ÇERNOBİL DUASI”NDA, ANLATI KAHRAMANLARININ FELAKET KARŞISINDAKİ GERÇEK/GERÇEKÜSTÜ TUTUMLARI

2015 yılında Nobel Edebiyat Ödülünü alan Svetlana Aleksiyeviç, 26 Nisan 1986 yılında Çernobil Nükleer Santralinin reaktöründe meydana gelen patlamanın yaşamsal ve toplumsal sonuçlarını, facianın birinci el tanıklarının anlatımlarıyla dünyaya duyurmaya çalışmıştır. Patlamanın olduğu gün, dört reaktör aktif durumdadır. İki reaktörün de inşası sürmektedir. 25 Nisan 1986’da dördüncü reaktör bakıma alınır. Mühendis ve teknisyenler, güç kesintisine karşı önlem almak amacıyla bir deneye başlar. Deney, gece 23.00’da başlar ve 26 Nisan gecesi 01.23’de gerçekleşmek üzere düğmeye basılır. Bu, nükleer felaketin başlangıcı olur. On milyon nüfuslu Belarus’ta patlamadan sonra 485 köy ve kasaba yok olur. Her beş Belaruslu’dan biri radyasyon kontaminasyonu olan bölgede hayatını sürdürmektedir. Bu, 2 milyon 100 bin insana tekabül etmektedir ve bunların 700 bini çocuktur. Yazar Çernobil Duası (Geleceğin Tarihi)’nda, Ukrayna’nın kuzey bölgesinde, Kiev yakınlarındaki Çernobil üssünde görevli olarak çalışan mühendis, teknisyen, işçi, eğitmen ve bunların aileleri ile başka alanlarda çalışan pek çok kişiyle yüz yüze röportajlar yapmış ve bunları “anlatı” tekniğiyle edebî/yazınsal bir verime dönüştürmüştür. Anlatılarda, anlatı kahramanlarının karşı karşıya kaldıkları felaketi yorumlama biçimleri, hayatlarının birdenbire değişmesi üzerine düşünceleri, kendilerinin çektiği bedensel acı ve tükenişlerin yanında aile bireylerinin, çocuklarının ve eşlerinin tükenişleri karşısındaki tarifsiz ve umutsuz bekleyişleri 1.teklik kişi anlatımıyla verilmektedir. Bir dram ve belki de dram ötesi bir ağırlığın yükünü taşıyan bu anlatılarda, anlatı kahramanlarının bazen felaketi “gerçek sınırları içinde kabullendikleri” bazen de “gerçeküstü” bir söylem çizgisine yaklaşarak, kendilerini rüyalarında ve hayallerinde yaşıyor zannetmeleri, radyasyon felaketinin insan tutumlarında meydan getirdiği en önemli değişikliktir. Anlatılarda, başta Sosyalist sistem olmak üzere teknolojiden kültürel alanlara, gündelik hayattan resmî  alanlara kadar; basit ve sıradan olanlardan sanatsal ve estetik olanlara kadar her şey hakkında sorgulamalar ve  fikir yürütmeler gelir karşımıza. Bu da  20. yüzyılın en büyük felaketi karşısında kalan bir toplumun, felaketin en ağır yükünü çeken bireyleri tarafından  hayat bilançosunun çıkarılmış olduğunu gösterir. Makalede esas olarak Aleksiyeviç’in felaketi bu anlatılar aracılığıyla duyurma yolu irdelenecek, tercih ettiği anlatım biçiminin kuramsal temelleri de tartışılacaktır. Ayrıca anlatı kahramanlarının bir felaketin ardından oluşan ve travmatik etkilerle ortaya çıkan  tutumlarının gerçek ve gerçek üstü yönleri üzerinde durulacaktır. 

___

  • ALEKSİYEVİÇ, Svetlana (2017). Çernobil Duası-Geleceğin Tarihi, Çeviri: Aslı Takanay Kafka Yayınları, İstanbul ALEKSİYEVİÇ, Svetlana (2017). İkinci El Zaman-Kızıl İnsanın Sonu, Çeviri: Sabri Gürses, Kafka Yayınları, İstanbul ARIKAN, Kemal (Erişim 2018). Travma Nedir? http://www.kemalarikan.com/travma-nedir.html ARKONAÇ, A. Sibel (2015). Psikolojide Bilginin Eleştirel Arka Planı, Hiperlink Yayınları, İstanbul BAYSAL, Can Ayşe (1981). Sosyal ve Örgütsel Psikolojide Tutumlar, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi yayınları, İstanbul BAYSAL, Can Ayşe (1981). Sosyal Psikolojide Tutumlara Teorik Bir Yaklaşım, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, İstanbul ÇAYKARA, Emine (2008). Oktay Sinanoğlu-Türk Aynştaynı, Nehir Söyleşi, Alfa Yayınları, İstanbul ERKOL, Çimen Günay (Erişim 30 Mart 2018). Askeri Darbeler ve Tanıklık Romanları https://www.insanokur.org/ EROĞLU, Çağrı (2013). Travma, Korku ve Yazı Arasında: Helene Cıxous’nun Gizli Melek Yapıtı, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 53, 2 315-325. Ankara HARLAK,Hacer (Tarihsiz).Tutum,www.akademik.adu.edu.tr/bolum/fef/psikoloji/webfolders İBRİŞİM, Deniz Gündoğan(27 Ağustos 2017). Faulkner’da Travmatik Bellek ve Geçmişi Geri Kazanma Arzusu, https://oggito.com/ : 31/Mart/2018 İBRİŞİM, Deniz Gündoğan (18/Ekim/2015) Travma, tanıklık ve edebiyat: Devrimi Yazan Çapraz Ateş Altındaki Kadın https://oggito.com/ 31/Mart/2018 NEYZİ, Leyla (2011).Nasıl Hatırlıyoruz- Türkiye’de Bellek Çalışmaları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1.Baskı, İstanbul ÖNDER, R. Ömer (2016-2017). Tutumlar, Davranış Bilimleri Ders Notları, Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, genel ağ ortamında açık sunum. SADIKOĞLU, Tülin (2010). Feride Çiçekoğlu’nun Yapıtlarında İşkence ve Travma, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Dr. Süha Özertem danışmanlığında tamamlanmış Yüksek Lisans tezi, İstanbul SARP, Nuray- TOSUN Ahmet (2011). Duygu ve Otobiyografik Bellek Emotion and Autobiographical Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar-Current Approaches in Psychiatry 2011; 3(3):446-465 © 2011, eISSN:1309-0674 pISSN:1309-0658 TÜRKİYE PSİKİYATRİ DERNEĞİ, Travma Sonrası Stres Bozukluğu ( Genel Ağ sayfası. Erişim: 04 Nisan 2018) TOKER, Göğer Hülya(2014). Siyasi ve Edebi İktidara Tanıklık Edebiyatı İle Direnmek: O Hap Aklımda, Monograf Dergisi, 2014/1 s.39-65 www.akademik.adu.edu.tr/bolum/fef/psikoloji/webfolders/topics/5TUTUMLAR https://acikders.ankara.edu.tr/mod/resource/view.p)