Canik Sancağı Terme Kazası Eşrafı Çukadarzâde Hacı Mehmet Efendi ve Ermenilere Yönelik Faaliyetleri 1869 – 1891
1800’lü yıllarda Osmanlı Devletinin içinde bulunduğu siyasi durum, ister istemez tüm Anadolu’yu etkilediği gibi Canik havalisi Ermenilerini de etkilemeye başlamıştır. Ayrıca bölgedeki misyonerlerin bu dönemdeki faaliyetleri de Osmanlıya karşı isyanların başlama nedenlerden biri olmuştur. Canik sancağına bağlı Terme kazasında bulunan Ermeniler de siyasi karışıklıklardan etkilenmiştir. Terme kazası Ermenileri, devletin siyasi durumunu da dikkate alarak Rusya’daki akrabalarının da çağrıları üzerine göç etmek istemişlerdir. Bunun üzerine Terme kazasının ileri gelen eşrafı Çukadarzâde Hacı Mehmet Efendi buna engel olmak istemiştir. Bu doğrultuda kendisine ait olan toprakların ve hayvanların bir kısmını onlara bağışlamıştır. Böylelikle onları ekonomik açıdan destekleyerek göç etmelerine engel olmak istemiştir. Ermeniler uzun süre birlikte yaşadıkları Müslüman Türklerin kendilerine yapmış oldukları bu davranış sebebiyle göç hareketinden vazgeçmişlerdir. Bu durum Osmanlının Ermenileri tebaası olarak görmesindendir. Anadolu topraklarında birlikte yaşamaları ve ortak bir kültüre sahip olmaları, onları Osmanlının ve Anadolu’nun ayrılmaz bir parçası yapmıştır.
Çukadarzâde Hacı Mehmet Efendi, A Member of Gentry in The Liva of Canik, Township of Terme, and His Activities for Armenians
The political situation of the Ottoman State in the 1800s inevitably began to effect Armenias of Canik as well as the whole Anatolia. In addition, the activities of the missionaries in the region at this period have been one of the reasons for the outbreak of revolts against the Ottoman Empire. The Armenias in Terme township which are connected to the Canik region were also affected by the political chaos. The Armenias of Terme wanted to immigrate to Russia for calls of their relatives which is in this country, considering the political situation of the state. Thereupon, Çukadarzade Hacı Mehmet Efendi, a leading figure of Terme, has wanted to prevent this. Therefore, he has granted some of his own lands and animals to them. Thus, he wanted to support them economically to stop them from migration. The Armenias have left the idea of immigration because of the behavior of Muslim Turks who they lived together for centuries. This is why the Ottoman Empire considered the Armenias as its own folk. Living together and having a common culture in Anatolian lands made them an inseparable part of the Ottoman Empire and Anatolia.
___
- Başbakanlık OsmanlıArşivi. (B.O.A), İ-DH-01030-081134-002-001.
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi. (B.O.A), İ-DH-01030-081134-003-001.
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi. (B.O.A), İ-DH-01030-081134-004-001.
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi. (B.O.A), İ-DH-01030-081134-005-001.
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi. (B.O.A), DH-MKT-01400-00051-001-001.
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi. (B.O.A), DH-MKT-01428-00078-001-001.
- Babacan, Hasan (2013). “XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Çarşamba Kazasında Nüfus ve Sosyal Yapı”, Tarih Boyunca Karadeniz Ticareti ve Canik, C.II, ss. 1189-1235.
- Emiroğlu, Kudret (1993), Trabzon Vilayeti Salnamesi / 1869, Ankara.
- Erler, Yavuz Mehmet (2009), “Osmanlı Nüfus Kayıtlarına Dair Alternatif Bir Kaynak: Defter-i Liva-ı Canik (1837)”, Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2/8, ss. 169-190.
- İpek, Nedim (1997), “Canik Sancağı’nın Nüfusuna Dair Bir Değerlendirme”, Ondokuzmayıs Üniversitesi Eğitim fakültesi Dergisi, 10, 1,ss. 29-45.
- Karagöz, Rıza (2008), “Trabzon Valisi Ahmet Aziz Bey’in Canik Sancağı’nı Vilâyete Dönüştürme Projesi (1885)”, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 4, ss. 29-43.
- Köse, Osman (2011), “Canik’in Osmanlılara Geçişi ve Canik’te İktisâdi Hayat,” İlkçağdan Cumhuriyete Canik, ss. 79-116.
- Kuran, Ercüment (2001), “Tarihte Türkler ve Ermeniler,” Osmanlıdan Günümüze Ermeni Sorunu, ss. 39-46.
- Öz, Mehmet (1999), XV. Yüzyıldan XVII. Yüzyıla Samsun Yöresi, Ankara.
- Sami, Şemseddin (1978), Kâmûs-ı Türkî, İstanbul.
- Tellioğlu, İbrahim (2011), “Osmanlı Hâkimiyetine Kadar Canik,” İlkçağdan Cumhuriyete Canik, ss. 26-73.
- Yolalıcı, Emin M. (1998), XIX. Yüzyılda Canik (Samsun) Sancağı’nın Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Ankara.
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2017
- Yayıncı: Maarif Mektepleri