Büşra ÖZDEN, Hale BALSEVEN, Fulya ÇELEBİ

Dolaylı Vergilerin Gelir Dağılımına Etkisi: Türkiye Üzerine Ampirik Bir Analiz

Devletlerin gelir dağılımı eşitsizliğini gidermek için ekonomiye müdahale araçlarından biri vergi politikalarıdır. 1980 sonrası dönemde, Türkiye’nin de dahil olduğu gelişmekte olan ülkelerde, dolaylı vergilerin toplam vergi gelirleri içindeki payı yükselmiştir. Bu gelişmenin hâlihazırda yüksek olan gelir dağılımı eşitsizliği üzerindeki etkisi son dönemlerde öne çıkan araştırma konularından biri olmuştur. Çalışmanın amacı; Türkiye ekonomisinde dolaylı vergilerin gelir dağılımı üzerindeki etkisinin incelenmesidir. Çalışmada “dolaylı vergilerin gelir dağılımına etkisi bulunmakta mıdır?” sorusuna cevap aranmıştır. Ayrıca, çalışmada dolaylı vergilerin yaygınlaşmasına teorik gerekçe oluşturan büyüme üzerindeki etkiler de araştırılmıştır. Türkiye’de 1992-2021 döneminde dolaylı vergilerin ve dolaysız vergilerin gelir eşitsizliği ile ekonomik büyümeyi nasıl etkilediği uzun dönem ve kısa dönem tahmin yöntemleriyle incelenmektir. Bu çerçevede, çalışmada iki farklı model kullanılmıştır. İlki GINI katsayısının bağımsız değişken, gümrük vergileri, KDV, enflasyon, dolaylı vergiler, dolaysız vergiler ve bütçe açığının bağımlı değişkenler olduğu GINI modeli, ikincisi GSYH’nin bağımsız değişken olduğu ve bağımlı değişkenlerin değişmediği GSYİH modelidir. Her iki modelde de bütçe açığı dışındaki tüm değişkenlerin doğal logaritması alınarak ARDL yaklaşımı ile modeller sınanmıştır. Dolaylı vergiler içerisinde sadece verilerin analiz için yeterli sayıda olduğu KDV ve Gümrük vergileri dahil edilmiştir. Çalışmanın uzun dönem tahmin sonuçlarına göre; enflasyon oranındaki artış eşitsizliği artırırken büyümeyi azaltmaktadır. Dolaysız vergilerdeki artış eşitsizliği azaltırken büyüme üzerinde istatistiksel olarak anlamlı bir etkisi bulunmamaktadır. Dolaylı vergilerdeki artış hem eşitsizliği hem de büyümeyi artırmaktadır. Gümrük vergilerindeki artış eşitsizliği azaltırken büyümeyi artırmaktadır. KDV oranındaki artış ise hem eşitsizliği hem de büyümeyi azaltmaktadır. Bütçe açığındaki artış eşitsizliği artırırken, büyüme üzerinde istatistiksel olarak anlamlı bir etkisi tespit edilmemiştir.

Anahtar Kelimeler:

dolaylı vergiler, dolaysız vergiler, gelir dağılımı, GSYH, ARDL

The Effect of Indirect Taxes on Income Distribution: An Empirical Analysis of Türkiye

Tax policies are one of the governmental tools used for economic intervention to prevent income inequality. The percentage of total tax revenues comprised of indirect taxes has risen in developing countries such as Türkiye since the 1980s. The effect this development has had on income inequality, which was already high, has attracted great attention recently. The aim of this study is to examine the effect indirect taxes have on income distribution in the Turkish economy. The study seeks an answer to the question of whether or not indirect taxes have an effect on income distribution. The study additionally researches the effects indirect taxes have on growth, which has provided a theoretical foundation in favor of indirect taxes. To do this, the study adopts long-term and short-term estimation methods. ARDL bounds test approach to examine how indirect and direct taxes have affected income inequality and economic growth in Türkiye over the 1992-2021 period. The study only looks at indirect taxes comprised from the value-added tax (VAT) and tariffs due to the data adequacy requirements for empirical tests. According to the study’s long-term forecast results, an increase in inflation rate leads to a rise in inequality and a decrease in economic growth. An increase in direct taxes is associated with a reduction in inequality with no statistically significant effect on economic expansion. In contrast, an increase in indirect taxes was found to increase both inequality and economic growth. Increases in customs duties contribute to both a reduction in inequality and a boost in economic growth. Furthermore, an increase in the VAT rate was identified to have negative effects on both income inequality and economic growth. Lastly, an increase in the budget deficit has been linked to an increase in income inequality with no statistically significant impact on economic growth.

