Ehl-İ Sünnet’in Kozmoloji Anlayışının Oluşumunda Eş’arî’nin Etkisi

Bu çalışma Ebu’l-Hasan el-Eş’arî’nin (ö. 324/935-36) âlem anlayışının,Ehl-i Sünnet’in kozmoloji anlayışının oluşumuna etkisini ihtivaetmektedir. Bu bağlamda onun âlem ve âlemin unsurlarına (cevher, araz,cisim, mekân, hareket, nedensellik) yönelik fikirleri ele alınıp irdelenmeyeçalışılmıştır. Eş’arî’nin, mensubu olduğu Mu’tezile’den ayrıldıktan sonradakîku’l-kelâm (kelâm kozmolojisi) konularında aldığı birikimi kendiyöntemiyle nasıl bir araya getirdiği ve başta Eş’arî’lik ekolü olmak üzereEhl-i Sünnet ekolünü nasıl etkilediği tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu açıdanEş’arî’nin zikredilen fikirlerinin Ehl-i Sünnet’in kozmoloji anlayışında yeredinip-edinilmediğine değinilmiştir. Öte yandan son zamanlarda yapılançalışmalarda Ehl-i Sünnet’in kozmoloji anlayışının kurulmasında başat roloynayan kelâmcının Bâkıllânî (ö. 403/1013) olduğu yönündeki iddialara dacevap verilmeye çalışılmıştır. Bu iddiaların aksine Eş’arîlik ekolünün kurulmasınaöncülük eden Eş’arî’nin dakîku’l-kelâm konularındaki görüşlerinin,Ehl-i Sünnet’in kozmoloji anlayışının oluşmasında oynadığı öncü role yerverilmiştir. Çalışma Eş’arî’nin âlem anlayışı ve bu anlayışın Ehl-i Sünnet’inkozmoloji anlayışına etkisi ile sınırlı tutulmuştur. Öte yandan yer yer diğerkelâm ekollerinin ve kelâmcıların dakîku’l-kelâm konularındaki görüşlerinede başvurulmuştur. Bu görüşler bağlamında argümanlar getirilmeye veanaliz edilmeye çalışılmıştır. Çalışmada deskriptif ve mukayese yöntemikullanılmıştır.

The Effect of Ash‘arî in the Formation of Ahl al-Sunnah‘s Understanding of Cosmology

This study contains the effect of Abu’l-Hasan al’Ash’arî’s (d. 324/935-36) understanding of the universe on formation understanding of cosmology of Ahl al-Sunnah. In this context, his ideas for the elements of the universe and the universe (substance, attribute, matter, space, movement, causality) were considered and tried to be examined. After leaving Mu‘tazila, which he was a member of, it has been tried to determine how Ash’arî collect on the accumulation he received in daqîqu’l-kalâm (kalâm cosmology) topics in his own way and affected it to the Ahl al-Sunnah school, especially the Ash’arî school. From this point of view, it was mentioned whether the ideas of Ash’arî were included in the understanding of cosmology of Ahl al-Sunnah. On the other hand, it was studied to respond to claims that Bâqillânî (d. 403/1013) of kalâm’s leading role in establishing Ahl al-Sunnah‘s understanding of cosmology in recent studies. Contrary to these claims, it was stated that the views of Ash’arî, who led the establishment of the Ash’arî school, on daqîqu’l-kalâm topics, played a leading role in the formation of Ahl al-Sunnah‘s understanding of cosmology. The study was limited to Ash’arî‘s understanding of the universe and the effect of this understanding on Ahl al-Sunnah‘s understanding of cosmology. On the other hand, the opinions of other kalâm schools and mutakallimûn on daqîqu’l-kalâm topics were also applied. In the context of this opinions, arguments were tried to be brought and analyzed. Descriptive and comparison method were used in the study.

