Nedim TAN

9528

Tasavvuf ıstılahlarının teşekkül dönemi açısından şakîk-i Belhî’nin Âdâbü’l-ibâdât’ı

Şakîk-i Belhî (v. 194/810), İbrâhim b. Edhem’in (v. 161/778) mürîdi ve Hâtim el-Esamm’ın (v. 237/851) mürşidi olması dolayısıyla tasavvuf târihinde dikkat çekici yere sâhip sûfîlerdendir. Zîrâ bilindiği kadarıyla Şakîk-i Belhî, tasavvufî te’lif tarzı açısından hâller ve makamlar konusunu sistemli bir şekilde ele alan ilk sûfîlerden birisidir ve ona nisbet edilen Âdâbü’l-ibâdât ismindeki risâle döneminin tasavvufî önceliklerini yansıtan özlü bir metindir. Bu makālede Şakîk-i Belhî’nin sûfî kişiliği hakkındaki kaynaklar değerlendirilerek ona atfedilen Âdâbü’l-ibâdât’ın metin ve içerik bakımından kendi dönemi ve sonrası için neye karşılık geldiğinin tespitine çalışılacaktır. Ayrıca makālenin içerisinde Âdâbü’l-ibâdât’ın Türkçe tercümesine de yer verilecektir.

Shaqīq al-Balkhī’s Ādāb al-ıbādātof sufi terminology with respect to the characteristics of the formative period

Shaqīq al-Balkhī (d.194/810) is one of the most interesting Sufi figures, because he is Ibrahim b. Adham’s (d.161/778) disciple and Khātim al-Asamm’s (d.237/851) master. Probably, Shaqīq al-Balkhī was one of the first Sufis who treated the topic of states (ahwāl) and stations (maqāmāt) in a systematic manner. The epistle, Ādāb al-Ibādāt, attributed to Shaqīq al-Balkhī is a well-composed text which reflects Sufi priorities of the period when it was written. In this article, I have attempted to examine the sources providing information about the personality of Shaqīq al- Balkhī, and tried to identify the context of Ādāb al-Ibādāt by relating it to the cultural environment of its composition period with respect to its textual properties and the issues discussed in it. I have also appended a Turkish translation of Ādāb al-Ibādāt to my article.
PDF