Keywords:

indirect taxes, direct taxes, income distribution, GDP, ARDL,

PDF

___

Balseven, H. ve Tuğcu, C. T. (2017). Analyzing the effects of fiscal policy on income distribution: A comparison between developed and developing countries. International Journal of Economics and Financial Issues, 7(2), 377-383. google scholar
Berber, M. ve Artan, S. (2004). Enflasyon ve ekonomik büyüme ilişkisi: Türkiye örneği. Discussion Paper No. 2004/21. google scholar
Bilgiç, A. (2015). Türkiye’de uygulanan vergilendirme politikalarının gelir dağılımı üzerindeki etkileri: 1990-2013 dönemi. (Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir. google scholar
Breusch, T. S., & Pagan, A. R. (1979). A simple test for heteroscedasticity and random coefficient variation. Econometrica, 47(5), 1287-1294. google scholar
Bulutoğlu, K. (1988). Kamu ekonomisine giriş (8.bs). İstanbul: Filiz Kitapevi. google scholar
Bükey, A. M. ve Çetin, B. I. (2017). Türkiye’de gelir dağılımına etki eden faktörlerin en küçük kareler yöntemi ile analizi. Maliye Araştırmaları Dergisi, 3(1), 103-117. google scholar
Caminada, K., & Goudswaard, K. (1999). Social policy and income distribution: An empirical analysis for the Netherland. Leiden University Department of Economics Research Memorandum, 1-33. google scholar
Ciminelli, G., Ernst, E., Merola, R., & Giuliodori, M. (2019). Vergiye dayalı konsolidasyonun kompozisyonunun gelir eşitsizliği üzerindeki etkileri. Avrupa Politik Ekonomi Dergisi, 57, 107-124. google scholar
Çetilkol, G. (2013). Türk vergi sisteminin Avrupa Birliği vergi sistemine dolaylı vergiler bakımından uyumlaştırılması (Doktora Tezi). DEÜ Sosyal Bilimleri Enstitüsü, İzmir. google scholar
Çoban, S. (2019). Dolaylı vergilerin gelir dağılımı üzerindeki etkisi: Türkiye analizi. (Dönem Projesi). Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli. google scholar
Demirgil, B. (2018). Vergilerin gelir dağılımı üzerindeki etkisi: Ampirik bir çalışma. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 19(2), 118-131. google scholar
Durak, S. ve Akalın, G. (2022). Türkiye’de gelir dağılımının belirleyicileri. Anadolu İktisat ve İşletme Dergisi, 6(2), 69-86. google scholar
Dickey, D. A., & Fuller, W. A. (1979). Distribution of the estimators for autoregressive time series with a unit root. Journal of the American Statistical Association, 74, 427-431. google scholar
Dişbudak, C. ve Süslü, B. (2007). Türkiye’de kişisel gelir dağılımını belirleyen makroekonomik faktörler. Ekonomik Yaklaşım Dergisi, 65, 1-23. google scholar
Eser, L. Y. ve Genç, M. C. (2020). Gelir ve servet üzerinden alınan vergilerin gelir dağılımı üzerindeki etkisi: OECD ülkeleri örneği. Maliye Dergisi, 178, 224-239. google scholar
European Commission (2022). Taxation trends in the European Union. google scholar
Güldal, T. ve İnal, V. (2021). Gelişmekte olan ve gelişmiş ülkelerde vergi politikalarının ekonomik büyüme ve gelir dağılımına etkileri. Vergi Raporu, (259), 99-125. google scholar
Gülmez, A. ve Altıntaş, N. (2015). Türkiye’de ticari açıklık ve enflasyonun gelir dağılımına etkisi: Ekonomik bir analiz. Kafkas University. Faculty of Economics and Administrative Sciences. Journal, 6(9), 31. google scholar
Günel, T. (2019). Türkiye’de dolaylı ve dolaysız vergilerin gelir dağılımına etkisi: Ekonometrik bir uygulama. Journal of Yaşar University, 14(55), 277-287. google scholar
Hayrullahoğlu, B. ve Tüzün O. (2020). The effect of taxes on income distribution: An analysis for Turkey and other selected OECD countries. Proceedings of the Third Economics, Business and Organization Research (EBOR) Conference. 20-22 November 2020, Rome, Italy. google scholar
Hazman, G. G., Yayla, Y. E. ve Karamıklı, A. (2021). AB ülkeleri ve Türkiye’de dolaylı ve dolaysız vergilerin gelir dağılımı üzerindeki etkisi: panel veri analizi. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 58(657), 9-31. google scholar
İnal, V. (2020). Vergi politikalarının ekonomik büyüme ve gelir dağılımı üzerindeki etkisi. (Doktora Tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya. google scholar
Jarque, C. M., & Bera, A. K. (1987). A Test for normality of observations and regression residuals. International Statistical Review / Revue Internationale de Statistique, 55(2), 163-172. google scholar
Karabulut, Ş. (2020). Impact of indirect taxes on income distribution. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 23(1), 92-100. google scholar
