DİLDERESİ HAVZASINDA (KOCAELİ) MORFOMETRİK İNDİSLERLE FLÜVYAL SÜREÇLER VE DRENAJ ŞEBEKESİ YERLEŞİMİNİN DEĞERLENDİRMESİ

Jeomorfolojik oluşum ve gelişim süreçleri ile drenaj şebekesinin kuruluşu, gelişimi arasında sıkı bir ilişki vardır. Flüvyal süreçler, tektonizma ve strüktür gibi faktörler havzaların jeomorfolojik yapısını ve drenaj ağını etkilemektedir. Bu durum havzaların jeomorfolojik evriminin açıklanması, drenaj ağı tipleri ve topografya arasındaki ilişki hakkında bilgi edinmemizi sağlamaktadır. Belirtilen morfolojik yapı ve süreçlerin etkileri morfometrik analizler sayesinde ortaya çıkan sayısal değerlerle yorumlanabilmektedir. Bu çalışmada Kocaeli Platosunda yer alan, çoğunlukla kuzey-güney yönünde akış göstererek İzmit Körfezi’ne dökülen Dilderesi Havzası incelenmiştir. Araştırmada ArcGIS programına aktarılan DEM verisi üzerinden havzanın sınırları tespit edilmiş ve jeolojik, jeomorfolojik, hidrografik özellikleri belirlenmiştir. Bunun yanında havzanın jeomorfolojik yapısı ile drenaj ağının daha iyi açıklanabilmesi için morfometrik indisler uygulanmıştır. Morfometrik indis sonuçları ile daha önceki araştırmalar, üretilen haritalar ve arazi çalışmaları sonucu elde edilen bilgiler analiz edilmiş ve değerlendirilmiştir. Elde edilen bilgiler neticesinde Dilderesi havzasının genel anlamda olgunluk evresine yakın bir topografik görünüme sahip olmasına karşın, litolojik farklılıklar ve aktif tektoniğin etkisiyle drenaj hatlarının henüz tam anlamıyla olgun bir profil sergilemekten uzak olduğu anlaşılmıştır. Ayrıca havzanın aşağı ve yukarı çığırında asimetrik yapının olduğu, vadilerde tektonizmanın etkisinin görüldüğü tespit edilmiştir. Havzada genel olarak dendritik drenaj şebekesi mevcut olsa da morfolojik gelişimdeki birçok etken nedeniyle farklı drenaj türleri de görülebilmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Morfometrik İndis, Drenaj Özellikleri, Havza Jeomorfolojisi, Flüyal Süreçler, Dilderesi, Dilderesi

EVALUATION OF FLUVIAL PROCESSES AND FORMATION OF DRAINAGE NETWORK WITH MORPHOMETRIC INDICES IN DILDERESI BASIN (KOCAELİ)

There is a closely relationship between geomorphological formation, development processes and the establishment, development of drainage network. Factors such as fluvial processes, tectonism and structure affect the geomorphological structure of the basins and the drainage network. This allows us to learn about the relationship between the geomorphological evolution of the basins, the types of drainage networks and topography. This morphological structure and the effects of the processes can be interpreted by the numerical values obtained by the morphometric analysis. In this study, Dilderesi Basin, which is located in the Kocaeli Plateau and which mostly flows in the north-south direction, has been investigated. In the research, the boundaries of the basin and the geological, geomorphological and hydrographic characteristics were determined through the DEM data transferred to the ArcGIS program. In addition to this, morphometric indices were applied for better explanation of the drainage network with the geomorphological structure of the basin. Morphometric index results and previous researches, maps and field studies were analyzed and evaluated. As a result of the information obtained, the Dilderesi basin had a topographic view close to the maturity stage, however, it was found that drainage lines were far from being fully mature in profile due to lithological differences and active tectonics. In addition, asymmetric structure was found in the upper and lower parts of the basin, tectonism was observed in the valleys. Although there is generally a dendritic drainage network in the basin, different drainage types can be seen due to many factors in morphological development.

Keywords:

Morphometric Indis, Drainage Features, Basin Geomorphology, Fluvial Processes, Dilderesi,