___

  • Abdullah b. Mübârek, Kitâbü’l-cihâd (thk. Nezîh Hammâd), Cidde [ty].
  • Algar, Hamid, “İmâm Mûsâ Kâzım ve Ahbâr-ı Ehl-i Tasavvuf” (trc. Azremîduht M. Ferîdunî), Maârif, sayı: 29-30, 1372hş./1993, s. 42-55.
  • Arûsî, Mustafa, Netâicü’l-efkâri’l-kudsiyye fî beyâni meânî şerhi’r-Risâleti’l-Kuşeyriyye I-IV (nşr. Abdülvâris Muhammed Ali), Beyrut 2000. [Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyrî Risâlesi (trc. Süleyman Uludağ), İstanbul, 2003.]
  • Attâr, Ferîdüddin, Tezkiretü’l-evliyâ (thk. Muhammed İsti’lâmî), Tahran 1390hş./2010 [Evliyâ Tezkireleri (trc. Süleyman Uludağ), İstanbul 2007].
  • Attâr, Ferîdüddin,, İlâhînâme (trc. Abdülbaki Gölpınarlı), İstanbul 2014.
  • el-Bağdâdî, Ebû Bekr el-Hatib Ahmed, Târîhu Bağdâd I-XVII (thk. B. Avvâd Ma’rûf), Beyrut 2002.
  • Başer, H. Bayram, “Sûfîlerin Ahlâkî Değer Odaklı Toplumsal Hiyerarşi Anlayışları: Tasavvufî Bilginin Mahiyeti Üzerine Bir Değerlendirme”, Gelenek ve Modern Ara- sında Bilgi ve Toplum, İstanbul 2013, s. 146-160.
  • Bedevî, Abdurrahman, Târîhu’t-tasavvufi’l-İslâmî –mine’l-bidâye hattâ nihâyetü’l-karni’s- sânî–, Kuveyt 1975.
  • Belhî, Şakîk, “Âdâbu’l-ibâdât”, Trois Oeuvres Inédites de Mystiques Musulmans (haz. Paul Nwyia), Beyrut 1982, s. 17-22.
  • Bidârfer, Muhsin, “Mukaddime”, [Abdürezzak Kâşânî] Şerhu Menâzili’s-sâirîn, Kum 1385hş./2002, s. 8-10.
  • Bilgin, Mustafa, “Abdülaziz b. Ebû Revvâd”, DİA, I, 189-190.
  • Bolat, Ali, Bir Tasavvuf Okulu Olarak Melâmetîlik, İstanbul 2003.
  • Bolat, Ali, “Şakîk-i Belhî”, DİA, XXXVIII, 305, 306.
  • Câmî, Abdurrahman, Nefahâtü’l-üns min hadarâti’l-kuds (thk. Mahmud Âbidî), Tahrân 2004 [Evliyâ Menkıbeleri –Nefahâtü’l-üns– (tercüme ve şerh: Lâmiî Çelebi; hazırlayanlar: Süleyman Uludağ, Mustafa Kara) İstanbul 1995].
  • Ceyhan, Semih, “Tasavvufun Doğuş Devrini Anlamada Anahtar-Kavram Olarak Zühd’ün Hakîkati ve Dereceleri: Gazzâlî Yaklaşımı”, 900. Vefât Yılında İmâm Gazzâlî, İstan- bul 2011, s. 457-471.
  • Dihhudâ, Ali Ekber, Lugatnâme I-XVI, Tahran 1998.
  • Erginli, Zafer, Hâris Muhâsibî ve Nefis Kavramı, Rize 2008.
  • Erginli, Zafer, Tasavvuf Düşüncesinde Muhâsibî, Rize 2008.
  • Gördük, Yunus Emre İmam Cafer es-Sâdık ve Ona İsnâd Edilen İşârî Tefsir, İstanbul 2011.
  • Gramlich, Richard, Alte Vorbilder des Sufitums –Zweiter Teil: Scheiche des Ostens–, Wiesbaden 1996.
  • Herevî, Abdullah Ensârî, Tabakātu’s-sûfiyye (thk. Muhammed Server Mevlâyî), Tahran 1386hş./2007.
  • Hudūd al-‘Ālam –The Regions of the World– (haz. V. Minorsky), London 1970.
  • el-Hücvîrî, Ali bin Osman, Keşfu’l-mahcûb (thk. Mahmud Âbidî), Tahran 2006 [Keşfu’lmahcûb –Hakîkat Bilgisi– (trc. Süleyman Uludağ), İstanbul 1982].
  • İbn Asâkir, Ebu’l-Kāsım Sikatüddîn, Târîhu medîneti Dımaşk I-LXXX (thk. Muhibbüddin el-Amrevî), Beyrut 1998.
  • İbn Hallikân, Ebu’l-Abbas Şemseddin, Vefeyâtü’l-a’yân ve enbâu ebnâi’z-zamân I-VIII (thk. İhsan Abbas), Beyrut 1978.
  • İbn Mülakkın, Ebû Hafs Sirâceddin, Tabakātü’l-evliyâ (thk. Nûreddin Şerîbe), Kāhire 1994.
  • İbnü’l-Cevzî, el-Muntazam fî târîhi’l-mülûk ve’l-ümem I-IXX (thk. Mustafa Abdülkādir Atâ, Mahmud Abdülkādir Atâ), Beyrut 1992.
  • İbnü’l-Cevzî, Sıfatu’s-safve I-IV (thk. Mahmûd Fâhûrî, M. Revvâs Kal’acî), Beyrut 1985.
  • el-İsfahânî, Ebû Nuaym, Hilyetü’l-evliyâ ve tabakātü’l-asfiyâ I-XII (thk. Mustafa Abdülkādir Atâ), Beyrut 2002.
  • el-İsfahânî, Ebu’l-Kāsım, Siyerü’s-selefi’s-sâlihîn I-III (thk. Kerim b. Hilmi b. Ferhat b. Ahmed) Riyad 1999.
  • Karatay, Fehmi Edhem, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Arapça Yazmalar Katalogu I-IV, İstanbul 1969.
  • el-Kindî, Muhammed b. İbrâhim, Beyânu’ş-şer’ V (thk. Sâlim el-Hârisî), Ummân 1984.
  • Konuk, Ahmed Avni, Mesnevî-i Şerîf Şerhi I-XIII (haz. M. Tahralı, S. Arpaguş vd.), İstaNbul 2011.
  • Kummî, Muhammed Rızâ Ensârî, “Tavzîhâtî der Bâre-i Rivâyet-i Mülâkāt-ı Şakîk-i Belhî bâ İmâm Kâzım”, Maârif, sayı: 33, 1373hş./1994, s. 30-40.