Kanberoğlu, Z. ve Arvas, M. (2014). Finansal kalkınma ve gelir eşitsizliği: Türkiye örneği, 1980-2012. Sosyoekonomi, 21(21). google scholar
Karayılmazlar, E. ve Berk, E. (2017). Bütçe açığının, cari açık, ekonomik büyüme ve enflasyon üzerindeki etkileri: Türkiye örneği. Pamukkale Journal of Eurasian Socioeconomic Studies, 4(1), 26-36. google scholar Lee, Y., & Gordon, R. H. (2005). Tax structure and economic growth. Journal of public economics, 89(5-6), 1027-1043. google scholar
Lord, I. (2021). Indirect tax: Definition, types & examples. Study.com: Business Lesson Plans. Retrieved from:https://study.com/academy/lesson/indirect-tax-definition-types-examples.html google scholar
Lumbantobing, R. I. A., & Ichihashi, M. (2012). The effect of tax structure on economic growth and income inequality. Hiroshima University: IDEC Discussion paper, 1-26. google scholar
Maina, A. W. (2017). The effect of consumption taxes on poverty and income inequality in Kenya. International Journal of Accounting and Taxation, 5(2), 56-82. google scholar
Martinez Vazquez, J., Vulovic, V., & Liu, Y. (2009). Direct versus indirect taxation: Trends, theory and economic significance. Georgia State University, Andrew Young School of Policy Studies, 1-2. google scholar
Menemencioğlu, G. (2004). Katma değer vergisinin gelir dağılımına etkileri. (Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. google scholar
Mert, M., & Çağlar, A. E. (2019). Eviews ve Gauss uygulamalı zaman serileri analizi. Ankara: Detay Yayıncılık. google scholar
Noyan, E. ve Avşarlıgil, N. (2017). Türkiye’de 1980 sonrası dönemde uygulanan dolaylı ve doğrudan vergi politikaları üzerinden müşevvik sorunun ekonometrik analizi. Alanya Akademik Bakış, 1(3), 49-59. google scholar
O’Donoghue, C., Baldini, M. ve Mantovani, D. (2004). Modelling the redistributive impact of indirect taxes in Europe: An application of Euromod. Working Paper, No. EM7/01. google scholar
Önder, İ. (2012). Katma değer vergisinin ekonomik etkileri. Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, (30). google scholar
Örnek, İ. ve Elveren, A. Y. (2010). Trade liberalization and income inequality in Turkey: An empirical analysis. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(2), 62-70. google scholar
Özden, B. (2023). Dolaylı vergilerin gelir dağılımına etkisi: Türkiye ve seçilmiş ülkeler analizi. (Yüksek Lisans Tezi). Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya google scholar
Pesaran, M. H., Shin, Y., & Smith, R. J. (2001). Bounds testing approaches to the analysis of level relationships. Journal of Applied Econometrics, 16(3), 289-326. google scholar
Pesaran, M. H., & Shin, Y. (1999). An autoregressive distributed-lag modelling approach to cointegration analysis. In Steinar Str0m (Ed.), Econometrics and Economic Theory in the 20th Century: The Ragnar Frisch Centennial Symposium (pp. 371-413). Cambridge: Cambridge University Press. google scholar
Phillips, P. C. B., & Perron, P. (1988). Testing for a unit root in time series regression. Biometrika, 75(2), 335-346. google scholar
Polat, M. A. (2021). Vergilendirme politikalarının gelir dağılımı üzerindeki etkileri: AB ülkeleri ve Türkiye için yeni nesil bir panel veri analizi. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 12(29), 131-148. google scholar
Sağdıç, E. N. ve Aydın, D. (2021). Dolaylı ve dolaysız vergiler ile ekonomik büyüme arasındaki nedensellik ilişkisi: Türkiye örneği (2006-2018). International Journal of Public Finance, 6(1), 21-46. google scholar
Savrul, B. K. ve Taşkın, A. (2020). Dolaylı ve dolaysız vergilerin Türkiye’deki gelir dağılımı üzerine etkileri. Eurasian Academy of Sciences Social Sciences Journal, 1-19. google scholar
Snowdon, C. (2013). Aggressively regressive: the “sin taxes” that make the poor poorer. Institute of Economic Affairs, 8-9. google scholar
Şener, N. B. (2020). Dolaylı vergilerin gelir dağılımı üzerine etkisi: Panel veri analizi ile ülkeler arası bir karşılaştırma. (Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. google scholar
Şimşek, M. (2000). Bütçe açıklarının finansmanı ve ekonomik etkileri. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (16), 49-73. google scholar
Tunçer, M. ve Demirtaş, N. (2021). Vergilerin gelir dağılımı üzerindeki etkisi: OECD ülkeleri için panel veri analizi. Vergi Raporu, (263), 241-253. google scholar