DARENDE-BALABAN HAVZASININ (MALATYA, ESE ANADOLU) JEOLOJİK VE STRATİGRAFİK İNCELENMESİ

İncelenen alanın kuzey ve güney yöresi Jura - Alt Kretase ve Üst Kretase yaşlı formasyonların meydana getirdikleri birer yükselimle çevrelenmiş olup, bu iki yükselim arasında kalan çukurluğudaha genç çökeller doldurmuştur. Bu suretle incelenen alanın kuzey ve güney kısmının yükselimlerle ve çevrenin oldukça periferik faylarla sınırlanması bir havza özelliği gösterdiğinden, Darende, Balaban kasabalarının içinde bulunduğu bu saha yazar tarafından «Darende - Balaban Havzası» olarak adlandırılmıştır. Stratigrafik istiflenme Mesozoik, Senozoik ve Kuaterner yaşlı formasyonlardan müteşekkildir. Ofiyolitik kayaçlarla, pre-Lütesien ve post-Alt Miosen (Burdigalien) yaşlı volkanikler magmatitleri teşkil ederler. En yaşlı formasyonu teşkil eden Geniz Kalkerleri (Üst Jura - Alt Kretase) komprehansif seri özelliğindedir. Jura ile Alt Kretase arasından bir sınır geçirmek mümkün değildir. Dolayısıyle bu kalkerler Juradan Alt Kretase sonuna kadar hüküm süren duraylı bir ortamda çökelmişlerdir. Tohma Resifleri olarak adlandırılan Üst Kretase (Mestrihtien) yaşlı resifler organik ve biyoherm karakterde transgresif tip resiflerdir. Ulupınar Formasyonu adı verilen alacalı renkli çökeller, sığ ve hareketli bir ortamda çökelmiş detritik kaba klastiklerdir. Eosen, denizel fasiyesli Lütesien ve jipsli formasyonlarla temsil edilir. Jipsli formasyonların (Darende, Balaban) yaşı, Üst Eosen (Bartonien) olarak saptanmıştır. Havzada çökelen jipsli formasyonlarda yalnız kalker ve jips çökelmiş olup, normal evaporit havzalarında görülen kalker-jips-tuz seklindeki muntazam seri oluşmamıştır. Bu formasyonların kumtaşı ve silttaşı tabakalarında sedimenter yapılardan yük izleri (load east) ve kaval izleri (flüte cast) olağan olup, N 55° W doğrultulu ve NW dan SE ya yönlü bir akıntının etken olduğu saptanmıştır. Bu oluşuklar Lütesien denizinin tedricen bir iç denize dönüştüğü ve türbit akıntıların etken olduğu bir ortamda çökelmiş «molas» fasiyesindedirler. Alt Miosen (Burdigalien) denizel ve Plio-Kuaterner karasal çökellerden müteşekkildir. Nehir taraçaları, traverten ve genç alüvyonlar Kuaternere ait oluşuklardır. Toridler (Toroslar) tektonik birliğine dahil olan inceleme alanı, bu ünitenin NE istikametinde yaptığı virgasyonun kuzey kenar bölgesi içinde yer alır. Bölge Alpin hareketlerin Vorgosau (Austrik), Laramien Pirene ve Eski Stiriyen fazlarının etkisi altında kalmıştır. Formasyonlarda ölçülen tabaka doğrultu ve eğimlerinin Schmidt diyagramlarında değerlendirilmesiyle Üst Jura - Alt Kretase, Üst Kretase ve Eosen (Lütesien) yaşlı formasyonların kıvrım eksenlerinin doğrultuları arasında belirli sapmalar ve Lütesien ile Üst Eosen (Bartonien) arasında bir uyumluluk saptanmıştır. incelenen alanda büyük dislokasyon hatları mevcut olmamakla beraber, doğrultu atımlı fayların tipik örnekleri görülür.

