ŞUARA TEZKİRELERİNDE ANEKDOTLAR VASITASIYLA BİLİNÇALTINA TELKİN EDİLEN OLUMSUZ MESAJLAR: KÜNHÜ’L-AHBÂR’IN TEZKİRE KISMI ÖRNEĞİ

Biyografi, bütün dünyada tarih ve edebiyatla ilişkilendirilmiş; çoğunlukla edebiyatın alt dallarından biri olarak kabul edilmiştir. Şuara tezkireleri de Türk edebiyatında Osmanlı şairlerinin biyografileri hakkında bilgi veren en eski ve güvenilir kaynaklar olarak kabul görmektedir. Yakın geçmişte tezkirelerin tıpkıbasımları yahut bugünkü harflere aktarılmış (transkripsiyonlu) metinleri oldukça ciddi çalışmalar neticesinde günümüz araştırmacısının istifadesine sunulmuştur. Mamafih bu emek mahsulü çalışmaların yanında tezkirelerle ilgili yapılması gereken başka önemli çalışmalar da vardır. Bunlardan biri şair tezkirelerinin mukayeseli ve tenkidî bir bakış açısıyla ele alınması, bir diğeri ise tezkirelerde verilen bilgilerin güvenirliklerinin sorgulanmasıdır. Zira bu eserlerin hangi kimlik, karakter ve bakış açısıyla kaleme alındığı konusu, içerdikleri birçok sıradan bilgiden daha fazla önem arz etmektedir. Bu çalışmada, Osmanlı tarih ve edebiyatının önemli müelliflerinden Gelibolulu Mustafa Âlî’ye ait olarak bilinen Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı’nda yer alan biyografilerin, içerdikleri anekdotlar vasıtasıyla, okuyucunun bilinçaltına verdiği olumsuz mesajlar üzerinde durulmuştur. Seçilen yöntem, incelenen eser üzerinde teknik ve bütüncül bir kaynak tenkidi çalışması olduğu iddiasında değildir. Zira kullanılan metot/bakış açısı, sezgi ve muhakeme üzerine kurulmuş basit bir metottur ve hiçbir yönüyle Künhü’l-Ahbâr’ın sahihliğini tespit edebilme kudretine sahip değildir. Fakat eser, sahihlik yönünden kendisinden şüphe duyulmayı hak edecek verilerle doludur. Makalede bu veriler bağlamında, tezkire yazarının anlattığı anekdotlarla Osmanlı toplumunu hangi karakter ve bakış açısından tasvir ettiği ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Şuara Tezkireleri, Künhü’l-Ahbâr, Gelibolulu Mustafa Âlî, Anekdot, Kaynak Tenkidi.