PDF

___

Avcı, V. & Sunkar, M. (2015). Giresun'da sel ve taşkın oluşumuna neden olan aksu çayı ve batlama deresi havzalarının morfometrik analizleri. İstanbul Üniv. Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, 30, 91-119.
Baumgardner, R. W. (1987). Morphometric studies of subhumid and semiarid drainage basins, Texas Panhandle and Northeastern New Mexico (No. 163). Bureau of Economic Geology. University of Texas at Austin.
Cürebal, İ. & Erginal, A. E. (2007). Mıhlı Çayı Havzası’nın jeomorfolojik özelliklerinin jeomorfik indislerle analizi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 19, 126–135.
Cürebal, İ. (2004). Madra Çayı Havzasının hidrografik özelliklerine sayısal yaklaşım. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11, 11–24.
Cürebal, İ. (2006). Strahler yöntemiyle komsu akarsu havzalarının karşılaştırmalı analizi: Mıhlı ve Şahin Dereleri. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8 (2), 71–84.
Ekinci, D. & İlze, S. (2015). İzmit Körfezi ve Çevresinde Tektonik Jeomorfoloji Değerlendirmeleri. UJES 2015, IV. Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu. Samsun. 19-56.
Erginal, A. E. & Cürebal, İ. (2007). Soldere Havzasının jeomorfolojik özelliklerine morfometrik yaklaşım: Jeomorfik indisler ile bir uygulama. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17, 203 – 210.
Erinç, S. (2001). Jeomorfoloji I (Güncelleştirenler; Ahmet ERTEK, Cem GÜNEYSU). İstanbul: Der yayınları 3.Basım,.
Gardiner, V. (1990). Drainage basin morphometry, In Goudie AS (Ed) Geomorphological techniques. London: Unwin Hyman, pp 71–81.,
Horton, R. E. (1932). Drainage basin characteristics. Trans. Am. Geophys. Union, 13, 350-361.
Horton, R. E. (1945). Erosional development of streams and their drainage basins: Hydrophysical approach to quantitative morphology. Bull Geol Soc Am, 56, 275- 370.
Hoşgören, M. Y. (1995). İzmit Körfezi Havzasının Jeomorfolojisi, İzmit Körfezi Kuvaterner İstifi (Edt: Engin MERİÇ). 343-348, Kocaeli.
Karaaslan, S. & Karataş, A. (2017). Istranca Dağlarında Drenaj Şebekesinin Kuruluş ve Gelişimi. Uluslararası Jeomorfoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde (s.127-133). Elazığ.
Karataş, A. & Ekinci, D. (2013). Interpretation of the Morphological Characteristics of Şehir Creek Basin (İspir) Regarding Fluvial Geomorphology and Regional Tectonics. 3rd International Geography Symposium, GEOMED 2013, 10-13 June 2013, Antalya, Turkey.
Karataş, A. (2017). Karasu Çayı Havzasının Hidrografik Planlaması. İstanbul: Çantay Kitabevi.
Keller, E. A. & Pinter, N. (2002). Active Tectonics Earthquakes, Uplift, and Landscape. (2nd Ed.). New Jersey: Prentice Hail.
Köle, M. M. (2016). Devrez Çayı Vadisinin tektonik özelliklerinin morfometrik indisler ile araştırılması. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Dergisi, 33, 21-36.
Melton, M. A. (1957) An Analysis Of The Relation Among Elements Of Climate, Surface Properties And Geomorphology, Tch. Rep. No. 11, Department of Geology, Columbia University, New York.
Özdemir H. & Bird, D. (2009). Evalution Of morphometric parameters of drainage networks drived from topographic maps and DEM in point of floods. Environmental Geology, 56, 1405-1415.
Özdemir, H. (2011). Havza Morfometrisi ve Taşkınlar, Fiziki Coğrafya Araştırmaları; Sistematik ve Bölgesel (s. 457-474). İstanbul: Türk Coğrafya Kurumu Yayınları.
Özşahin, E. (2008). Keçi Dere (Gönen Çayının Bir Kolu) havzasının hidrografik özelliklerine sayısal yaklaşım, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5 (10), 302-317.
Özşahin, E. (2010). Komşu akarsu havzalarının morfometrik analizi: Sarıköy ve Kocakıran Dereleri üzerine temel bir çalışma (Gönen Havzası, Güney Marmara). Fırat Üniv. Sosyal Bilimler Dergisi, 20 (1), 139-154.
Özşahin, E. (2015). Ganos (Işıklar) Dağı ve yakın çevresindeki (Tekirdağ) akarsuların drenaj özellikleri. International Journal of Social Science, 35, 139-162.
Öztürk, B. & Erginal, A. E. (2008). Bayramdere Havzasında (Biga Yarımadası-Çanakkale) havza gelişiminin morfometrik analizler ve jeomorfoik indislerle incelenmesi. Türk Coğrafya Dergisi, 50, 61-68.
Öztürk, M. Z., Özkan, D. & Şimşek, M. (2019). Kapadokya Bölgesinin drenaj özellikleri. Coğrafya Dergisi, Journal of Geography, 38, 1-12.
Patton, P. C., (1988) Drainage basin morphometry and floods. In: Baker VR, Kochel RC, Patton PC (eds) Flood geomorphology. Wiley, USA, pp 51–65.
Pike, R. J. (2000). Geomorphometry - diversity In quantitative surface analysis, Progress in Physical Geography, 24 (1), 1–20.
Schumm, S. A. (1956). Evolution of drainage systems and slopes in badlands at Perth Amboy, New Jersey. Geol. Soc. Am. Bul, 67, 597-646.
Strahler, A. N. (1952). Hypsometric (area-altitude) analysis of erosional topography. Geological Society of America Bulletin, (63), 1117-1142.
Strahler, A. N. (1957). Quantitative analysis of watershed geomorphology. Trans Am Geophys Union, 38, 913-920.
Strahler, A. N. (1964). Handbook of Applied Hydrology, Section 4-II Geology, part II. Quantitative Geomorphology of Drainage Basins and Channel Networks, (Editor V.T. CHOW) Mc Graw-Hill Company, NY.
Strahler, A. N. (1973). Akaçlama Havzalarının Jeomorfoloji İncelemelerinde Nicel Çözümlemeler. (Çev: Arpat, E. & Güner, Y.). Jeomorfoloji Dergisi, 5, 103–118.
Strahler, A. N. (1996). Introducing Physical Geography. New York: John Wiley and Sons Inc.
Tarı, U. & Tüysüz, O. (2008). İzmit Körfezi ve çevresinin morfotektoniği. İTÜ Mühendislik dergisi, 7 (1), 17-28.
Turoğlu, H. (1997). İyidere Havzasının hidrografik özelliklerine sayısal yaklaşım. Türk Coğrafya Dergisi, 32, 355-364.
Turoğlu, H., Güneysu, C., Ertek, A. & Mater, B., (1994). Tabiat Parkı çalışmalarında bir uygulamalı jeomorfoloji örneği: Ballıkayalar Vadisi (Gebze-Kocaeli). Türk Coğrafya Dergisi, 29, 315-346.
Verstappen, H. T. H. (1983). Applied Geomorphology. ITC, Enschede.