Anahtar Kelimeler:

DARENDE-BALABAN, HAVZASI, MALATYA, ESE ANADOLU

GEOLOGIC AND STRATIGRAPHIG INVESTIGATION OF THE DARENDE-BALABAN BASIN (MALATYA, ESE TURKEY)

The northern and southern parts of the area under investigation are surrounded by the uplifts which are formed of the Jurassic - Lower Cretaceous and Upper Cretaceous formations, and the younger sediments are deposited in the depression between these two uplifts. Due to the confinement of the area by uplifts in the northern and southern parts, as well as the presence of peripheric faults, the area shows the characteristics of a basin. Because Darende and Balaban towns arc situated within the basin in question, this basin is named as the «Darende - Balaban Basin» by the author. The stratigraphic sequence consists of Mesozoic and Cenozoic strata. Igneous rocks include ophiolites and pre-Lutetian and post-Lower Miocene (Burdigalian) volcanics. The Geniz Limestone, which is the oldest formation (Upper Jurassic - Lower Cretaceous) in the area under investigation, shows the characteristics of a comprehensive series. It is not possible to draw a boundary line between the Jurassic and Lower Cretaceous formations. It is, therefore, concluded that these limestones were deposited in a durable and shallow sea during Jurassic and Lower Cretaceous periods. The Upper Cretaceous reefs (Maestrichtian), named the «Tohma Reefs», are transgrcssive-type reefs that have organic or biohermal characteristics. The variegated-colored sediments, that were described as Upper Cretaceous flysch, are now named the «Ulupınar Formation» by the author, and it is clearly understood that these sediments are not flysch, taking into consideration the typical conditions for flysch deposition. These appear to be coarse detritic elastics which are deposited in a shallow and active environment. The Eocene is represented by marine facies of Lutetian age and by gypsiferous formations. The gypsiferous formations have been proved to be Upper Eocene (Bartonian). Only limestone and gypsum were found in the gypsiferous formation occurring in the basin, and the typical limestone-gypsum-salt sequence which is common in normal evaporite basins was not formed. In the sandstone and siltstone beds of the formation, some sedimentary structures, such as load casts and flute casts, are common and an average flow striking N 55°W and trending NW-SE was observed. These formations show that the Lutetian sea turned into an inland sea gradually, and that they belong to «molasse» facies which were deposited when the turbidity flows were effective. The Lower Miocene formations (Burdigalian) consist of marine and Plio-Quaternary continental sediments. Stream terrace deposits, travertines and young alluvium are Quaternary in age. The area under investigation belongs to the Taurid tectonic unit and is located at the northern border margin of the virgation which is striking in the northeast direction of this unit. The region is affected by the Vorgosau (Austric), Laramian, Pyrenean and Old Styrian phases of the Alpine movement. As a result of plotting the measured dips and strikes of the formations on the Schmidt diagram, certain deviations between the strike of the fold axis of the Upper Jurassic - Lower Cretaceous, Upper Cretaceous and Eocene (Lutetian) formations are observed. Conformity between the Lutetian and Upper Eocene formations (Bartonian) is also observed. Although no major dislocations are present in the area, typical examples of strike-slip faults were observed.

Keywords:

