MUHASEBE VE KAPİTALİZM; TANZİMAT DÖNEMİ İKTİSADİ ZİHNİYETİ VE ŞİRKET-İ HAYRİYE MUHASEBE DÜZENİ

Günümüzde küresel boyut kazanan kapitalizmin; özellikleri, üretim biçimi ve dinamiklerinin yanı sıra ortaya çıkış tarihi de önemli bir tartışma konusudur. Ortaya çıkış tarihini belirlemek, kapitalizmin doğru ve kapsamlı tanımını yapabilmek ve bugünkü küresel ekonomiyi anlayabilmek adına önemlidir. Muhasebenin enstrüman olarak kullanılması yolu ile kapitalist üretimin ve bunun gerektirdiği zihniyetin anlaşılabilmesi mümkündür. Çünkü muhasebe, üretim ilişkilerinin ve zihniyetin çıktısı olup, kanıt niteliğindedir. Osmanlı Devleti’nin de sanayileşme çabası ve iktisadi gelişime uyumu, tarihsel süreç ve başarısı bakımından tartışılan bir husustur. Çalışmada, muhasebenin bu tartışmalara katkıda bulunabileceği varsayımıyla, iktisadi gelişim sürecinde önemli bir kırılma noktası olarak kabul edilen Tanzimat Dönemi sonrasındaki gelişmeler ile şekillenen, Osmanlı Devleti’nin ilk anonim şirketi olan Şirket-i Hayriye’nin, muhasebe raporları incelenmiştir. Böylece tartışmalı bir dönemin zihniyetini ve iktisadi politikaların özel sektördeki başarısını tespit etmek amaçlanmıştır

CAPITALISM AND ACCOUNTING; THE ECONOMIC MENTALITY OF THE TANZIMAT ERA AND THE REPORTING SYSTEM OF SIRKET-I HAYRIYE

Nowadays not only the characteristics of capitalism that has acquired a global dimension, the mode of production and its dynamics but also the period that capitalism had emerged are crucial debates. It is important to determine the period that capitalism had emerged in order to make an extensive and accurate defiition of capitalism and to understand the contemporary global economy. It is possible to comprehend the capitalist production and the related mentality by way of using accounting as a tool. The industrialization efforts of the Ottoman Empire and its compatibility to the economic development are also disputed issues with regards to the historical period and its success. In this study, on the assumption that accounting could contribute to these debates, the accounting reports of Şirket-i Hayriye being the fist joint-stock company of the Ottoman Empire that was formed after developments in the Tanzimat Era being accepted as a breaking point for the economic development, would be analyzed. Since therefore it is aimed to identify the mentality of a debated era and the success of the economic policies in the private sector.

