SİYASİ GÜÇ VE DİNİ MEŞRUİYET AÇISINDAN BÜYÜK SELÇUKLU-ABBASİ HALİFELİĞİ İLİŞKİLERİ

Büyük Selçuklu Devleti’nin kurulduğu on birinci asrın ilk yarısında Deylemi, Büveyhi ve Fatimi baskısı altında bulunan Bağdat’taki Sünni Abbasi halifeliği, Selçuklu sultanları tarafından içerisinde bulunduğu zor durumdan kurtarılmıştır. Bağdat’a gelerek halifenin elinden saltanatının dinî meşruiyetini tasdik ettiren Tuğrul Bey, halifeliğin üzerindeki nüfuzu kırmakla kalmamış, kendisi de Sünni İslâm dünyası nezdinde büyük bir itibar kazanmıştır. Abbasi halifeleri, Selçukluların yükseliş döneminde sultanlar ile ilişkilerini akrabalık tesis etme seviyesine çıkararak siyasi ve askeri desteğin artmasını sağlamışlardır. Sultanlar ise bu akrabalık yoluyla Bağdat’ta kendi kanlarından olan halife adaylarının olmasını istemişlerdir. Sultanların sınırları genişletme ihtiyaçları, halifelerin de nüfuz alanını genişletme istekleri ilişkilerin esasını oluşturmuştur. Ancak Melikşah’ın devlet merkezini İsfahan’dan Bağdat’a taşıma düşüncesi, ilişkilerin seyrini değiştirmiş, gizli rekabete dönüştürmüştür. Melikşah, stratejik öneme sahip Bağdat’ın devlet merkezi olması halinde batıda Bizans’a karşı yapılacak seferlerde ve devletin hâkimiyet alanlarında avantaj sağlanacağını hesaplamıştır. Sultan’ın Bağdat’a yaptığı son ziyarette halifeden, on gün içerisinde şehri terk etmesini istemesi, ilişkilerin seyrini düşmanlığa çevirmiş ve hatta sultanın burada zehirletildiği iddia edilmiştir. Melikşah’ın teşebbüsünden Nizamülmülk vasıtasıyla haberdar olan halife, av dönüşünde verdiği yemekte sultanı zehirletmiştir. Bundan sonraki dönemlerde sultan-halife ilişkileri sağlıklı olmamış ve ortaya çıkan taht kavgalarına halifeler taraf olmuştur. Çalışmamızda, Selçuklu sultanlarının halifelerle olan ilişkilerini, siyasi güç ve dini meşruiyet açısından seyrini vermeye çalıştık.

IN TERMS OF POLITICAL POWER AND RELIGIOUS LEGITIMACY THE GREAT SELJUK-ABBASI CALIPHATE RELATIONS

In the first half of the eleventh century, when the Great Seljuk State was founded, the Sunni Abbasid rule in Baghdad under the pressure of Deylemi, Buveyhi and Fatimid was rescued by the Seljuk sultans. Tuğrul Beg, who came to Baghdad and approved the religious legitimacy of the reign of his, has not lost his influence on the caliphate, but has gained a great reputation in the Sunni Islamic world. The Sultan then expanded both the boundaries of his state and the religious domain of the caliph in the same way that he conquered Turkestan and Byzantine borders. Tuğrul Beg accompanied his wife Arslan Hatun, a Caliph Kaim-Biemrillah, to Baghdad. Thus, kinship between the Seljuks and the caliphate was established. The Seljuk Sultan wanted this political marriage and a mother who had a Turkish mother in the caliph's palace. Although Tuğrul Beg had difficulties in marrying the caliph's daughter, the marriage had taken place with the conviction of Khalifa. In the ascension period of the Seljuks, the Abbasid caliphs brought political and military support to the level of establishing kinship relations with the sultans. The sultans wanted to have caliphate candidates from their blood in Baghdad through this kinship. The need for sultans to expand borders and the desire to expand