GEOLOGIC AND STRATIGRAPHIG, INVESTIGATION OF THE DARENDE, BALABAN BASIN,

PDF

___

1 — ARNI, P. (1939) : Über die tektonischen Grundzüge Ost-Anatoliens und benachbarter Gebiete. M.T.A. Yayınl., seri B, no. 4, Ankara.
2 — AKKUŞ, M. F. (1970) : Darende-Balaban havzasındaki (Malatya, ESE Anadolu) litostratigrafik birimler ve jipsli formasyonların yaşı hakkında yeni bilgiler. M.T.A. Derg. no. 75, Ankara.
3 (1963) : Dağakçeköy (SW Bursa) ve Fındıklı (SW Gönen) mıntıkalarındaki Üst Jura. TJ.K. Bült. cilt VIII, sayı 1-2, Ankara.
4 (1962) : l : 25 000 ölçekli Malatya K39-d4 paftasının detay petro] etüdü. M.T.A Rap. no. 4043 (yayınlanmamış), Ankara.
5 (1963) : Gürün bölgesi genel jeolojisi ve petrol imkânları (1:25 000 ölçekli Elbistan K38-a3; d1; d4 paftaları). M.T.A. Rap. no. 4063 (yayınlanmamış). Ankara.
6 (1964) : l : 25 000 ölçekli Divriği İ39-d2 paftasının detay petrol etüdü. M.T.A. Rap. no. 4039 (yayınlanmamış), Ankara.
7 ; TERNEK, Z. & KURTMAN, F. (1966) : İran petrol bölgelerinde yapılan tetkikler. TJ.K. Bült. cilt X, sayı 1-2, Ankara.
8 — AYAN, T. & BULUT, C. (1964) : Balaban, Yazıhan, Kurşunlu ve Levent bucakları (Malarya) arasındaki alanın genel jeolojisi. M.T.A. Derg. no. 62, Ankara.
9 — AYAN, T. (1963) : Darende batısındaki Hezanlı-Işkın ve Tüde dağlarının (Elbistan K38-c4, L38- a2, SE) detay jeolojisi ve petrol imkânları. M.T.A. Rap. (yayınlanmamış), Ankara.
10 — (1966) : Balaban (Darende) içmecesi hidrojeolojik raporu. M.T.A. Rap. (yayınlanmamış), Ankara.
11 — BAYKAL, F. (1948) : Paleontoloji (omurgasız fosiller), İst. Üniv. Yayınl., sayı 384, İstanbul.
12 — — (1944) : Malatya-Kayseri arasındaki Toroslar'ın jeolojik yapısı. M.T.A. Rap. no. 1703 (yayınlanmamış) , Ankara.
13 — — (1945) : Darende ile Kayseri arasındaki Toroslar'ın jeolojik yapısı, İst. Üniv. Fen. Fak. Mecm., seri B, cilt 10, no. 2, istanbul.
14 — (1965) : Malatya-Darende-Gürün bölgesindeki yeşil sahrelerle Sediment kayaçlar arasındaki ilişki. M.T.A. Rap. no. 1257 (yayınlanmamış), Ankara.
15 — • (1966) : 1:500 000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritası, Sivas Paftası. M.T.A. Yayınl., Ankara.
16 (1967) : Stratigrafi Prensipleri. Kutulmuş Matbaası, istanbul.
17 — BENTZ, F.P. (1961) : Fliş ve Molas terimleri ve bunların kullanılışı. TJ.K. Bült., cilt VII, sayı 2, s, 16-34, Ankara.
18 — BLUMENTHAL, M. (1938) : Şarkî Toros mıntıkasında Hekimhan-Hasançelebi-Kangal irtifamda jeolojik araştırma (Malatya ve Sivas vilâyetleri). M.T.A. Rap. no. 570 (yayınlanmamış), Ankara.
19 — - (1944) : Kayseri ile Malatya arasındaki Toros bölümünün Permo-Karbonifer arazisi. M.T.A. Mecm. no. 31, s. 105, Ankara.
20 — CLOUD, P.E., Jr. (1950) : Cretaceous and Tertiary reef formations and associated sediments in Middle East. A.A.P.G. Bull., v. 34, pp. 215-238.
21 — (1952) : Facies relationships of organic reefs. A.A.P.G. Bull., v. 36, pp. 2125-49.
22 — CUMMINGS (1932) : Reefs or bioherm. Bull. Geol. Soc. Amer., v. 43, pp. 331-352.
23 — CHAPUT, E. (1936) : Voyages d'etudes geologiques et geomorphogeniques en Turquie. Mem. Inst Fr. de Stamboul.
24 — DEMİRTAŞLI, E. & AYAN, T. (1963) : Darende-Gürün ara bölgesinin detay jeolojisi ve petrol imkânları. M.T.A. Rap. (yayınlanmamış), Ankara.
