health Institute, http: //bit.ly/3pO1EVo, Erişim tarihi: 5 Temmuz 2022.
NBC News (2021). Israel Suspends Plan To Give Covid Vaccines To Allies Abroad Before Most Palestinians. https://www.nbcnews.com/news/wprld/israel-suspends-plan-give-covid-vaccines -allies-abroad-most-palestinians -n1258933, Erişim tarihi: 5 Temmuz 2022.
Nebehay, Stephanie (2021). U.S. , Staying in WHO, To Join COVID Vaccine Push For Poor Nations: Fauci. https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-who-usa-idUSKBN 29Q12B, Erişim tarihi: 28 Temmuz 2022.
Nikiforuk, Andrew (2018). Mahşerin Dördüncü Atlısı: Salgın ve Bulaşıcı Hastalıklar Tarihi. Çev. Selahattin Erkanlı, 7.b. , İstanbul, İletişim Yayınları.
Novartis (2021). Novartis Signs Initial to Provide Manufacturing Capacity for Pfizer-BioNTech COVID-19 Vaccine. https:// bit.ly/2ZZHMUE, Erişim tarihi: 29 Temmuz 2022.
Robbins, Rebecca (2021). Moderna, Racing For Profits, Keeps Covid Vaccine Out of Reach of Poor. The New York Times, https://www.nytimes.com/2021/10/09/ business/moderna-covid-vaccine.html, Erişim tarihi: 6 Temmuz 2022.
Sağkal, Sarp (2021). Rusya’dan Gelen Sputnik V Aşıları Hala Uygulanmaya Geçirilmedi. Cumhuriyet, 30 Ağustos 2021, https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/ ruusyadan-gelen-sputnik-v-asilari-hala-uygulamaya-gecirilmesi-1856461, Erişim tarihi: 7 Temmuz 2022.
Sanofi (2021). Sanofi to Provide Manucacturing Support to Johnson & Johnson for Their COVID-19 Vaccine to Help Address Global Suppply Demands. https:// bit.ly/3bRJLAe, Erişim tarihi: 1 Ağustos 2022.
Sarıbeyoğlu, Meltem (2021). COVID-19 ve Aşının Adil Dağıtımı: Dünya Ticaret Örgütü Antlaşmaları Bağlamında Ortaya Çıkan Sorunlar. Public and Private International Law Bulletin, 41 (2), İstanbul Üniversitesi Yayınevi.
Sharma, Gopal (2021). Nepal Approves Chinese COVID-19 Vaccine, To Make First Purchases From India. https://www.reuters.com/article/ushealth-coronavirus-nepal-vaccine-idUSKBN2 AI0FR, Erişim tarihi: 12 Temmuz 2022.
Sputnik News (2021a). COVAX kapsamında 2021’in ilk yarısında yoksul ülkelere 337 milyon Kovid-19 aşısı tahsis edilecek. https://tr.sputniknews.com/20210203/ covaXkapsaminda-2021in-ilk-yarisinda-yoksul-ulkelere-337-milyon-kovid-19asisitahsis edilecek1043725542. html, Erişim tarihi: 11 Temmuz 2022.
Sputnik News (2021b). Küba’dan Vietnam’a Yerli Koronavirüs Aşısı Tedariki. https://sputniknews.com.tr/20210825/kubadan-vietnama-yerli-koronavirus-asisi-tedariki-1048310455.html, Erişim tarihi: 11 Temmuz 2022.
The European Commission (2022). Safe COVID-19 Vaccines for Europeans. https://ec.europa.eu/info/live-work-travel-eu/coronavirus-response/safe-covid-19-vaccines-europeans_en, Erişim tarihi: 4 Temmuz 2022.
The Times of Israel (2021). Netenyahu Said Set To Give Nearly 100,000 Vaccine Doses To 15+ Countries. https://www.timesofisrael.com/israel-said-set-to-give-nearly-100000-vaccine-doses-to-15-countries/ , Erişim tarihi: 6 Temmuz 2022.
