Balkan Harbi’nden Millî Mücadele’ye Mehmet Âkif ’in Savaş Edebiyatı ve Propagandası İstikametindeki Faaliyetleri
Türk edebiyatının en önemli şairlerinden ve Türk tefekkürünün sosyal hassasiyeti en yüksekmünevverlerinden biri olarak Mehmet Âkif Ersoy’un Osmanlı Devleti’nin müteselsil savaşlara sahne olanson on yıllık devresinde savaş propagandası ve savaş edebiyatı istikametinde önemli faaliyetleri vardır. Bunagöre Balkan Harbi’nde baba yurdunu kaybeden ve Balkan Müslümanlarının yaşadığı mezalim karşısındamüteessir olan şair, bir taraftan Balkan trajedisini şiirleriyle aksettirmekte, öte taraftan da İstanbul’uncamilerinde vaazlar vererek kamuoyunu Balkan felâketi karşısında birleştirmeye çalışmaktadır. BalkanHarbi’nin yaraları sarılmadan girişilen Birinci Dünya Savaşı’nda ise, Mehmet Âkif, ilk olarak millî bir görevtelâkki ettiği Prusya çağrısına cevaben Berlin mücavirinde İtilâf Devletlerinden esir alınan Müslümanaskerlerin yerleştirildiği üsera kamplarına gider ve Batı Cephesi’nde bulunur. Bilâhare Arabistan’a uzananmeşakkatli vazifeleri kabul ederek potansiyel isyanlara karşı Arabistan Yarımadası Müslümanlarınaitidal çağrısı yapar. Ayrıca Büyük Savaş esnasında kamuoyunu elden geldiğince şiirleriyle düşmana karşımücadelede birleşmeye davet eder. Birinci Dünya Savaşı’nın bitişinde toplumun sürüklendiği karamsarruh hâlinin aşılmasında yine Mehmet Âkif ’in çaba sarf ettiği görülür. Zira Millî Mücadele’nin başlamasıylaiçtimaî hassasiyeti yüksek münevverler önemli vazifeler ifa edecektir; Mehmet Âkif de bu münevverlerdenbiridir. Mehmet Âkif; Millî Mücadele’de karşımıza bir vaiz, mürşit, şair, mücadele adamı ve mebus olarakçıkmaktadır. Kendisini bütün enerjisiyle Millî Mücadele’ye veren Âkif; Anadolu’nun muhtelif mahallerindevaazlar verecek, başmuharriri olduğu Sebilürreşad mecmuası ile Millî Mücadele lehine neşriyatta bulunacakve şiirleriyle de şecaat aşılayacaktır. Onun Millî Mücadele esnasındaki gayretlerinin ne denli kıymetliolduğu bugün daha iyi anlaşılmaktadır. Makalede Mehmet Âkif ’in mezkûr savaşlar esnasında savaşpropagandası ve savaş edebiyatı istikametindeki faaliyetleri ele alınmaktadır. Bu minvalde muazzam birgayretle memleketinin istiklâli için gayret gösteren Mehmet Âkif ’in şiirleri ve vaazları temel metinler olarakdeğerlendirilmektedir.
Anahtar Kelimeler:
Mehmet Âkif Ersoy, Balkan Harbi, Birinci Dünya Savaşı, Millî Mücadele, savaş propagandası, savaş edebiyatı
War Literature and War Propaganda Efforts of Mehmet Akif: From the Balkan War to the Turkish National Struggle
Mehmet Akif Ersoy, one of the most significant poets of Turkish literature and one of the most sociallysensitive intellectuals of Turkish thought, has substantial activities in the direction of war propaganda andwar literature in the last decade of the Ottoman State which is the scene of consecutive wars. Accordingto this, the poet, who lost his father’s motherland in the Balkan War and suffered against the atrocitiesexperienced by the Balkan Muslims, portrays the Balkan tragedy with his poems; and on the other hand, bypreaching in the mosques of Istanbul, he tries to unite the public opinion against the Balkan catastrophe.In the First World War, which took place before healed the wounds of the Balkan War, Mehmet Akif goesto the captive camps where the captured Muslim soldiers of the Entente States are settled around Berlinand also he visits the Western Front in response to the Prussian call, which he assumed as a national duty.Later, he accepts the great tasks and makes a call for calm to the Muslims of the Arabian Peninsula againstpotential insurrections. He also invites public opinion to unit against enemy with his poetry as much aspossible during the Great War. At the end of the First World War, it is seen that Mehmet Akif has madean effort to overcome the pessimistic spirit that society draws on. Then, at the beginning of the TurkishNational Struggle, intellectuals who have high social sensibility will perform important duties; one of themis Mehmet Akif. In the National Struggle, Mehmet Akif emerges as a preacher, a mentor, a poet, a man ofstruggle and a deputy. Akif, who gives himself to the National Struggle with all his energy, will preach invarious places of Anatolia and will publish in favour of the National Struggle with his periodical Sebilürreşadand he will inject courage with his poems. It is better understood today that his efforts during the NationalStruggle are extremely precious. In our article, war propaganda and war literature efforts of Mehmet Akifis disscussed during aforementioned wars. In this way, Mehmet Akif ’s poems and sermons are evaluated asbasic texts, who strives for the independence of his country with enormous effort.