  • Knysh, Alexandar, Tasavvuf Tarihi (trc. İhsan Durdu), İstanbul 2012.
  • Massignon, Louis, Essays on the Origins of the Technical Language of Islamic mysticism (trc. Benjamin Clark), Notre Dame 1997.
  • Ma’sûm Ali Şah, Tarâiku’l-hakāik I-III, Tahran 1339hş./1961.
  • McNamara, Patrick, The Neuroscience of Religious Experience, Cambridge 2009.
  • el-Mekkî, Ebû Tâlib, Kūtu’l-kulûb fî muâmeleti’l-mahbûb I-III (thk. M. İ. Muhammed Rıdvânî), Kāhire 2001.
  • el-Mevsılî, İbn Hamîs, Menâkıbü’l-ebrâr ve mehâsinü’l-ahyâr I-II (thk. Said Abdülfettâh), Beyrut 2006.
  • el-Muhâsibî, Hâris b. Esed, el-Mekâsib (thk. A. Ahmed Atâ), Beyrut 1987 [Helal Rızık ve Namazın Anlaşılması (trc. Muhammet Coşkun), İstanbul 2012].
  • Münâvî, Zeynüddin Muhammed Abdurraûf, el-Kevâkibu’d-dürriyye fî terâcimi’s-sâdeti’s- sûfiyye I-V (thk. M. Edîb el-Câdir), Beyrut 2007.
  • en-Neşşâr, Ali Sâmî, Neş’etü’l-fikri’l-felsefî fi’l-İslâm III –ez-zühd ve’t-tasavvuf fi’l-karneyni’l- evvel ve’s-sânî el-hicriyeyn–, Kāhire 1980.
  • Nwyia, Paul, Exégèse Coranique et Langage Mystique, Beyrut 1970.
  • Nwyia, Paul,“Tefsîr-i Kur’ânî ve Zebân-ı İrfânî (4): Sâhtâr ve Vâjegân-ı Tecrübe-i İrfânî” (trc.
  • İsmâil Saâdet), Maârif, sayı: 21, 1369 hş./1991, s. 50-68.
  • Öngören, Reşat, “Tasavvuf”, DİA, XL, 119-126.
  • Özköse, Kadir (ed.), Tasavvuf El Kitabı, Ankara 2012.
  • Purcevâdî, Nasrullah, “Risâle-i Âdâbü’l-ibâdât-ı Şakîk-i Belhî”, Maârif, sayı: 10, 1366hş./1987, s. 106-120.
  • er-Râzî, İbn Ebû Hâtim, el-Cerh ve’t-ta’dîl I-IX (thk. Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimî), Haydarâbâd 1953.
  • Sehlegî, Ebu’l-Fazl Muhammed b. Ali, “Kitâbü’n-nûr”, Defter-i Rûşenâyî ez Mîrâs-ı İrfânî-yi Bâyezîd-i Bistâmî- (haz. M. R. Şefiî Kedkenî), Tahran 1384 hş./2006, s. 103-321.
  • es-Sîrcânî, Ebu’l-Hasan Ali b. Hasen, Kitâbü’l-beyâz ve’s-sevâd min hasâisi hikemi’l-ibâd fî na’ti’l-mürîd ve’l-murâd (thk. Muhsin Pûrmuhtâr), Tahran 1390hş./2011.
  • es-Sülemî, Ebû Abdurrahman, Tabakātu’s-sûfiyye (thk. Nûreddin Şerîbe), Kāhire 1986.
  • es-Sülemî, Ebû Abdurrahman, Hakāiku’t-tefsîr I-II (thk. Seyyid İmrân), Beyrut 2001.
  • es-Sülemî, Ebû Abdurrahman, “Cevâmiu âdâbi’s-sûfiyye”, Mecmûa-i Âsâr-ı Ebû Abdurrahmân es-Sülemî, Tahran 2009, I, 131-408.
  • Sviri, Sara, “Sufism: Reconsidering Terms and Definitions in the Formative Period of Islamic Mysticism”, Les Maîtres Soufis et Leurs Disciples –IIIe-Ve siecles de l’hégire–, Beyrut 2012, s. 17-34.
  • Sviri, Sara,“The Self and Its Transformation in Sufism With Special Reference to Early Literature”, Self and Self-Transformation in the History of Religions, Oxford 2002, s. 195-215.
  • Şa’rânî, Ebu’l-Mevâhib Abdülvehhâb, Tabakātü’l-kübrâ (thk. Süleyman es-Sâlih), Beyrut 2005.
  • eş-Şeybî, Kâmil Mustafa, es-Sıla beyne’t-tasavvuf ve’t-teşeyyu’ I-II, Bağdad 2011. Uludağ, Süleyman, “Bâyezîd-i Bistâmî”, DİA, V, 238-241.
  • ez-Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin, Siyeru a’lâmi’n-nübelâ I-XXIII (thk. Şuayb el- Arnavûd vd.), Beyrut 1985.
Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi-Cover
  • ISSN: 1302-4973
  • Başlangıç: 1963
  • Yayıncı: Marmara Üniversitesi
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

Kur’ân-ı kerim’de tercih ifade eden kavramlar ışığında “tercihte bulunma” olgusunun eğitici yönleriyle analizi

Ramazan GÜREL

Tasavvuf ıstılahlarının teşekkül dönemi açısından şakîk-i Belhî’nin Âdâbü’l-ibâdât’ı

Nedim TAN

Hasen Hadis ıstılâhının ortaya çıkışı ve sıhhat açısından hadislerin taksiminin başladığı zaman ile ilgili görüşlerin değerlendirilmesi

Veysel ÖZDEMİR

According to islamic law termination of pregnancy.

İbrahim TÜFEKÇİ

The basis and effects of the division between private and public law in classical ıslamic law

Hasan HACAK

Kitap Tanıtımı: Reza Aslan, Beyond Fundamentalism: Confronting Religious Extremism in the Age of Glo- balization, Random House Publishing, 2010, 225 s.

Halil AYDINALP