TÜRK COĞRAFYACILIĞINDA DÖRT GELENEK: AMPİRİK BİR ANALİZ

Bu çalışmada, ilk defa Amerikan coğrafyacı William Pattison tarafından 1964 yılında kavramsal çerçevesi çizilen coğrafyanın dört geleneği, Türk coğrafyacılığının tarihsel gelişiminin daha iyi bir anlayışının elde edilmesi amacıyla disiplin özelinde incelenmiştir. Bu amaçla, Türk coğrafyacıları tarafından 1943-2016 yılları arasında üretilen doktora tezleri ait oldukları coğrafi geleneğe göre sınıflandırılarak analiz edilmiştir. Çalışmanın bulguları, tüm periyot dikkate alındığında, en baskın pratiğin bölgesel geleneğe ait olduğunu; bunu yerbilimi geleneği ile mekansal geleneğin izlediğini ortaya koymaktadır. Türk coğrafyacılığında tarihsel olarak en zayıf pratik ise insan-çevre geleneğine aittir. Dört geleneğin Türk coğrafyacılığındaki örüntüsü, 1943-1989 yılları arasında yerbilimi geleneğinin; 1990-2016 yılları arasında ise bölgesel geleneğin baskınlığıyla karakterize olmaktadır. Coğrafi geleneklerin Türk coğrafyacılığı özelindeki bu kompozisyonu, 1990 öncesi dönemdeki yerbilimi geleneğinin ve merkez üniversitelerin egemenliğinin, 1990 sonrasında bölgesel gelenek ve çevre üniversitelerin egemenliğiyle yer değiştirdiğini; bu bakımdan, Türk coğrafyacılığının güncel kompozisyonunun geleneksel coğrafya pratikleri ile çağdaş coğrafya pratiklerinin birlikte, yan yana yaşadığı bir örüntüyle karakterize olduğunu göstermektedir.Bu çalışmada, ilk defa Amerikan coğrafyacı William Pattison tarafından 1964 yılında kavramsal çerçevesi çizilen coğrafyanın dört geleneği, Türk coğrafyacılığının tarihsel gelişiminin daha iyi bir anlayışının elde edilmesi amacıyla disiplin özelinde incelenmiştir. Bu amaçla, Türk coğrafyacıları tarafından 1943-2016 yılları arasında üretilen doktora tezleri ait oldukları coğrafi geleneğe göre sınıflandırılarak analiz edilmiştir. Çalışmanın bulguları, tüm periyot dikkate alındığında, en baskın pratiğin bölgesel geleneğe ait olduğunu; bunu yerbilimi geleneği ile mekansal geleneğin izlediğini ortaya koymaktadır. Türk coğrafyacılığında tarihsel olarak en zayıf pratik ise insan-çevre geleneğine aittir. Dört geleneğin Türk coğrafyacılığındaki örüntüsü, 1943-1989 yılları arasında yerbilimi geleneğinin; 1990-2016 yılları arasında ise bölgesel geleneğin baskınlığıyla karakterize olmaktadır. Coğrafi geleneklerin Türk coğrafyacılığı özelindeki bu kompozisyonu, 1990 öncesi dönemdeki yerbilimi geleneğinin ve merkez üniversitelerin egemenliğinin, 1990 sonrasında bölgesel gelenek ve çevre üniversitelerin egemenliğiyle yer değiştirdiğini; bu bakımdan, Türk coğrafyacılığının güncel kompozisyonunun geleneksel coğrafya pratikleri ile çağdaş coğrafya pratiklerinin birlikte, yan yana yaşadığı bir örüntüyle karakterize olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler:

Dört gelenek, Türk Coğrafyacılığı, William Pattison, Doktora Tezleri

The Four Traditions in Turkish Geography: An Empirical Analysis

In this study, the four traditions of geography whose conceptual framework was for the first time drawn by William Pattison in 1964, empirically analyzed in the context of modern Turkish geography to have a better understanding of development of the discipline in Turkey. For this purpose, Ph.D. thesis written by geographers from 1943 to 2016 have been classified and then analyzed according to the traditions they belong to. Results show that the area studies (regional) tradition constitutes the most dominant form of disciplinary practice, followed by the earth-science and the spatial traditions. The man-land tradition is characterized by the weakest practice in Turkish geography historically. However, such a pattern shows periodical changes. While in the first period between 1943-1989 the earth-science tradition was the leading one, in the second period between 1990-2016 the area studies (regional) tradition became the dominant form of scientific practice in the discipline. This pattern reveals that the dominance of the earth-science tradition and the leading universities in the pre-1990 period of Turkish geography were replaced by the dominance of the regional tradition and peripheral universities after 1990s. In this respect, the study concludes that the contemporary composition of Turkish geography is characterized by a pattern in which traditional geographical practices and contemporary geographical practices have a sort of symbiosis.