PDF

___

Boone, L. E. and Kurtz, D. D. (2013). Çağdaş İşletme. Ed. Azmi Yalçın. İstanbul: Nobel Yayınevi.
Brenner, R. (1976). Agrarian Class Structure and Ecnomic Development in Pre-Industrial Europe. Oxford University Press 70: 30-75.
Bryer, R. (1993). The Late Nineteenth Century Revolution in Financial Reporting: Accounting for The Rise of Investor or Managerial Capitalism?. Accounting, Organizations and Society. 18(7/8), 649-690.
Bryer, R. (1994). Accounting for The Social Relations of Feudalism. Accounting and Business Research. 95, 209–228.
Bryer, R. (2000a). A History of Accounting and The Transition to Capitalism in England; Part One- Theory. Accounting, Organizations and Society. 25, 131-162.
Bryer, R. (2000b). A History of Accounting and The Transition to Capitalism in England; Part Two-Evidence. Accounting, Otganizations and Society. 25, 327-381.
Bryer, R. (2005). A Marxist Accounting History of The Brtitish Industrial Revolution: A Review of Evidence and Suggestions for Research. Accounting, Organizations and Society. 30, 25-65.
Dobb, Maurice (2007). Kapitalizmin Gelişimi Üzerine İncelemeler: Geçiş Tartışmaları. İstanbul: Belge Uluslararası Yayıncılık.
Erdamar, C. ve Basık, O.F. (2014). Finansal Muhasebe ve Tekdüzen Muhasebe Sistemi. İstanbul: Türkmen Kitabevi.
Erler, M.Y. (2001). İstanbul’da Deniz Ulaşımı. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları XXI.
Genç, M. (2017). Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi. İstanbul: Ötüken Yayıncılık.
Giddens, A. (2014). Kapitalizm ve Modern Sosyal Teori; Marx, Durkheim ve Max Weber’in Çalışmalarının Bir Analizi. İstanbul: İletişim Yayınları.
Gurley, J. G. (1976). Challengers to Capitalism: Marx, Lenin and Mao. The Portable Stanford Series. San Francisco: Book Company Inc.
Gouverneur, J. (2007): Kapitalist Ekonominin Temelleri; Çağdaş Kapitalizmin Marksist Ekonomik Tahliline Giriş. Ankara: İmge Kitabevi.
Hiçşaşmaz, M. (1970). Tarihsel Gelişimi İçerisinde Muhasebenin Teorisi ve Teknik Yapısı. Ankara: Tisa Matbaacılık.
Kaymak, M. (2010). Tarımda Kapitalist Dönüşümün Klasik Modeli: İlkel Birikimden Tarımsal Kapitalizme İngiliz Tarımı. Toplum ve Hekim. 25, 85- 102.
Kızıldemir, M. O. [t.y.]. Şirket-i Hayriye İdaresi. İstanbul: Er-Dil Yayıncılık
Kongar, E.(2000). 21. Yüzyılda Türkiye; 2000’li Yıllarda Türkiye’nin Toplumsal Yapısı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Littleton, C. (1966). Accounting Evoluationto 1900. Newyork: American Institute Publishing.
Marx, K. (2015a). Kapital: Ekonomi Politiğin Eleştirisi I. Cilt Sermayenin Üretim Süreci, İstanbul: Yordam Kitap.
Marx, K.(2015b). Kapital: Ekonomi Politiğin Eleştirisi III. Cilt Bir Bütün Olarak Kapitalist Üretim Süreci. İstanbul: Yordam Kitap.
Murat, S.ve Şahin, L.(2010). Dünden Bugüne İstanbul’da Ulaşım. İstanbul: İTO Yayınları.
Önsoy, R. (1984). Tanzimat Dönemi Sanayileşme Politikası. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 5-12.
Pamuk, Şevket (2013). Osmanlı- Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914. İstanbul: İletişim Yayınları.
Pamuk, Ş. (2014). Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Rand, A. (2005). Kapitalizm nedir?. Liberal Düşünce. 37, 165-184
Reyhan, C. (2008). Osmanlı’da Kapitalizmin Kökenleri; Kent-Kapitalizm İlişkisi Üzerine Tarihsel-sosyolojik Bir Çözümleme. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Sombart, W. (2011). Burjuva- Modern Ekonomi Dönemine Ait İnsanın Ahlâkı ve Entelektüel Tarihine Katkı. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
Sürgevil, S. vd. (2012). Türkiye Tarihi ve Uygarlıkları V; Değişim Sürecinde Türkiye (1699-1908). İzmir: İlya Yayınevi.
Şirket-i Hayriye Şartnamesi, 10 Kanunievvel 1304, Boğaziçi, Şirket-i Hayriye.
Şirket-i Hayriye’nin (Rumi) 1273, 1297, 1299, 1302, 1303, 1304, 1305, 1306, 1307, 1308, 1309, 1310, 1311, 1314, 1315, 1316, 1317, 1319-1320, 1322- 1323-1324 ve 1326 yıllarının Vâridât ve Masârıfât-ı Vâkıasıyla Muvâzene-i Umûmiyesini Mübeyyen Cedvelleri
Toprak, Z. (1982). Türkiye’de Milli İktisat (1908-1918). Ankara: Yurt Yayınları.
Toprak, Z. (1997). İktisat Tarihi Osmanlı Devleti 1600-1908. İstanbul: Cem Yayınevi.
Tutel, E. (2005). İstanbul’un Unutulmayan Gemileri. İstanbul: Kitabevi Yayıncılık.
Weber, M. (2011). Toplumsal ve Ekonomik Örgütlenme Kuramı. İstanbul: Cem Yayınevi.
Weber, M. (2015). Protestan Ahlâkı ve Kapitalizmin Ruhu. Ankara: Alter Yayıncılık.
Wood, E. M. (2003). Kapitalizmin Kökeni; Geniş Bir Bakış. Ankara: Epos Yayınları.
Yaşar, R. Ş. (2016). Osmanlı İmparatorluğu’nda Çift Tarafl Kayıt Yöntemine Geçişin Sebepleri ve Sonuçları; Kapitalizme Doğru İlk Adımlar. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi. 8-1, 201-207.