PDF

___

AKALIN, Sami (1984). Edebiyat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Varlık Yayınları.
AKAR, Harun (2010). Heşt-Behişt (İnceleme-Transkripsiyonlu Metin-Sözlük). Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi).
AKSÖZ YILDIRIM, Munise (2002). “Almanca ve Türkçe Sözlüklerde Anekdot (Anekdote) Yazın Teriminin İrdelenmesi”. Adana: Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. S. 22. Volume: 2. s. 64-73.
ÂŞIK ÇELEBİ (2010). Meşâʽîrü’ş-Şuʽarâ (Haz. Filiz Kılıç). İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
BAUSINGER, Hermann (1968). Formen der Volkspoesie. Berlin: Erich Schmidt Verlag.
BAYKARA, Tuncer (2010). Tarih Araştırma ve Yazma Metodu. İstanbul: IQ Sanat Yayıncılık.
BLOCH, Marc (1994). Tarihin Savunusu ya da Tarihçilik Mesleği (Çev. Mehmet Ali Kılıçbay). Ankara: Gece Yayınları.
BUZPINAR, Şit Tufan (2009). “Surre”. DİA. İstanbul: TDV Yayınları. Cilt: 37. s. 567-569.
CARR, Edward Hallet (1993). Tarih Nedir? (Çev. Misket Gizem Gürtürk). İstanbul: İletişim Yayınları.
CLOT, Andre (1994). Fatih Sultan Mehmet (Çev. Necla Işık). İstanbul: Milliyet Yayınları.
COŞKUN, Menderes (2009). “Türk Tarih ve Edebiyat Kaynaklarının İç ve Dış Tenkidi Meselesi”. Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 4/2 Winter. s. 188-197.
COŞKUN, Menderes (2011a). “Latifi’de Oryantalizmin Parmak İzleri: Latifi’nin Türk ve İslam Büyüklerini Anekdotlar Vasıtasıyla Değersizleştirme Gayreti”. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. S. 23. s. 145-169.
COŞKUN, Menderes (2011b). “Latifi’nin Türkçeyi Kullanma Sorunları” (Yayımlanmamış Bildiri). 1st International Conference on Foreign Language Teaching and Applied Linguistics (May 5-7). Sarajevo/Bosnia Herzegovina: International Burch University.
COŞKUN, Menderes (2013). “Tezkirecilerin Sultan Ahmed’i Değersizleştirme Gayretleri-1”. İstanbul: Yağmur Dergisi. Sayı: 68. s. 6-11.
ÇAKAR, Enver (2002). “Kanuni Sultan Süleyman Kanun-nâmesine Göre 1522 Yılında Osmanlı İmparatorluğu’nun İdarî Taksimatı”. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. Cilt: 12, Sayı: 1, s. 261-282.
ÇAVUŞOĞLU, Mehmed-TANYERİ, M. Ali (1989). Üsküplü İshak Çelebi, Divan-Tenkidli Basım. İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Yayınları.
ÇAVUŞOĞLU, Mehmed (2006). Divanlar Arasında. İstanbul: Kitabevi Yay.
ÇETİN, Nurullah (2008). Roman Çözümleme Yöntemi. Ankara: Öncü Kitap.
ÇOTUKSÖKEN, Yusuf (1992). Edebiyat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Altın Kitapları Yayınevi.
EMECEN, Feridun (2009). “Selim I”. DİA. İstanbul: TDV Yayınları. Cilt: 36. s. 407-414.
ERÜNSAL, İsmail E. (2008). “Revânî”. DİA. İstanbul: TDV Yayınları. Cilt: 35. s. 30-31.
GELİBOLULU MUSTAFA ÂLÎ (1994). Künhü’l-ahbâr’ın Tezkire Kısmı (Haz. Mustafa İsen). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
GROTHE, Heinz (1971). “Anekdote”. J.B.. Stuttgart: Metzlerische Verlagsbuchhandlung und Carl Ernst Poeschel Verlag.
İPŞİRLİ, Mehmet (2006). “Müderris”. DİA. İstanbul: TDV Yayınları. Cilt: 31. s. 468-470.
KARAALİOĞLU, Seyit Kemal (1975). Edebiyat Terimleri Kılavuzu. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
KARABAĞ, Gülin (2011). “Disiplinlerarası Tarih Çalışması”. Tarih Nasıl Yazılır? Tarihyazımı için Çağdaş Bir Metodoloji (Ed. Ahmet Şimşek). İstanbul: Tarihçi Kitabevi. s. 223-255.
KARABEY, Turgut (1999). Ahmet Paşa Hayatı Sanatı Eserleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
KINALIZÂDE HASAN ÇELEBİ (1981). Tezkiretü’ş-Şu’arâ (Haz. İbrahim Kutluk). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
KINALIZÂDE HASAN ÇELEBİ (2009). Tezkiretü’ş-Şu’arâ - 2 Cilt (Haz. Aysun Sungurhan Eyduran). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları (e-kitap), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,78466/kinalizade-hasan-celebi--tezkiretus-suara.html (Erişim Tarihi: 10.10.2015)
KORKMAZ, Vedat (2012). Latifi ve Âşık Çelebi Tezkirelerinin Anekdotlar Yönünden İncelenmesi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yüksek Lisans Tezi).
KORKMAZ, Vedat (2014). “Anekdotlarındaki Mesajlar Bakımından Latîfî ve Âşık Çelebi Tezkirelerinin Tenkidi”. Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 9/6 Spring 2014. s. 745-760.
KÖPRÜLÜ, Orhan F. (1972). “Velâyetnâme-i Sultan Şücaeddin”. İstanbul: Türkiyat Mecmuası. s. 177-184.
KURNAZ, Cemal (1998). “Hayâlî Bey”. DİA. İstanbul: TDV Yayınları. Cilt: 17. s. 5-7.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat S. (1998). Tarih Araştırmalarında Usûl. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
LATÎFÎ (2000). Tezkiretü’ş-şuarâ ve Tabsıratü’n-nüzemâ (Haz. Rıdvan Canım). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
LEVEND, Agâh Sırrı (1998). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
PETSCH, Robert (1942). Wesen und Formen der Erzählkunst. Max Niemeyer Verlag.
PÜSKÜLLÜOĞLU, Ali (1996). Edebiyat Sözlüğü. İstanbul: Özgür Yayınları.
Reallexikon der Deutschen Literaturwissenschaft (1997). Berlin: Walter de Gryter&co.
SAY, Yağmur (2010). Kalenderî, Alevi ve Bektaşi Kültünde Önemli Bir Alp-Eren Gazi: Şucâ’eddîn Velî (Sultan Varlığı) ve Velâyetnâmesi. Eskişehir: Eskişehir Valiliği Yay.
Sehî Bey (1998). Sehî Bey Tezkiresi Heşt-Behişt (Haz. Mustafa İsen). Ankara: Akçağ Yayınları.
SEYMEN, Emine (2008). Sehî Bey ve Latîfî Tezkirelerinde İstitrâd. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yüksek Lisans Tezi).
TOGAN, A. Zeki Velidi (1981). Tarihte Usûl. İstanbul: Enderun Kitabevi.