Keywords:

The Four Traditions, Turkish Geography, William Pattison, Ph.D. Thesis,

PDF

___

Arı, Y. (2005). 20. Yüzyilda Amerikan Coğrafyasinin Gelişimi. Konya: Çizgi Kitabevi.
Arı, Y. (2013). Yeni yüzyılda Türkiye’de coğrafya: fırsatlar ve tehditler. Beşeri Coğrafya Dergisi, 1(1), 6-13.
Arı, Y. (2017). Çevresel determinizmden politik ekolojiye: Son 100 yılda Dünya’da ve Türkiye’de insan-çevre coğrafyasındaki yaklaşımlar. Doğu Coğrafya Dergisi, 22(37), 1-34.
AÜDTCF, (2015). Katalog Tarama. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Kütüphanesi.
Baerwald, T. J. (2010). Prospects for geography as an interdisciplinary discipline. Annals of the Association of American Geographers, 100(3), 493-501.
Barnes, T. (2004). Placing Ideas: Genius Loci, Heterotopia and Geography’s Quantitative Revolution. Progress in Human Geography, 28, 565-595.
Bekaroğlu, E. & Sarış, F. (2017). Türkiye’de fiziki coğrafya: Değişen disiplinler pratiğin ampirik bir analizi. Marmara Coğrafya Dergisi, 35, 40-54.
Bekaroğlu, E. & Yavan, N. (2013). Modern Türk coğrafyasının tarihsel gelişiminde batılı coğrafya okullarının etkisi: Ampirik bir analiz. Beşeri Coğrafya Dergisi, 1(1), 51-66.
Bekaroğlu, E. (2014). Modern Türk coğrafyası geleneği. E. Bekaroğlu & A. R. Özdemir (Ed.). Bir disiplinin iç dünyası: Modern Türk coğrafyası üzerine söyleşiler içinde (s. 53-69). İstanbul: İdil Yayınları.
Bekaroğlu, E. (2016). Modern dünya-sisteminin bilgi yapıları bağlamında coğrafya için bir dışsal tarih okuması. Toplum ve Bilim, 136, 117-146.
Bener, M. (1974). Antalya-Gazipaşa Kıyı Kesiminde Yalıtaşı Oluşumu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları.
Bird, J. (1993). The Changing Worlds of Geography. Oxford: Oxford University Press.
Blaut, J. M. (1979). The dissenting tradition. Annals of the Association of American Geographers, 69(1), 157-164.
Burton, I. (1963). The quantitative revolution and theoretical geography. The Canadian Geographer, 7, 151-162.
Collins, R. (2005). İkinci binyıl’da dünya entelektüel yapılarının ortak noktaları ve farklılıkları. I. Wallerstein (Ed.), Modern küresel sistem içinde (s. 197-213). İstanbul: Pınar Yayınları.
Cresswell, T. (2013). Geographic Thought: A Critical İntroduction. West Sussex: Wiley-Blackwell.
Datel, R. E. (2000). Taking a moment to bask in our past: Six decades of APCG and AAG presidential addresses. Yearbook of the Association of Pacific Coast Geographers, 62, 9-52.
Donaldson, D. P. (2001). Teaching geography's four traditions with poetry. Journal of Geography, 100(1), 24-31.
Erinç, S. (1944). Doğu Karadeniz Dağları’nda Glasyal Morfoloji Araştırmaları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları.
Erinç, S. (1973). 50 Yılda Coğrafya. Ankara: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Cumhuriyetin 50. Yıldönümü Yayınları.
Goodchild, M. F. & Janelle, D. G. (1988). Specialization in the structure and organization of geography. Annals of the Association of American Geographers, 78(1), 1-28.
Gregory, K. J. (2000). The changing nature of physical geography. London: Arnold.
Hartshorne, R. (1939). The nature of geography: A critical survey of current thought in the light of the past. Annals of the Association of American Geographers, 29, 173-658.
Harvey, D. (2009). Cosmopolitanism and the Geographies of Freedom. New York: Columbia University Press.
İÜMK, (2015). Katalog Tarama. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphane.
Johnston, R. (1983). Geography and Geographers: Anglo-American Human Geography Since 1945. London: Edward Arnold.
Johnston, R. (1986). Philosophy and Human Geography: An Introduction to Contemporary Approaches. London: Arnold.
Johnston, R. (2005). Geography: coming apart at the seams. In N. Castree, A. Rogers, & D. Sherman (Eds.), Questioning geography (pp. 9-25). India: Blackwell.
Johnston, R. (2010). Human geography. In R. Backhouse, P. Fontaine (Eds.), The History of the Social Sciences since 1945 (pp. 155-183). New York: Cambridge.
Karabulut, M. (2013). Fiziki coğrafya tarihi ve felsefesi. Coğrafyacılar Derneği yıllık kongresi bildiriler kitabı içinde (s. 428-433). Balıkesir: Coğrafyacılar Derneği.
Kaygalak, İ. (2011). Postmodern eleştirilerin coğrafi düşünce ve yeni mekân kavrayışları üzerine yansımaları. Coğrafi Bilimler Dergisi, 9, 1-10.
