TEŞBİH-İ BELÎĞDE KENDİSİNE BENZETİLEN BİR UNSUR OLARAK DENİZ: AHMED KUDDUSÎ DİVANI ÖRNEĞİ

Geniş mekânlar içinde en çok göze çarpan unsurlardan biri olan deniz, dünden bugüne insanoğlunun hayatının ayrılmaz bir parçası olmuştur. Genişlik, derinlik, büyüklük, sınırsızlık, hareketlilik-dinginlik; çeşitli canlılara, inci ve mercan gibi kıymetli şeylere kaynaklık; gezinti ve sefer alanı olma; huzur-huzursuzluk verme gibi hususlara sahip deniz, bu zengin birimleriyle şiirde en çok kullanılan ve çağrışım değeri yüksek bir gösterge olmuştur. Başta teşbih olmak üzere çeşitli edebî sanatlarla şiirsel düzleme aktarılan deniz, özellikle aşk, neşve, coşku, hayret; şaşkınlık, korku, endişe gibi çeşitli soyut kavramların dile getirilmesinde önemli bir rol üstlenmiştir. Bu çerçevede deniz ve denizle ilgili göstergelerin Türk şiirinin hemen her döneminde zengin kullanımlarına rastlanır. Şiirlerinde deniz göstergesine sıkça yer verenlerden biri de mutasavvıf şair Ahmed Kuddusî’dir. Şair, divanında deniz göstergesinin karşılıkları olan “bahr, derya, ummân, lücce, yem” göstergelerine sıkça başvurmuş bunlarla “aşk, atâ, fenâ, feyz, gam, gurur, günah, hatâ, ilim, irfan, isyan, kerem, mahv, marifet, muhabbet, mürüvvet, rahmet, safâ, sevda, tembellik, hayret, tevhid, vahdet, vefâ, zillet” gibi soyut kavramları ilişkilendirmiştir. Özellikle teşbih-i beliğ’in ön plana çıktığı bu kullanımlarda renkli ve zengin çağrışımlar uyandırmıştır. Bu çalışma kapsamında Kuddusî’nin şiir dünyasında deniz göstergesinin teşbih-i belîğ çerçevesinde diğer kavramlarla nasıl ilişkilendirildiği üzerinde durulacaktır.

___

  • Batislam, H. Dilek (2016). Divan Şiirinin Benzetme ve Hayal Dünyasından. İstanbul: Kesit Yayınları.
  • Cebecioğlu (2005). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Anka Yayınları.
  • Coşkun, Menderes (2007). Sözün Büyüsü Edebî Sanatlar. İstanbul: Dergâh Yayınları.
  • Doğan, Ahmet (2013). Kuddusî Divanı, 2. Baskı. Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Gider, Mahmut (2017). “Bâkî ve Fuzûlî Dîvânlarında Deniz Tasavvuru”. Külliyat Osmanlı Araştırmaları Dergisi (3): 22-36.
  • Kılıç, Mahmut Erol (2004). Sufi ve Şiir (Osmanlı Tasavvuf Şiirinin Poetikası). İstanbul: İnsan Yayınları.
  • Mutlu, Betül (2012). “Divân Şiirinde Deniz İmgesi ve Şiir Öğretiminde Kullanılması”. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
  • Saraç, M. A. Yekta (2000). Klâsik Edebiyat Bilgisi Belâgat. İstanbul: Bilimevi.
  • Sarıkaya, Meliha Y. (2011). “Teşbih”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları. C. 40. s. 557-558.
  • Selçuk, Bahir (2017). “Sinan Paşa’nın Dünyasında Deniz”. Sivrihisarlı Sinan Paşa ve Nesir Edebiyatı. (hzl. A. Kartal, Z. Koylu). s.161-171. Eskişehir: Sivrihisar Belediyesi Kültür Yayınları.
  • Siyavuşgil, Sabri Esat (1993). “Türk Halk Şiirinde Tabiat”. Türk Edebiyatında Tabiat. (hzl. Şükrü Elçin). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
  • Uludağ, Süleyman (2005), Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınları.