19. Yüzyıl Osmanlı Ekonomisinde Devlet-Sermaye İlişkileri: Yabancı Demiryolları Örneği

Bu çalışmada yabancı demiryolu yatırımları örneğinde 19. yüzyıl Osmanlı ekonomisinde yaşanan ekonomik gelişmeler ve bu gelişmelerin bağımlı finansallaşma üzerindeki etkileri irdelenmektedir. Geç Osmanlı döneminde yabancı demiryolu yatırımlarının yoğunlaştığı dönem, Dünya ekonomisinde ilk küreselleşme evresinin yaşandığı 19. yüzyıldı. Birinci Küreselleşme Evresinde (1870-1914) yaşanan doğrudan yabancı yatırımları, borç yönetimi sistemleri ve arazi kanunnameleri ile arazinin metalaştırılması süreci, Osmanlı İmparatorluğu’nun kapitalizme geçiş sürecini hızlandıran gelişmelerdi. Yabancı demiryolu yatırımları, Osmanlı ekonomisinde kapitalist üretim tarzını oluşturarak Osmanlı ekonomisinin piyasa ekonomisine geçişine katkıda bulundu. Bu çalışmada, Osmanlı ekonomisinin kapitalizme entegrasyonunda yabancı demiryolu yatırımlarının katkısı, devlet-sermaye ilişkileri açısından analiz edilmektedir. Bu bağlamda çalışmanın ilk bölümünde Osmanlı ekonomisinin kapitalizme entegrasyonunda devletin rolü incelenmektedir. Bu bölümde tarımsal üretimde yaşanan sorunlar ve borçlanma sürecinin dünya ekonomisine entegrasyon üzerindeki etkileri ele alınmaktadır. İkinci bölümde yabancı demiryolu yatırımları, yatırımı gerçekleştiren sermayelerin uluslararasılaşma düzeyi, emperyalist nüfuz alanları, yatırımların finansmanı ve Osmanlı ekonomisi üzerindeki etkileri açısından analiz edilmektedir. Bu bölümde Osmanlı dış borçlanmasının demiryolu yatırımları ile ilişkisi ortaya konularak yatırımların finansallaşma sürecine katkısı analiz edilmiştir. Çalışmada Düyun-u Umumiye İdaresi’nin demiryolu yatırımları üzerindeki etkisi de ele alınmaktadır. Bu bağlamda, yabancı demiryolları güzergahındaki bölgelerde aşar vergisinin Düyun-u Umumiye İdaresi gözetiminde toplanması ve toplanan verginin önemli bir kısmının kilometre garantisine tahsis edilmesinin, devletin işlevleri üzerinde yarattığı etki analiz edilmektedir. Bu analizden hareketle çalışma, Osmanlı devletinin sermaye ile ilişkisinde demiryolu yatırımlarının yerini bağımlı finansallaşma kavramı ile açıklamayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler:

19. yüzyıl Osmanlı ekonomisi, bağımlı finansallaşma, demiryolu yatırımları, küreselleşme, kapitalizm

The State- Capital Relations in the 19th -Century Ottoman Economy: The Case of Foreign Railways

This study examines the economic developments and their implications on subordinate financialization in the 19? ℎ- century Ottoman economy through the example of foreign railway investments. Foreign railway investments intensified in the Ottoman Empire in the 19? ℎ-century, when the world economy experienced the first era of modern globalization. In the first era of modern globalization (1870-1914), foreign direct investments, public debt management, and the commercialization of land by arazi kanunnameleri [land laws] were the developments that accelerated the Ottoman Empire’s transition to capitalism. Foreign railway investments contributed to the transition of the Ottoman economy to a market economy by generating the capitalist mode of production within the Ottoman economy. This study aims to analyze the contribution of foreign railway investments to the integration of the Ottoman economy into capitalism in terms of state-capital relations. In this context, the first section of the study examines the role of the state in integrating the Ottoman economy into capitalism. This section also discusses the problems in agricultural production and the effects borrowing had on the integration into the world economy. The second section of the study analyzes Türkiye’s foreign railway investments in terms of the level of internationalization regarding capital structure, imperialist spheres of influence, investment financing, and their economic impacts on Ottoman economics. This section analyzes the contributions investments made to financialization by revealing the relationship of Ottoman foreign borrowing with railway investments. The study also examines the role the Ottoman Public Debt Administration had regarding the railway investments. In this context, the study examines the effects that collecting the tithe tax in the regions along the railway line routes under the supervision of the Ottoman Public Debt Administration and allocating a significant part of it to a kilometer guarantee had on the Ottoman financial system. With reference to this analysis, the study aims to explain the place railway investments had regarding the Ottoman Empire’s relationship with capital using the concept of subordinate financialization.

Keywords:

19th-century Ottoman economy, subordinate financialization, railway investments, globalization, capitalism,

PDF

___

Akyıldız, A. (2005). Anka’nın sonbaharı: Osmanlı’da iktisadi modernleşme ve uluslararası sermaye. İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
Blaisdell, D. C. (1979). Osmanlı İmparatorluğu’nda Avrupa mali denetimi: Düyunuumumiye. (A. İ. Dalgıç, Çev.). İstanbul: Doğu-Batı Yayınları. google scholar
Birdal, M. (2010). The political economy of Ottoman public debt insolvency and European financial control in the late nineteenth century. New York, NY: Tauris Academic Press. google scholar
Conte, G., & Sabatini G. (2014). The Ottoman external debt and its features under European financial control (1881-1914). Journal of European Economic History, 43(3), 69-96. google scholar
Conte, G. (2019). Ottoman and Greek sovereign debt and bankruptcy: a long-term comparative analysis. The Journal of European Economic History, 48(2), 111-123. google scholar
Earle, E. M. (1924). Turkey, the great powers, and the Bagdad railway. New York, NY: The Mcmillian Company. google scholar
Eldem, V. (1970). Osmanlı İmparatorluğu’nun iktisadi şartları hakkında bir tetkik. İstanbul: İş Bankası Yayınları. google scholar
Eldem, E. (1999). Osmanlı bankası tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları. google scholar
Eldem, E. (2005). Ottoman financial integration with Europe: foreign loans, the ottoman bank and the ottoman public debt. European Review, 13(3), 431-445. google scholar
Eldem, E., Laiou, S., & Kechriotis, V. (2017). The economic and social development of the port cities of the southern Black Sea coast and hinterland, late 18th - beginning of the 20th century, Corfu: lonian University, Black Sea Project Working Papers vol: V. google scholar
Geyikdağı, N. (2011). Foreign investment in the Ottoman Empire: International trade and relations: 1854-1914. London, New York, NY: Tauris Academic Studies Press. google scholar
Harvey, D. (2004). Yeni emperyalizm, (H. Güldü, Çev.). İstanbul: Everest Yayınları. google scholar
İslamoğlu-İnan, H. (1983). Osmanlı tarihi ve dünya sistemi: Bir değerlendirme. Toplum ve Bilim Dergisi, 23(1), 9-39. google scholar
Issawi, C. (1982). An economic history of the Middle East and North Africa. New York, NY: Colombia University Press. google scholar
Karpat, K. (2002). Studies on Ottoman social and political history: Selected articles and essays. Leiden, Boston, Köln: Brill Publish. google scholar
Kazgan, G. (1999). Küreselleşen kapitalizm ve Osmanlı ekonomisinin sömürgeleşmesi: 19. yüzyıl sonundan birinci dünya savaşına, İktisat Dergisi, 394, 25-36. google scholar
Keyder, Ç. (2003). Türkiye’de devlet ve sınıflar. İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
Luxemburg, R.(1984)[1913]. Sermaye birikimin tarihsel koşulları (2. bs). İstanbul: Kaynak Yayınları. google scholar
Morawitz, C. (1978). Türkiye maliyesi. Ankara: Maliye Bakanlığı Tetkik Kurulu Yayınları. google scholar