Köksal, A. (1962). Mevzii coğrafya yönünden Ankara doğusu: Kırıkkale-Keskin-Delice. (Ankara Üniversitesi, Coğrafya Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara).
Livingstone, D. N. (1992). The Geographical Tradition. Oxford: Blackwell.
Martin, G. J. & James, P. E. (1993). All Possible Worlds: A History of Geographical İdeas. US: Wiley.
Mayer, J. D. (1990). The centrality of medical geography to human geography: The traditions of geographical and medical geographical thought. Norsk Geografisk Tidsskrift-Norwegian Journal of Geography, 44(4), 175-187.
Murphy, A. B. (2014). Geography’s crosscutting themes: Golden anniversary reflections on “the four traditions of geography”. Journal of Geography, 113(5), 181-188.
Özdemir, N. (2002). Sinop ilinde afetlerden etkilenen yerleşmeler. (Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara).
Özgür, E. M., & Yavan, N. (2013). Türk coğrafyacılarının iç hesaplaşması: Neden başaramadık, nasıl başarabiliriz? . Beşeri Coğrafya Dergisi, 1(1), 14-38.
Pattison, W. D. (1964). The four traditions of geography. Journal of Geography, 63, 211-216.
Peet, R. (1998). Modern Geographical Thought. Oxford: Wiley- Blackwell.
Pérouse, J. F. (2012). Türkiye’de coğrafyanın yansımaları. (Çev: N. Yavan & S. Acar). Coğrafi Bilimler Dergisi, 10, 1-8.
Robinson, J. L. (1976). A new look at the four traditions. Journal of Geography, 75, 520-530.
Schaefer, F. K. (1953). Exceptionalism in geography: A methodological examination. Annals of the Association of American Geographers, 43, 226-249.
Sluyter, A., Augustine, A. D., Bitton, M. C., Sullivan, T. J. & Wang, F. (2006). The recent intellectual structure of geography. Geographical Review, 96(4), 594-608.
Snow, C. P. (2001). İki Kültür. (Çev. Tuncay Birkan). Ankara: Tübitak Yayınları.
Somuncu, M. (2014). Coğrafya ve çevre bilimi üzerine. E. Bekaroğlu ve A. R. Özdemir (Ed.), Bir disiplinin iç dünyası: Modern Türk coğrafyası üzerine söyleşiler içinde (s. 285-318). İstanbul: İdil Yayınları.
Strahler, A. N. (1952). Hypsometric (area-altitude) analysis of erosional topography. Geological Society of America Bulletin, 63, 1117-1142.
Taaffe, E. J. & Gauthier, H. L. (1994). Transportation geography and geographic thought in the United States: An overview. Journal of Transport Geography, 2(3), 155-168.
Taaffe, E. J. (1974). The spatial view in context. Annals of the Association of American Geographers, 64, 1-16.
Tekeli, İ. (2010). Mekansal ve Toplumsal Olanın Bilgibilimi Yazıları. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Tekeli, İ. (2012). Türkiye’de coğrafyacıların çok paradigmalı bir coğrafya dünyasında yaşamayı öğrenmesi gerekiyor. TÜCAUM VII. Coğrafya Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde (s. 348-354). Ankara: Tücaum
Tümertekin, E. (1954). Ağır Demir Sanayii ve Türkiye’deki Durumu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları.
Tuysuz, S. & Yavan, N. (2012). Bölgesel coğrafya yaklaşımı ve Türk coğrafyasındaki etkileri üzerine kritik bir değerlendirme. TÜCAUM VII. Coğrafya Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde (s. 390-405). Ankara: Tücaum.
Unwin, T. (1992). The Place of Geography. Essex: Prentice Hall.
Viles, H. (2005). A divided discipline. In N. Castree, A. Rogers, D. Sherman (Eds.). Questioning geography (pp. 26-38). India: Blackwell.
Warf, B. (1997). Teaching political economy and social theory in human geography. Journal of Geography, 96(2), 84-90.
Yavan, N. (2005). Bilim Felsefesi Bakımından Coğrafyada Pozitivist Yaklaşım. Ulusal Coğrafya Kongresi 2005 Bildiriler Kitabı içinden (s. 405-414), İstanbul: Türk Coğrafya Kurumu.
Yavan, N. (2007). Bölge Bilimi’nin Gelişiminde Coğrafyacıların Rolü. 12. ulusal bölge bilimi/bölge planlama kongresi bölge biliminde yeni yaklaşımlar bildiriler kitabı içinden (s. 109-126). İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.
Yavan, N. (2014). Batı coğrafyası geleneği üzerine. E. Bekaroğlu ve A. R. Özdemir (Ed.). Bir disiplinin iç dünyası: Modern Türk coğrafyası üzerine söyleşiler içinden (s. 17-51). İstanbul: İdil Yayınları.
YÖK, (2017). YÖK ulusal tez merkezi veri tabanı. 31 Ağustos 2017 tarihinde https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi adresinden edinilmiştir.
Yurtdışı, (2017). Katalog Tarama. Almanya, Fransa, İngiltere ve ABD’nin Milli Kütüphaneleri ile ilgili Üniversitelerin Kütüphaneleri.