İran’da Haberleşme: Kaçarlar Devrine Ait Bir Menzil Defteri

Varoluştan günümüze insanoğlunun birçok yöntem kullanarak haberleşmeyi sağladığı muhakkaktır.Tarihin her döneminde haberleşme sonucunda sağlanan iletişimin farklı bölgelere ulaştığı uzaklarıyakın ettiği görülmüştür. Böylelikle gelişen haberleşme beraberinde müesseseleşmeyi de getirmiştir. Zirakonumuzu teşkil eden Çapar teşkilatı da böyle bir anlayışın ürünü olarak doğmuştur ki 1795-1925 yıllarıarasında İran coğrafyasında hüküm süren Kaçar hanedanlığı da tüm yazışmalarını bu teşkilat ile sağlamıştır.Çapar teşkilatı en parlak dönemini Nâsırüddîn Şah’ın sadrazamı Mirza Taki Hân’ın sadareti döneminde(1848-1851) yaşamış, devamında ise İran sahasındaki mevcut çapar yolları belirlenerek, bu yollar üzerindebelirli aralıklarla tesis edilen çaparhânelerin isimleri kayıt altına alınmıştır. Böyle önemli bir müesseseyitanıtma adına kaleme alınan bu makalede Mirza Taki Hân’ın emri ile hazırlanmış olan 1267/1850 tarihliKitâbçe-i teşhîs-i menâzil ve fersâh-ı memâlik-i mahrûse ki çaparhâne beste mi şeved adındaki menzil defterineşredilerek, Çapar teşkilatı ile bu teşkilatın hizmet verdiği yollar hakkında bilgi verilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Çapar, Menzil, Kaçar Hanedanı, Mirza Taki Hân (Emir Kebir), Nâsırüddîn Şah

Communication in Persia A Menzil Defter in Qajar Era

Communication has been achieved by humanity utilizing various means from the creation till today.In every era of history, different regions were touched by correspondences enabled by communication,and faraway places were made closer. Therefore, the developments in communication brought alonginstitutionalization. Hence, the Čāpār Institution (postal service) which constitutes our subject arose fromthis concept and the Qajar Dynasty which reigned in Persian geography between 1795 and 1925 used thisinstitution for all its correspondences. The institution had the brightest period during Mīrzā Taghī KhānAmīr Kabīr (1848-1851), who was the grand vizier of Nāser-al-Dīn Shāh; during this period, the existedčāpār roads in Persian region were assigned and the names of čāpār houses established at certain intervals onthese roads were recorded. In this article, which aims to give a detailed presentation of this highly importantinstitution, the menzil defter dated 1267/1850 and prepared by the order of Mīrzā Taghī Khān Amīr Kabīris introduced. Also, the information regarding Čāpār institution and the roads on which this institution hadprovided service is given.

Keywords:

Čāpār, Menzil, Qajar Dynasty, Mīrzā Taghī Khān (Amīr Kabīr), Nāser-al-Dīn Shāh,

PDF

___

Kitâbçe-i teşhîs-i menâzil ve fersah-ı memâlik-i mahrûse ki çaparhâne beste mi şeved, Mecmua-i Büyut-i Saltanatî Albüm 242, Belge no: 7274/295.
Aubin, Eugène, İran-ı İmruz, çev. Ali Asgar, Tahran 1362.
Binder, Henry, Sefernâme-i Henry Binder: Kürdistan-ı Beynü’n-nehreyn ve İran, çev. Kerametullah Efser, Tahran 1370.
Bode, Clement Augustus, Sefernâme-i Luristan ve Huzistan, çev. Muhammed Hüseyin Arya, Tahran 1371.
Curzon, George N., İran ve Kaziyye-i İran, çev. Gulamali Vahid Mazendarani, I, Tahran 1362.
Ebü’l-Fida, Takvimü’l-Büldan, haz. Abdülmuhammed Ayeti, Tahran 1970.
Hamdullâh el-Kazvînî, Nüzhetü’l-Kulûb, haz. Muhammed Debîr-i Siyâki, Tahran 1336.
Hidayet, Rızakulu Hân, Sefâretnâme-i Harezm, haz. Ali Husuri, Tahran 1356.
Lütfi Paşa, Tevârîh-i Âl-i Osmân, Tashih ve Tahşiye ile Neşreden Ali Bey, İstanbul 1341.
_____, Lütfi Paşa Âsafnâmesi (Yeni Bir Metin Tesis Denemesi), nşr. Mübahat S. Kütükoğlu, İstanbul 1991.
Nâsırüddîn Şah, Sefernâme-i Horasan, Tahran 1361.
Nizâmü’l-Mülk, Siyâset-nâme, haz. Mehmet Altay Köymen, Ankara 1999.
Polak, Jakob Eduard, Sefernâme-i Polak, çev. Keykavus Cihandari, Tahran 1368.
Sheil, Leydi Mary, Hatırat-ı Leydi Sheil, çev. Hüseyin Ebuturabi, Tahran 1368.
Wills, James C., İran Der Yek Karn-i Piş: Sefernâme-i Doktor Wills, çev. Gulamhüseyin Karagözlü, Tahran 1368.
Asırlar Boyu Tarihi Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük, I (A-G), yay. haz. Kerim Can Bayar, İstanbul 2006.
Ademiyet, Feridun, Emir Kebir ve İran, Tahran 1362.
Algar, Hamid, “Amir Kabir”, Encylopaedia Iranica, I, (1985), s. 959-963.
Aydoğmuşoğlu, Cihat, “Abbas Mirza (1789-1833) ve Dönemi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, IV/19, (2011), s. 127-137.
Balta, Samet, XVI. Yüzyılda Osmanlı-Safevî Tarihi Açısından İstanbul-Tebriz Hattı ve Anlamı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi SBE Tarih Anabilim Dalı, İstanbul 2017. Bazın, Mercel, “Kirmanşah”, DİA, XXVI, (2002), s. 66-67.
Bolat, Gökhan, “Mîrzâ Tâki Hân (Emîr Kebîr) ve Reformları (1841-1851)”, Belleten, LXXVII/278, (2013), s. 151-181.
Busse, H., “Abbas Mirza”, Encyclopaedia Iranica, I, (1985), s. 79-84.
Çerçi, Faris, “Haberleşme Hizmetleri ve Osmanlı Devleti’nde Ulak Organizasyonu (Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Bu Konudaki Görüşleri)”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Dergisi, 20, (2003), s. 190-221.
Çetin, Cemal, Ulak Yol Durak Anadolu Yollarında Padişah Postaları (Menzilhâneler) (1690-1750), İstanbul 2013.
Çetin, Osman, “Horasan”, DİA, XVIII, (1998), s. 234-241.