Öztürk, Ö. (2006). Emperyalizm kuramları ve sermayenin uluslararasılasması. Praksis Dergisi, 15, 271-309. google scholar
Özyüksel, M. (1988). Osmanlı-Alman ilişkilerinin gelişim sürecinde Anadolu ve Bağdat Demiryolları. İstanbul: Arba. google scholar
Pamuk, Ş. (2001). The price revolution in the Ottoman Empire reconsidered. International Middle East Studies, 33,69-89. google scholar
Pamuk, Ş. (2004). The evolution of financial institutions in the Ottoman Empire, 1600-1914. Financial History Review, 11(1), 7-32. google scholar
Pamuk, Ş. (2005a). Osmanlı ekonomisinde bağımlılık ve büyüme. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları. google scholar
Pamuk, Ş. (2005b). Seçici kurumsal değişim ve Osmanlı’nın uzun ömürlülüğü. Toplumsal Tarih Dergisi, 134, 34-42. google scholar
Pamuk, S. (2014). Turkiye’nin 200 yıllık ıktisadi tarihi. Istanbul: Turkiye Is Bankası Yayınları. google scholar
Pamuk, Ş. (2022). Cumhuriyetin devraldığı Osmanlı mirası. M.Ö. Alkan (Ed.), Osmanlı’dan Cumhuriyet’e süreklilik ve değişim: Zafer Toprak armağanı içinde (s.65-81). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. google scholar
Parvus, A. (1977). Türkiye’nin mali tutsaklığı (M. Sencer, Çev.). İstanbul: May Yayınları. google scholar
Quataert, D. (2005). The Ottoman Empire:1700-1922. Cambridge: Cambridge University Press. google scholar
Quataert, D. (2008). Anadolu’da Osmanlı reformu ve tarım (A. Z. Gündoğan ve N. Ö. Gündoğan, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları. google scholar
Terzibaşoğlu, Y. ve Kaya, A. Y. (2021). 19. yüzyılda Balkanlar’da toprak rejimi ve emek ilişkileri. U Karakoç ve A.Y. Kaya (Ed.), İktisat tarihinin dönüşü: Yeni yaklaşımlar ve tartışmalar içinde (s.49-105). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
Tezel, Y. (1994). Cumhuriyet döneminin iktisadi tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. google scholar
Toprak, Z. (1988). İktisat tarihi. S Akşin (Ed.), Türkiye Tarihi 3: Osmanlı Devleti 1600-1908 içinde (s.191-249). İstanbul: Cem Yayınevi. google scholar
Toprak, Z. (1998). Osmanlı Bankası ve ‘tarihten izler’. Toplumsal Tarih Dergisi, 50, 15-22. google scholar
Toprak, Z. (2010). Kuresellesme evreleri ve Turkiye’de finansal yapının evrimi. Ç. Keyder (Ed.), Kuresellesen Istanbul’da ekonomi içinde (s. 85-90). İstanbul: Osmanlı Bankası Arsiv ve Arastırma Merkezi Yayınları. google scholar
Ülker, E. (2021). Emperyalizm, anti-emperyalizm ve Osmanlı İmparatorluğu, Eğitim Bilim Toplum Dergisi, 75 (19), 54-85. google scholar
Velay, A. Du (1978). Türkiye maliye tarihi. Ankara: Maliye Bakanlığı Yayınları. google scholar
Wallerstein, I. (1979). The Ottoman Empire and the capitalist World-Economy: Some questions for research, Review (Fernand Braudel Center), 2(3), 389-398. google scholar
Yerasimos, S. (1975). Azgelişmişlik sürecinde Türkiye 2: Tanzimattan I. Dünya Savaşı’na (Babür Kuzucu, Çev.). İstanbul: Gözlem Yayınları. google scholar
Zürcher, E. J. (1998). Modernleşen Türkiye’nin tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar