Büyük Menderes Vadisinin Çift Yakalı Kenti: Nysa ad Maeandrum

Hellenistik Dönem’de Karia Bölgesi’nin kuzeyinde kurulmuş olan Nysa, Mesogis-Aydın Dağları’nın güney eteğinde, Maiandros-Büyük Menderes Nehri’nin kuzeyinde, günümüzde Aydın’ın, Sultanhisar ilçesi sınırları içerisinde yer alır. Nysa ad Maeandrum, Menderes Nysası olarak anılan kent, Maiandros Nehri’nin oluşturduğu bereketli havzanın kıyısında, derin dere yataklarının bulunduğu yamaçta güç bir topografyaya kurulmuştur. Nysa kurulu olduğu topografya ile uyumlu bir kent planına sahiptir. Bu bağlamda söz konusu çalışma, kentteki arkeolojik kazılarla ortaya çıkarılan cadde-sokak sistemi ve yapılar üzerinden Nysa kent planlamasını değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Strabon, gençliğinde eğitim aldığı Nysa’yı, sel akıntısından meydana gelen boğazın ikiye ayırdığı çift yakalı kent olarak tanımlayarak, vadinin bir yerinde kentin iki yakasını birleştiren bir köprü bulunduğundan ve bir başka yerinde altından sel sularının akması için gizli bir geçidi (kanalı) olan amphitiyatro ile donatıldığından bahseder. Kentteki yapılardan da kısaca bahseden Strabon, tiyatronun yanındaki iki tepeden birinde gençler gymnasion’unun, diğerinde ise agora ve gerontikon’un bulunduğunu anlatır. Strabon’un konumlarını verdiği yapılar, kentteki günümüze ulaşan yapılarla büyük oranda örtüşür. Ancak kentin kuruluşundan itibaren yüzyıllar içindeki değişimi, gelişimi ve kentteki yapıların çeşitliliğiyle ilgili veriler bugün oldukça fazladır. W. von Diest ve ekibi 1907 ve 1909’da Nysa’daki ilk arkeolojik kazıları gerçekleştirmişlerdir. Bu araştırmaların sonucunda Nysa’nın ilk topografik kent planı ayrıntılı bir şekilde hazırlanmış ve yayımlanmıştır. 1992-2010 yıllarında V. İdil başkanlığında, 2012 yılından itibaren S. H. Öztaner’in önce bilimsel danışmanlığında ve ardından başkanlığında yürütülen kazılarda kent planı ve cadde-sokak sistemi üzerine yeni bilgiler elde edilmiştir. Özellikle 2005 yılından itibaren sürdürülen çalışmaların ağırlık noktasını oluşturan cadde-sokak sisteminin araştırılması için arkeolojik kazı çalışmalarının yanı sıra arkeo-jeofizik araştırmalara da önem verilmiştir. Nysa’da açığa çıkarılan caddelerin birbirlerine olan mesafelerinden insula / yapı adalarının ölçüleri saptanabilmiştir. Buna göre zorlu bir topografyaya kurulmuş olan kentteki tüm yapıların 58,80 x 114,5-116,8 m, yaklaşık 200x400 Roma Ayağı ölçülerindeki yan yana sıralanan enine dikdörtgen insula’lar içerisine inşa edilmiş oldukları anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Nysa ad Maeandrum, Kent Planlaması, Cadde Sokak Sistemi, Çift Yakalı Kent, Strabon, Insula

A Dipolis On The Meander: Nysa ad Maeandrum

Established in the north of the region of Caria during the Hellenistic period, Nysa is located on the southern foothills of the Mesogis/Aydın Mountains, north of the Meander/Büyük Menderes River, within the borders of the modern district of Sultanhisar in Aydın. The city, known in ancient times as Nysa ad Maeandrum (Nysa on the Meander), was built on the edge of the fertile basin drained by the Meander River on a challenging topography defined by the steep slope where deep river beds were present. Nysa’s urban planning is harmonious with its topography. In this respect, this paper aims to evaluate the relationship of the city’s urban planning using the buildings and street system unearthed during archaeological excavations. In his youth, Strabo was educated in Nysa and defined it as a double city (dipolis), divided by a torrential stream that created a gorge. He also mentioned that the steam was spanned by a bridge joining the two cities, and that elsewhere over the stream a stadium was built and equipped with a hidden underground passage for the torrential waters. Strabo also briefly mentioned the city’s buildings, referring to a youth gymnasium on one of the two hills next to the theatre, and the agora and the gerontikon on the other. Strabo’s accounts of the locations of these structures largely correspond with the remains that have survived in the city to the present day. Yet Strabo is but one source, and much more information is available to inform us on the changes and the development of the city over the centuries, and on the diversity of its structures. W. von Diest and his team conducted the first archaeological excavations in Nysa in 1907 and 1909. The research made it possible to prepare and publish the first topographic city plan of Nysa. New information was obtained on the city plan and the street grid system during the excavations carried out under the direction of V. İdil between 1992 and 2010, and under the scientific supervision and then the direction of S. H. Öztaner since 2012. Investigating the street grid system has been the focus of more recent studies especially since 2005 when geophysical prospection techniques started being employed alongside the excavations. Insula dimensions in Nysa were identified by measuring the distances between the excavated streets. They reveal that all buildings in this topographically challenging city were constructed on rectangular insulae measuring 58,80 m x 114,5-116,8 m, i.e. 200x400 Roman feet.

