Kıbrıs Krizi

Kıbrıs Rum Cumhurbaşkanlığı, Kıbrıs Türk Cumhurbaşkanı Yardımcısının, Bakanlarının, Milletvekillerinin, Hakimlerinin ve Memurlarının görevlerini yapmasını engelledikten sonra , 1963 Noelinde Kıbrıs Türk Toplumuna saldırılar düzenleyerek, Kıbrıs Cumhuriyetinin uluslararası planda kabul edilmiş statüsünü değiştirmeye ve Kıbrıs Türk ve Rum toplumlarının siyasal ve anayasal eşitliğine dayalı Ortaklık Devletini ortadan kaldırmaya teşebbüs etti. Kıbrıs Türk Toplumunun Akritas Planı çerçevesinde etnik temizliğine yönelik Kıbrıs Rum mezalimi dolayısıyla bu dönem Kanlı Noel olarak bilinir. Türkiye'nin 1960 Kıbrıs Garanti Anlaşması çerçevesinde bu mezalime son verme çabaları, Türk-ABD ilişkilerini zehirleyen Johnson mektubuyla engellenmiştir. Atinada bir Albaylar cuntası düzenlediği darbeden sonra gayrımeşru biçimde Yunan kuvvetlerini göndererek Kıbrıs'taki EOKA terrör örgütünü desteklemiş ve anılan örgüt General Grivas liderliğinde 1967 sonunda özellikle Geçitkale ve Boğaziçi bölgelerinde şiddetli olmak üzere Kıbrıs Türk Toplumuna hücum etmiştir. Türk Hava kuvvetlerinin Ada üzerindeki gösteri uçuşları sonunda ABD olaylara müdahil olmuş ve Başkanın özel temsilcisi Cyrus Vance, Türkiyeve Yunanistan'ı doğrudan bir harbi önleyecek şekilde uyuşmaya varmaya ikna etmiştir. Olayların arkasından Kıbrıs Türk Toplumu Geçici Kıbrıs Türk Yönetimini kurmuştur. Atina'daki Albaylar Cuntası şahinlerin kontrolü altına geçti. Makarios'un hızlı bir Enosis/Yunanistan'la birleşme yaklaşımından uzaklaşmaya başladığı görüntüsünü vermesi üzerine Atina 1974'te EOKA kabadayısı Nikos Sampson'u, onu devirmek üzere bir darbe yapmakta kullandı. Makarios dağlara saklanarak ve sonra İngiltere'ye kaçırılarak kendisini kurtardı. Türkiye, darbeyi sona erdirmek ve anayasal düzeni yeniden kurmak üzere Garanti Antlaşması çerçevesinde ortak müdahale önerdiyse de İngiltere ve doğal olarak Yunanistan tarafından reddedildi. Tek taraflı müdahale hükmü kullanıldı ve Kıbrıs'a çıkarıllan Türk Birlikleri durumu kontrol altına aldı. Cenevre'de görüşmeler başladı fakat İngiltere tarafından cesaretlendirilen Yunanistan'ın engellemeleri sonucu ilerleme kaydedilemedi. Bu durum, askeri konumu stabilize etmek amacıyla Türk Barış Harekâtının devamı zorunluluğunu doğurdu. BM tarafından sağlanan ateş kesten sonra 1975'te Kuzey Kıbrıs Federe Devleti kuruldu

Anahtar Kelimeler:

Ortaklık Cumhuriyeti, eşitlik, etnik temizlik, Kanlı Noel, Johnson mektubu, Yunan Cuntası, EOKA terörü, geçici Kıbrıs Türk yönetimi, Nikos Sampson, Kıbrıs'ta EOKA darbesi, ortak garanti müdahalesi, Kıbrıs Türk Federe Devleti

PDF

___

BM Genel Sekreterinin gözetimi altında, iki toplum arasında eşitlik ilkesi uyarınca ve toplumların temel ve meşru haklarına dayalı, taraflarca kabul edilebilir bir siyasal çözüme, serbestçe ulaşılması amacıyla görüşmelerin başlaması uygun bulunuyordu. Güvenlik Konseyi de 13 Aralık 1974 günü aldığı 365 sayılı kararla, Genel Kurulun 3212 sayılı kararını destekledi.(Ibid.)
Ayrıca Kıbrıs’ta da 13 Şubat 1975’te Kıbrıs Türk Federe Devleti kurulmuş, elli üyeli bir kurucu meclisin hazırladığı anayasa 8 Haziran’da yapılan bir referandumla kabul edilmiş ve 17 Haziran 1975’te Kıbrıs Türk Federe Devleti Resmi Gazetesinde yayınlanmıştır.(Necatigil, 1981:89)
Ambargo 12 Eylül 1978’de tamamen kaldırılacak, ancak Türkiye ile Yunanistan arasındaki 10’a 7 yardım oranı hoşnutsuzluk yaratacak, daha sonra 29 Mart 1980’de Ankara’da imzalanan, fakat ancak 12 Eylül’den sonra, 18 Kasım 1980’de bir Bakanlar Kurulu kararıyla onaylanabilerek, 1 Şubat 1981’de Resmi Gazetede yayınlanması sonucu yürürlüğe girecek Savunma ve Ekonomik İşbirliği Anlaşmasıyla Türkiye’deki Amerikan üsleri konusu da çözümlenebilecektir.(Ibid., 709-712)
Armaoğlu, F. (1992), 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi, Cilt 1., Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara.
Denktaş, R. (1982), The Cyprus Triangle, K.Rustem&Brother/George Allen&Unwin,London.
Ertakün, N. (1981), The Cyprus Dispute, University Press, Oxford.
Kyle, K. (2006), British Policy on Cyprus, 1974-2004, Ed.Herbert Faustmann&Nicos Peristianis, Britain in Cyprus, Bibliopolis, Mannheim und Möhnesee.
Necatigil, M. Z. (1989), The Cyprus Question and the Turkish Position in International Law, Oxford University Press, Oxford.
Nicolet, C (2006), British Policy Towards Cyprus, 1960-1974, Ed.Herbert Faustmann & Nicos Peristianis, Britain in Cyprus, Bibliopolis, Mannheim und Möhnesee.
Oran, B.(Edit.) (2001), Türk Dış Politikası, İletişim Yayınları, İstanbul.
Shaw E.K. ve Shaw S. (1977), History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, Volume II, Cambridge University Press, Cambridge.