The United Nations (2021). Only together can we end this pandemic and recover. https://www.un.org/en/coronavirus/only-together-can-we-end-pandemic-and-recover, Erişim tarihi: 10 Temmuz 2022.
The World Bank (2020). COVID-19 to Add as Many as 150 Million Extreme Poor by 2021. https://www.worldbank.org/en/news/press-release/2020/10/07/covid-19-to-add- as-many-as-150-million-extreme-poor-by-2021, Erişim tarihi: 20 Temmuz 2022.
The World Economic Forum (2021a). Vaccine Nationalism- and How It Could Affect Us All. https://www.weforum.org/agenda/2021/01/what-is-vaccine-nationalism-coronavirus-its-affects-covid-19-pandemic, Erişim tarihi: 20 Temmuz 2022.
The World Economic Forum (2021b). What is Vaccine Nationalism Coronavirus Its Affects COVID-19 Pandemic. https://weforum.org/agenda/2021/01/what-is-vaccine-nationalism-coronavirus-its-affects-covid-19-pandemic / , Erişim tarihi: 20 Temmuz 2022.
Ullah, AKM Ahsan, Asiyah Az-Zahra Ahmad Kumpoh, Noor Azam Haji-Othman (2021a). COVID-19 Vaccine and International Relations: New Frontiers of Vaccine Diplomacy. Southeast Asia: A Multidisciplinary Journal, Vol: 21(1), 1-14.
Ullah, AKM Ahsan, Faraha Nawaz, Diotima Chattoraj, (2021b). Locked up Under Lockdown: The COVID-19 Pandemic and Migrant Population. Social Sciences & Humanities Open, Vol.3.
UNICEF (2021). In The COVID-19 Vaccine Race, We Either Win Together or Lose Together. https://www.unicef.org/press-releases/covid-19-vaccine-race-we-either-win-together-or-lose-together, Erişim tarihi: 3 Ağustos 2022.
Unmübing, Barbara, Alexandra Sitenko (2021). Divided We Fail- Vaccine Diplomacy and Its Implications. https://www.boell.de/en/2021/03/25/divided-we-fail-vaccine-diplomacy-and-its-implications, Erişim tarihi: 4 Temmuz 2022.
WHO (1946). Constitution of The World Health Organization. https://apps.who.int/gb/bd/PDF/bd47/EN/constitution-en.pdf?ua=1, Erişim tarihi: 27 Temmuz 2022.
WHO (2020a). The Covax Facility: Global Procurement for COVID-19 Vaccines. https://www.who.int/publications/m/item/the-covax-facility, Erişim tarihi: 27 Temmuz 2022.
WHO (2020b). WHO SAGE Values Framework For The Allocation And Prioritization COVID-19 Vaccination. https: //www.who.int/publications-detail-redirect/who-sage-values-framework-for-the-allocation-and-priorization-of-covid-19-vaccination, Erişim tarihi: 28 Temmuz 2022.
WHO (2020c). WHO Timeline-COVID-19. https://www.who.int/news-room/detail/27-04-2020-who-timeline---covid-19, Erişim tarihi: 28 Temmuz 2022.
WHO (2021). COVID-19 Vaccine Doses Shipped By The COVAX Facility Head to Ghana, Marking Beginning of Global Rollout. https://www.bit.ly/3bKKMd1, Erişim tarihi: 28 Temmuz 2022.
Yüksel, Cüneyt, Deniz Baran (2020). COVID-19 Salgını ve Bulaşıcı Hastalıkların Yarattığı Küresel Krizlerle Mücadelede Uluslararası Hukuk. İstanbul Hukuk Mecmuası, 78(2), 885-934, https://doi.org/10.26650/mecmua.2020.78.2.0020.
Zyllberman, Patrick (2007). Civilizing The State: Borders, Weak States and International Health in Modern Europe. Medicine at the Border, Yay. Haz. Alison Bashford, Palgrave Macmillan.