Keywords:

Nysa ad Maeandrum, Dipolis, Strabo, Insula, Street System, Urban Planning,

PDF

___

Akdoğu Arca – Gökalp Özdil 2022a E. N. Akdoğu Arca – N. Gökalp Özdil, “Hellenistik Dönem’de Nysa”, Nysa Çift Yakalı Kent, Ed. S. H. Öztaner, İstanbul, 2022, 50-59.
Akdoğu Arca – Gökalp Özdil 2022b E. N. Akdoğu Arca – N. Gökalp Özdil, “Roma İmparatorluk Dönemi’nde Nysa”, Nysa Çift Yakalı Kent, Ed. S. H. Öztaner, İstanbul, 2022, 62-75.
De Laborde 1838 L. De Laborde, Voyage de l’Asie Mineure, Paris, 1838.
Gros 1996 P. Gros, L’architecture romaine: du début du IIIe siècle av. J.-C. à la fin du Haut-Empire 1. Les monuments publics, Paris, 1996. Kadıoğlu 2006
M. Kadıoğlu, Die Scaenae frons des Theaters von Nysa am Mӓander. Forschungen in Nysa am Mӓander 1, Mainz, 2006.
Kadıoğlu 2011 M. Kadıoğlu, “Vorbericht über die Arbeiten im Gerontikon von Nysa am Mäander 2006-2009”, JDL 126, 2011, 107-154.
Kadıoğlu 2014 M. Kadıoğlu, Das Gerontikon von Nysa am Mӓander. Forschungen in Nysa am Mӓander 3, Philipp von Zabern, Darmstadt, 2014.
Kadıoğlu 2022a M. Kadıoğlu, “Tiyatro ve Podyum Frizleri”, Nysa Çift Yakalı Kent, Ed. S. H. Öztaner, İstanbul, 2022, 158-205.
Kadıoğlu 2022b M. Kadıoğlu, “Yaşlılar Meclisi “Gerontikon”-Odeion”, Nysa Çift Yakalı Kent, Ed. S. H. Öztaner, İstanbul, 2022, 250-269.
Kadıoğlu – Özbil Serin 2011 M. Kadıoğlu – C. Özbil Serin, “Atça’da (Aydın) Bulunan Yeni Bir Miltaşı”, Işın Yalçınkaya Armağanı / Studies in Honour of Işın Yalçınkaya, Ed. H. Taşkıran – M. Kartal – K. Özçelik – M. B. Kösem – G. Kartal, Ankara, 2011, 127-131.
Kadıoğlu – Öztaner 2022 M. Kadıoğlu – S. H. Öztaner “Nysa Kent Planlaması – Cadde-Sokak Sistemi”, Nysa Çift Yakalı Kent, Ed. S. H. Öztaner, İstanbul, 2022, 86-107.
Leake 1824 W. M. Leake, Journal of a tour in Asia Minor, with comparative remarks on the Ancient and modern geography of that country, 1824.
Özbil 2022 C. Özbil, “Nysa’da Sikke Üretimi ve Kullanımı”, Nysa Çift Yakalı Kent, Ed. S. H. Öztaner, İstanbul, 2022, 356-397.
Öztaner 2010 S. H. Öztaner, “Adaletin Gerçekleştirildiği- Ticaretin Yapıldığı Mekanlar Olan Roma Dönemi Bazilikaları”, Eskiçağlarda Anadolu’da Hukuk 2, Antik Yunan – Roma, Ankara, 115-141. Öztaner 2016 S. H. Öztaner, “La Basilique Civile de Nysa du Méandre”, Anatolia Antiqua XXIV, Paris, 311-320.
Öztaner 2018a S. H. Öztaner, “Nysa Antik Kenti Şehir Planlaması” Yarının Kentleri, II. Uluslararası Şehir, Çevre ve Sağlık Kongresi, Tam Metinler Kitabı, 2018, 843-849.
Öztaner 2018b S. H. Öztaner, “Nysa Çarşı Bazilikası” XVII. Türk Tarih Kongresi (15-17 Eylül 2014, Ankara) Kongreye Sunulan Bildiriler, Cilt 1, Eski Anadolu Uygarlıkları, Ankara, 517-532. Öztaner 2022a S. H. Öztaner, “Sütunlu Cadde / Cadde 1- Plateia (Doğu Yaka)”, Nysa Çift Yakalı Kent, Ed. S. H. Öztaner, İstanbul, 2022, 110-129.
Öztaner 2022b S. H. Öztaner, “Forum – Çarşı Bazilikası – Anıtsal Giriş”, Nysa Çift Yakalı Kent, Ed. S. H. Öztaner, İstanbul, 2022, 222-240.
Öztaner 2022c S. H. Öztaner, “Nysa Su Yapıları”, Nysa Çift Yakalı Kent, Ed. S. H. Öztaner, İstanbul, 2022, 280-297.
Öztaner v.d. 2014 S. H. Öztaner - E. N. Akdoğu Arca, N. Gökalp Özdil, “Nysa ad Maeandrum’daki Yeni Bulgular Üzerine Bir Değerlendirme”, In Memoriam Filiz Öktem, Ed. Ç.Akşit – S. Kalaycıoğulları – R. Kayapınar – C.Üstünel Keyinci – R. Öztürk, Ankara, 2014, 225-246.
Peker 2022 N. Peker, “Bir Kentin Dönüşümü: Geç Antikçağ ve Bizans Dönemi Nysası”, Nysa Çift Yakalı Kent, Ed. S. H. Öztaner, İstanbul, 2022, 76-83.