PDF

___

Ahmed Cevdet. (1973). Kıssas-ı Enbiya (tash. Mahir İz). Ankara: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı.
Algar, H. (1356). Din ve Devlet Der İran, Nakş-ı Ulema Der Devre-i Kacar, Tehran: Tus
Alptekin, C. (1988). “Büyük Selçuklu Devleti. Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi VII (editör: H. Dursun Yıldız). İstanbul: Çağ Yayınları.
Aştiyani, A. İ., Akıli, B. (1378). Tarih-i İran Pes Ez İslâm. Tehran: Neşr-i Namek
Barthold, V. V. (1358). Halife ve Sultan (terc. Sirus İzzedi). Tehran: Emir-i Kebir.
Barthold, W. (2008). İlk Müslüman Türkler (terc. M. A. Yalman, T. Andaç, N. Uğurlu). İstanbul: Örgün Yayınevi.
Beyhaki, Ebul Fazl Muhammed bin Hüseyin. (1371). Tarih-i Beyhaki II (tash. Halil Hatib Rehbere). Tehran: İntişarat-ı Feruği
Bezer, G. Ö. (2010). Terken Hatun. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 40, İstanbul, s. 510.
Bosworth, C. E. (1362). Tarih-i Gazneviyan I (terc. Hasan Anuşe). Tehran: Emir-i Kebir
Bosworth, E. C. (1349). Silsileha-yı İslami (terc. Feridun Bederayi). Tehran: Beniyâd-ı Ferheng-i İran.
Brockelmann, C. (1957). Maverdi. Diyanet İslâm Ansiklopedisi VII. İstanbul: İSAM
Bundari İsfahani, Ebu İbrahim Kavamüddin Feth bin Ali bin Muhammed. (1356). Tarih-i Silsile-i Selçuki, Zübdetü’n-nesara ve Nehbetü’l-asara (terc. Muhammed Hüseyin Halili). Tehran: Beniyad-ı Ferheng-i İran.
Frey, R. (1364). Asr-ı Zerrin Ferheng-i İran (terc. Mesud Recebniya). Tehran: Süruş Hüseynî, S. (1933). Ahbârü’d-Devletü’s-Selçukiyye (tash. Muhammed İkbal). Lahor.
Hacariyan, S. (1373). Nigahi Be Mesele-i Meşruiyet. Mecelle-i Rahbord, Şomare: 3, Bahar 1373, s. 78-82.
Handemir, Gıyasüddin bin Hümamüddin el Hüseyni. (1252). Tarih-i Habibü’s-siyer fi Ahbar II (tash. Muhammed Debir Siyaki). Tehran: Hayyam
Handşah Mirhand, Muhammed bin Seyyid Burhaneddin. (1339). Tarih-i Ravzatü’s-safa IV. Tehran: Hayyam ve Piruz
Hartmann, A. (2006). Nasır Lidinillah. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 32. İstanbul, s. 399-402 Hawkes M., Kogan, M. (1992). Encyclopedia of Government and Political II. Routledge.
Hüseyni, Sadrüddin Ebul Hasan Ali bin Nasır bin Ali. (1380). Zübdetü’t-tevarih (terc. Ramazan Ali Ruhullahi). Tehran: İntişarat-ı İl-i Şahsun Bağdadi
İbn-i Haldun, Abdurrahman bin Muhammed. (1359). Mukaddime I (terc. Muhammed Pervin Günabadi). Tehran: Bengâh-ı Tercüme ve Neşr-i Ketab.
İbn-i Haldun, Abdurrahman bin Muhammed. (1378). Tarih-i İbn-i Haldun IV (terc. Abdulmuhammed Ayeti), Tehran, Müessese-i Müta‘alat ve Tahkikat-ı Ferhengi
İbn-i Tıktıki, Muhammed bin Ali bin Tabataba. (1367). Tarih-i Fahri (terc. Muhammed Vahid Gülpayegani). Tehran: İlmi ve Ferheng
İbnü’l Adîm. (1982). Buğyetü’t-Taleb fi Tarih-i Haleb (nşr. Ali Sevim). Ankara: TTK
İbnü’l Esir, İzzeddin Ali. (1251). El Kamil fi’t-tarih, Tarih-i Buzurg-ı İslâm ve İran (terc. Ali Haşimi Hairi), Tehran: İntişarat-ı Kütb-i İran
İbnü’l Esîr. (1989). el-Kâmil fi’t-tarih Tercümesi IX (terc. Abdülkerim Özaydın). İstanbul: Bahar Yayınları.
İbnü’l Ayri, Gregorios. (bita). Tarih-i Muhtasar-ı Düvel II. Kum: Menâbi-i Sekafetü’l-İslâmiye
İzzedi, H. (1373). Taarruz-ı Beyn-i Meşruiyet ve Kudret-i Siyasi Der Devran-ı Selaçuke, Fasılname-i Misbah (Danişgâh-ı İmam Hüseyin), Payiz, Şomare: 11, s. 104-117
Kafesoğlu, İ. (1972). Selçuklu Tarihi. İstanbul: MEB Yayınları.
Kafesoğlu, İ. (1976). Selçuklular. Türk Dünyası El Kitabı. Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü.
Kerimi, A. (1388). Revabıt-ı Selçukiyan Ba Hilafet-i Abbasi, Ba Tekid-i Ber Devran-ı Sultan Mesud Selçuki. Amuzeş-i Tarih. Devre-i Dehhom, Şomare: 4, Tabistan, s. 30.
Köymen, M. A. (1963). Selçuklu Devri Türk Tarihi. Ankara: Ayyıldız Matbaası.
Köymen, M. A. (1979). Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi. Ankara: Güven Matbaası.