PDF

___

Âmidî, Ebu’l-Hasen Seyfuddîn Alî b. Muhammed. Ebkâru’l-Efkâr f î Usulu’d Din. thk. Ahmet Muhammed el-Mehdî. 3 Cilt. Kahire: y.y., 2004. Aydın, Hüseyin. Ebu’l-Hasan El-Eşarî’de Nazar ve İstidlal. Ankara: Fecr Yayınları, 2012.
Aydınlı, Osman. İslâm Düşüncesinde Aklileşme Süreci: Mu’tezîle’nin Oluşumu ve Ebü’l-Hüzeyl Allâf. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2. Basım, 2013.
Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhir. Kitâbu Usûli’d-Dîn (Ehl-i Sünnet Akâidi). çev. Ömer Aydın. İstanbul: İşaret Yayınları, 2016.
Bâkıllânî, Kâdî Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib. et-Temhîd. nşr. İmadüd-din Ahmed Haydar. Beyrût: Müessesetü’l Kûtûbi’l Sekâfîyye, 1987.
Bulğen, Mehmet. Kelâm Atomculuğu ve Modern Kozmoloji. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2. Basım, 2017.
Cürcânî, Seyyîd Şerîf Ebu’l-Hasan. Mu’cemu’t-Ta’rîfât. thk. Muhammed Sıddık el Minşavi. Kahire: Fazilet Yayınları, 2004.
Cüveynî, Ebu’l-Me’âlî İmamu’l-Harameyn. eş Şâmil f î Usûli’d-Din. thk. Ali Sâmî en-Neşşâr vd. İskenderiye: Menşeetu’l-Mêarif, 1969.
Cüveynî, Ebu’l-Me’âlî İmamu’l-Harameyn. Kitâbû’l-İrşâd. çev. Sabri Yılmaz ve bşk. Ankara: TDV Yayınları, 3. Basım, 2016.
Durumlu, M. Selim. Ebu’l-Hasan el-Eş’arî’de Varlık Anlayışı. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
Ebû Rîde, Muhammed Abdülhâdî. İbrahim en-Nazzâm’da Tabiat Anlayışı. çev. Hüseyin Aydın. Malatya: Nehir Yayınevi, 2003.
Erdemci, Cemalettin. Kelâm Kozmolojisine Giriş. Ankara: Araştırma Yayınları, 2007.
Eş’arî, Ebu’l-Hasan Alî b. İsmâîl. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilafu’l-Musallîn (İlk Dönem İslâm Mezhepleri). çev. Mehmet Dalkılıç ve Ömer Aydın. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
Eş’arî, Ebu’l-Hasan Alî b. İsmâîl. el Lüma’ fi’r-Red Alâ Ehli’z-Zeyğ ve’l-Bida’ Eş’arî Kelâmı. çev. Kılıç Aslan Mavil ve Hikmet Yağlı Mavil. İstanbul: İz Yayıncılık, 2. Basım, 2017.
Eş’arî, Ebu’l-Hasan Alî b. İsmâîl. Risâle f î İstihsâni’l-Havd f î İlmi’l-Kelâm. çev. Muhammed Yetim. 2013.
Eş’arî, Ebu’l-Hasan Alî b. İsmâîl. el-İbâne ve Usûlü Ehli’s-Sünnet: Eş’arî Akâidi. çev. Ramazan Biçer. İstanbul: Gelenek Yayıncılık, 2010.
Fettâh, İrfan Abdülhamîd. “Ebü’l-Hasan Eş’arî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/444-447. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
Günaltay, M. Şemşettin & Bayın, İrfan. Kelâm Atomculuğu ve Kaynağı Sorunu. Ankara: Fecr Yayınları, 2008.
Hayyât, Ebü’l-Hüseyin. el-İntisâr: Mu’tezile Müdafaası. çev. Yüksel Macit. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2018.
İbn Fûrek, Ebûbekir Muhammed b. Hasen. Mücerredu Makâlâti’ş-Şeyh Ebi’l-Hasan el-Eş’arî. thk. Daniel Gimaret. Beyrût: Dâru’l-Meşrik, 1987.
İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn. Mukaddime. haz. Arslan Tekin. 2 Cilt. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, 2013.
Janet, Paul & Sêailles, Gabriel. Histoire de la Philosophie: Les Problêmes et les Ecoles (Metâlib ve Mezâhib: Metafizik ve İlâhiyât). çev. Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır. İstanbul: Eser Neşriyat ve Dağıtım, 1978.
Kaplan, Ahmet. Mu’tezile ve Eş’arîler Arasındaki Nedensellik Tartışmaları. Çorum: Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
Mavil, Hikmet Yağlı. İmam Eş’ârî’nin Kelâm Düşüncesi. İstanbul: İsam Yayınları, 2018.
Muhammed Şerif, Mian. İslâm Düşüncesi Tarihi. Mustafa Armağan (ed.), 2 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları. 1990.
Nesefî, Ebu’l-Muîn Meymûn b. Muhammed. Tebsiratü’l-Edille f î Usuli’d-Din. haz. Hüseyin Atay. 2 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. 2004.
Sâbûnî, Ebû Muhammed Ebî Bekr. Mâtürîdîyye Akâidi. çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları, 17. Basım, 2017.
Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdulkerîm. el-Milel ve’n-Nihal. çev. Mustafa Öz. İstanbul: Litera Yayıncılık, 4. Basım, 2017.
Van Ess, Josef. “Mu’tezile Atomculuğu”. çev. Mehmet Bulğen. Kelâm Araştırmaları Dergisi 10/1 (2012), 255-274.
Wolfson, H. Austryn. Kelâm Felsefeleri. çev. Kasım Turhan. İstanbul: Kitapevi Yayınları, 3. Basım, 2016.
Yavuz, Yusuf Şevki. “Araz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/337-342. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.