Keywords:
Mehmet Akif Ersoy, Balkan War, First World War, Turkish National Struggle, war propaganda, war literature,
___
- Akça, Nesime Ceyhan, “Balkan Savaşı ve Mehmet Akif ”, Yedinci Uluslararası Atatürk Kongresi 17-22 Kasım 2011, I, haz. Orhan Neçare, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2015, s. 273-286.
- Alagöz, Sabri İbrahim, “Mehmet Akif Ersoy’un ‘Safahat’ında Balkan Savaşları ve Bulgaristan Müslümanlarının Dinsel ve Kimlik Direnişi”, Osmanlı Devleti’nin Dağılma Sürecinde Trablusgarp ve Balkan Savaşları 16-18 Mayıs 2011, haz. Mehmet Ersan – Nuri Karakaş, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2013, s. 331-335.
- Arabacı, Caner, “Millî Mücadelede Akif ”, Hakikat Adamı Mehmet Âkif ’e Armağan, ed. Mehmet Bayyiğit, Konya Nisan 2011, s. 50-91.
- Ayvazoğlu, Beşir, Edebiyatın Çanakkale’yle İmtihanı, Kapı Yayınları, İstanbul Mart 2015.
- Babacan, Hasan, “Mehmet Akif ’in Birinci Dünya Savaşı ve Millî Mücadele Dönemlerindeki Dini ve Siyasi Propaganda Faaliyetleri”, Uluslararası Mehmet Âkif Ersoy Sempozyumu Sanatı-Kişiliği-Milli Mücadeledeki Yeri 11-13 Mart 2011, haz. Mehmet Narlı vd., Balıkesir Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Balıkesir 2011, s. 299-316.
- Doğan, D. Mehmet, “Çanakkale Edebiyatı ve Mehmed Âkif ”, TYB Akademi 100. Yılında Çanakkale Zaferi/ Edebiyatı, 14, (Mayıs 2015), s. 11-18.
- _____, “Çanakkale Şehidlerine Şiirinin Yazılışı”, TYB Akademi 100. Yılında Çanakkale Zaferi/Edebiyatı, 14, (Mayıs 2015), s. 19-28.
- Duman, Harun, “Savaş Edebiyatı Cephe Gerisinin Mücadelesidir”, Türk Edebiyatı, 468, (Ekim 2012), s. 4-8.
- Efe, Adem, “Sebîlürreşâd”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXVI, (2009), s. 251-253.
- Ersoy, Mehmet Âkif, Âsım, haz. Fazıl Gökçek, 2. bs. Dergâh Yayınları, İstanbul Ocak 2010.
- _____, Hâtıralar, haz. Fazıl Gökçek, 2. bs., Dergâh Yayınları, İstanbul Aralık 2010.
- _____, Gölgeler, haz. Fazıl Gökçek, 2. bs., Dergâh Yayınları, Şubat 2011.
- _____, Hakkın Sesleri, haz. Fazıl Gökçek, 2. bs., Dergâh Yayınları, İstanbul Haziran 2011.
- _____, Safahat, haz. M. Ertuğrul Düzdağ, 8. bs., Çağrı Yayınları, İstanbul 2011.
- Ersoy, Emin Âkif, Babam Mehmet Âkif, der. Yusuf Turan Günaydın, 4. bs., Kurtuba Kitap, İstanbul 2017.
- Eşref Edib, Mehmed Âkif Hayatı Eserleri ve Yetmiş Muharririn Yazıları, haz. Fahrettin Gün, 2. bs., Beyan Yayınları, İstanbul Şubat 2011.
- Güzel, Abdurrahman, “İstiklâl Savaşı’nda Mehmed Akif ”, Türk Kültürü, 284, (Aralık 1986), s. 13-20.
- Jowett, Garth S. – Victoria O’Donnel, Propaganda and Persuasion, Fifth Edition, Sage Publications, Washington 2012.
- _____, Propaganda ve İkna, çev. Rana Kahraman Duru vd., Artes Yayınları, İstanbul Temmuz 2017.
- Kon, Kadir, Birinci Dünya Savaşı’nda Almanya’daki Müslüman Esir Kampları (1914-1918), (Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2011.
- _____, “Yeni Bilgiler Işığında Mehmed Akif ’in (Birinci Dünya Savaşı’nda) Almanya Seyahati”, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Uluslararası Mehmet Akif Ersoy Milli Birlik ve Bütünlük Sempozyumu, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Yayını, İstanbul Ekim 2011, s. 129-146.
- Köroğlu, Erol, Türk Edebiyatı ve Birinci Dünya Savaşı (1914-1918), 2. bs., İletişim Yayınları, İstanbul 2010. Kul, Erdoğan, “Mehmet Âkif ’in Millî Mücadele Çizgisindeki Eylemleri ve Millî Mücadele Duyarlılığının Şiirlerine Yansıması”, Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi, IX/1, (2016), s. 69-97.
- Kuntay, Mithat Cemal, Mehmed Akif Hayatı-Seciyesi-Sanatı, 7. bs., Timaş Yayınları, İstanbul 2010.
- Mehmed Âkif, Düzyazılar, haz. A. Vahap Akbaş, 2. bs., Beyan Yayınları, İstanbul Şubat 2011.
- ISSN: 2148-6743
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2014
- Yayıncı: Marmara Üniversitesi