25 — DEMİRTAŞLI, E. (1967) : Mağara ve Sarız ilçesine bağlı Katarası ve Gümüşali köyleri civarında ölçülen 1:2000 ölçekli detay stratigrafik kesitlerin korelasyonu ile Pınarbaşı-Sarız-Mağara ilçeleri arasındaki sahanın litostratigrafi birimleri ve petrol imkânları. M.T.A. Rap. (yayınlanmamış), Ankara. 26 — DUMBAR, RODGERS (1967) : Principles of Stratigraphy. J. Wiley & Sons, Inc., New York.
27 — ERENTÖZ, C. (1966) : Türkiye stratigrafisinde yeni bilgiler. M.T.A. Derg. no. 66, Ankara.
28 — GATTİNGER, T. E. (1957) : Malatya ve Elâzığ bölgesine giren 1:100 000 ölçekli (6) pafta sahasında (79/1,2,3,4 ve 80/1,3) 1957 senesinde yapılan revizyon çalışmaları hakkında rapor. M.T.A. Rap. no. 2797, Ankara.
29 — İZDAR, E. (1963) : Geologischer Bau, Magmatismus und Lagerslalten der Östlichen Hekimhan-Hasançelebi Zone (Ost-Anatolien). M.T.A. Yayınl, no. 112, Ankara.
30 — KETİN, î. (1959) : Türkiye'nin orojenik gelişmesi. M.T.A. Derg. no. 53, Ankara.
31 — (1960) : 1:2 500 000 ölçekli Türkiye Tektonik Haritası hakkında açıklama. M.T.A. Derg. no. 54, Ankara.
32 1962) : 1:500 000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritası, Kayseri Paftası. M.T.A. Yayınl. Ankara.
33 (1966) : Anadolu'nun tektonik birlikleri. M.T.A. Derg. no. 66, Ankara.
34 — KRUMBEIN, SLOSS (1963) : Stratigraphy and sedimentation. W.H. Freemann and Company, San Francisco.
35 — KURTMAN, F. (1961) : Sivas-Divriği arasındaki sahanın jeolojisi ve jipsli seri hakkında müşahedeler. M.T.A. Derg. no. 56, Ankara.
36 (1962) : 1:25 000 ölçekli Malatya L39-al paftasında yapılan petrol etüdü. M.T.A. Rap. (yayınlanmamış), Ankara.
37 — KURTMAN, F. (1963) : Gürün bölgesinde Elbistan K38-bl ve K38-b4 paftalan içine giren sahanın petrol etüdü. M.T.A. Rap. (yayınlanmamış), Ankara.
38 — LINK, A. Th. (1950) : Theory of transgressive and regressive reef (bioherm) development and origin of oil. A.A.P.G. Bull., vol. 34, no. 2, pp. 263-294,
39 — MacNEIL, F.S. (1954) : Organic reefs and banks and associated detritic sediments. Amer. Jour. Sci., vol. 252, pp. 358-401.
40 — (1954) : The shape of atolls: An inheritance from Subaerial erosion forms. Amer. Jour. Sci., vol. 252, pp. 402-427.
41 — NORMAN, T. (1963) : İngiltere'nin göller bölgesinde Ludlovien yaşlı paleo-akıntıların yönleri. T.J.K. Bült., cilt VIII, sayı 1-2, Ankara.
42 (1962) : 1:25 000 ölçekli Elbistan K38-b3 ve Malatya K39-dl paftalarının genel jeolojisi hakkında rapor. M.T.A. Rap. (yayınlanmamış), Ankara.
43 — PAREJAS, Ed. (1940) : La tectonique transversale de la Turquie, Fac. Sci. Univ. istanbul.
44 _ PETTİJOHN (1957) : Sedimentary Rocks. Harper & Brothers, New York.
45 — STCHEPİNSKY, V. (1944) : Cenup Malatya bölgesinin jeolojisi ve mineral kaynaklan hakkında rapor. M.T.A. Rap. no. 1491 (yayınlanmamış), Ankara.
46 — (1944) : Şimal Malatya bölgesinin jeolojisi ve mineral varlıkları hakkında rapor. M.T.A. Rap. no. 1486 (yayınlanmamış), Ankara.
47 — (1944) : Malatya bölgesinin jeolojisi ve mineral varlıkları. M.T.A. Mecm. no. 31, Ankara.
48 — ÜRGÜN, S. (1963) : 1:25 000 ölçekli Elbistan K38-c3 paftası içinde kalan sahanın petrol jeolojisi bakımından etüdü. M.T.A. Rap. (yayınlanmamış), Ankara.
49 — WELLER (1960) : Stratigraphic principles and practice. Harper & Brothers, New York.
50 — WIRTZ, D. (1955) : Malatya ve Tohmasuyu çöküntü bölgelerinin jeolojik löveleri hakkında rapor. M.T.A. Rap. no. 2364 (yayınlanmamış), Ankara.