Kumi, Necmeddin Ebu Reca. (1363). Tarih-i Vüzera (tash. Muhammed Taki Danişpejuh). Tehran: Müessese-i Mütalaat ve Tahkikat-ı Ferheng-i İran.
Lambton, Ann K. S. (1359). Nazariyeha-yı Devlet Der İran (terc. Cengiz Pehlevan). Tehran: Kitab-ı Azâd.
Mclver, R. M. (1349). Camia ve Hükümet (terc. İbrahim Ali Keni). Tehran: Bengâh-ı Tercüme ve Neşr-i Ketab.
Merçil, E. (1990). Müslüman Türk Devletleri Tarihi (Osmanlılar Hariç), Ankara: T.T.K Yayınları.
Merçil, E. (2011). Müslüman Türk Devletleri Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Merçil, E. (1992). “Büveyhiler,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi VI, İstanbul, s. 496-500 Merçil,
Erdoğan (1996). “Gazneliler,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi XIII, İstanbul, s. 480-484 Mostevfi, H. (1346). Tarih-i Güzide (tash. Abdulhüseyin Nevayi). Tehran: İntişarat-ı Emir-i Kebir. Mostevfi, Muhammed bin Abdullah
Hüseyni Yezdi. (1909). el-Âraza fi Hikayetü’l-Selçukiyye, bica. Neraşhi, Ebu Bekir Muhammed (1363). Tarih-i Buhara (tash. Müderris Razvi). Tehran: İntişarat-ı Tus.
Nişaburi, Z. (1331). Selçukname (tash. İsmail Afşar). Tehran: Haver.
Nizamülmülk, Ebul Ali Hasan bin Ali bin İshak Tusi. (1369). Siyasetname II (tash. Abbas İkbal). Tehran: İntişarat-ı Esâtir.
Özaydın, A. (2001). Kaim Biemrillah. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 24. İstanbul 2001, s. 210-211
Özaydın, A. (2004). Selçuk Bey, Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt: 36, Ankara 2004, s. 364-365
Özaydın, A. (2007). Raşid-Billah, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 34, İstanbul 2007, s. 466
Özdemir, M. N. (2008). Abbasi Halifeleri İle Büyük Selçuklu Sultanları Arasındaki Münasebetler, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 24, Konya, s. 315-367
Özgüdenli, O. G. (2006). Müsterşid-Billah, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 32, İstanbul, s. 145-147.
Özgüdenli, O. G. (2012). Selçukluların Kökeni. Selçuklu Tarihi El Kitabı (Editör: Refik Turan). Ankara: Grafiker Yayınları.
Piyadeoğlu, C. (2011). Selçukluların Kuruluş Hikâyesi Çağrı Bey. İstanbul: Timaş Yayınları.
Piyadeoğlu, C. (2012). Güneş Ülkesi Horasan Büyük Selçuklular Dönemi. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
Râvendî, Muhammed b. Ali b. Süleyman. (1957). Râhat-üs-sudûr ve âyet’üs-sürûr I (terc. Ahmet Ateş). Ankara: TTK Yayınları.
Reşîdü’d-dîn F. (2010). Cami’ü’t-tevârih Selçuklu Devleti (terc. Erkan Göksu, H. Hüseyin Güneş). İstanbul: TTK Yayınları.
Sadıki, C. M. (1373). Tarih-i Sistan. Tehran: Neşr-i Merkez.
Sümer, F. (1999). Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri–Boy Teşkilatı Destanları. İstanbul: TDAV Yayınları.
Sümer, F: (1994). Dihkan, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi IX. İstanbul: TDV Yayınları.
Şebankarayi, Muhammed bin Ali bin Muhammed. (1363). Mecmaü’l-ensâb (tash. Mir Haşim Muhadis). Tehran:
Şucaizend, A. R. (1388). Silsileha-yı İslâmi Der İran ve Mesele-i Meşruiyet, Fasılname-i Hükümet-i İslâmi Itlaat-ı Siyasi ve İktisadi, Sal-ı Evvel, Şomare: 2, s. 180-206.
Tabatabai, M. C. (1373). Zeval-ı Endişe-i Siyasi Der İran. Tehran: Kevir
Tekin, A. (2012). Selçuklu Tarihi. İstanbul: Kariyer Yayınları.
Turan, R. (2012). Türklerin Anadolu’ya Akınları ve Malazgirt Zaferi’nden Önce Anadolu’da Türk Varlığı.
Selçuklu Tarihi El Kitabı (editör: Refik Turan), Ankara: Grafiker Yayınları.
Turan, O. (1997). Selçuklular Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti. İstanbul: Boğaziçi Yayınevi.
Uluçay, Ç. (1975). İlk Müslüman Türk Devletleri Tarihi. Ankara: MEB Yayınları.
Weber, M. (1374). İktisad ve Camia (terc. Abbas Menuçehri). Tehran: University of California Press.
Yuvalı, Abdülkadir. (1994). İlhanlılar Tarihi I, Kuruluş Devri. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.