Katip Çelebi'de Islahat Düşüncesi

Kâtip Çelebi, Osmanlı devletinde ortaya çıkan siyasi, sosyal ve ahlaki bozulmaları tespit etmek ve bu sıkıntıları çözmeye yönelik ıslahat tedbirlerini önermek amacıyla birçok eser kaleme almıştır. İşte bu çerçevede olmak üzere araştırma, Kâtip Çelebi'nin bozulmaya hangi verilerden hareketle ulaştığını, bozulmayı nasıl algıladığını ve en önemlisi de bu bozulmaya karşı ne tür bir ıslahat önerdiğini tartışmak istemektedir.

Reformist Thought in the Works of Katip Çelebi

Kâtip Çelebi, has written a number of books to determine political, social and moral corruption which arose in the Ottoman Empire and to propose reform measures for the solution of those problems. This study is triying to discuss that from which data Kâtip Çelebi had reached to the conclusions about corruption, how he understood the corruption, and above all, what sort of proposals he offered for the correction of that correption, with reference to his works.

___

Adıvar, A. Adnan, Osmanlı Türklerinde İlim, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1991.

Ali Canip, "Kâtip Çelebi'de Liberallik", Hayat Mecmuası, C.II, S.50 (1927), s.462-463.

Alpay, Şahin, (03. 10. 2002) "Osmanlılar Bilime Set Çekmedi - Büyük Cihad'dan Frenk Fodul-luğu'na" Bilim Tarihimizin Yazarı Ekmeleddin İnsanoğlu", Erişim: 08. 11. 2002 [WWW Document]. URL http://www.osmanli.org.tr/web/egitim/027.asp

Armağan, Mustafa, "Osmanlı Tarihinde Hakkı Yenmiş Yüzyıllar", Yeni Türkiye Osmanlı Özel Sayısı IIIDüşünce ve Bilim, S.33 (Mayıs-Haziran 2000), s;131-134.

Aydın, Mehmet, "Kâtip Çelebi'nin İrşâdü'l-Hayâra Adlı Eseri", Beşinci Milletlerarası Türkoloji Kongresi Tebliğler III. Türk Tarihi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türkiyat A-raştırma Merkezi, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, 1985, C.I, içinde, s.95-100.

Barthold, W.-Köprülü, M. Fuat, İslâm Medeniyeti Tarihi, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, İstanbul, 1973.

Derin, Fahri Ç., "Kâtip Çelebi'nin Türkçe Fezleke'si", Bilgi, CXI, S.128 (1957), s.15, 29.

Durusoy, Ali, İbn Sina Felsefesinde İnsan ve Âlemdeki Yeri, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul, 1993.

Fındıkoğlu, Z. Fahri, "Türkiye'de İbn Haldunizm", Fuad Köprülü Armağanı, Dil ve Tarih-Coğrafya Rakültesi Yayınları, İstanbul, 1953, s. 153-163.

Fleischer, Cornell H., Tarihçi Mustafa Âli Bir Osmanlı Aydın ve Bürokratı (trc: A. Ortaç), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1996.

Flügel, G., "G. Flügel'in Latince Kaşf al-Zunûn Tercümesine Yazdığı Mukaddime", (Kâtip Çelebi, Keşfü'z-zunûn, Maarif Vekâleti Yayınları, 1941-1943, içinde), C.I. s.29-48.

Gökbilgin, M. Tayyib, "XVII. Asırda Osmanlı Devletinde Islahat İhtiyaç ve Temayülleri ve Kâtip Çelebi", Kâtip Çelebi Hayatı ve Eserleri Hakkında İncelemeler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1991, içinde, s. 197-218.

Gökyay, Orhan Saik, "Kâtip Çelebi Hayatı-Şahsiyeti-Eserleri", Kâtip Çelebi Hayatı ve Eserleri Hakkında İncelemeler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1991, içinde, s.3-90.

Gökyay, Orhan Saik, Kâtip Çelebi Yaşamı Kişiliği Ve Yapıtlarından Seçmeler, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara, 1982.

Hodgson, Marshall G. S., İslâm'ın Serüveni Bir Dünya Medeniyetinde Bilinç ve Tarih, C.III, İz Yayıncılık, İstanbul, 1993.

İnalcık, Halil, Osmanlı'da Devlet, Hukuk, Adalet, Eren Yayıncılık, İstanbul, 2000.

İpşirli, "Mehmet, "Hasan Kâfi Akhisarî ve Devlet Düzenine Ait Eseri Usûlü'l-Hikem Fî Nizami M-Âlem", İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, Edebiyat Fakültesi Matbaası, S. 10-11 (1979-1980), İstanbul, 1981, s.239-278.

Karlığa, Bekir, "Türk Dünyasında Felsefi Düşüncenin Panoraması", Yeni Türkiye Türk Dünyası Özel Sayısı /, S. 15 (Mayıs-Haziran 1997), s.709-717.

Karlığa, Bekir, İslahatçı Bir Düşünür Tunuslu Hayrettin Paşa ve Tanzimat, Koba, İstanbul, 1995.

Kâtip Çelebi Hayatı ve Eserleri Hakkında İncelemeler, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1991 (içinde makaleler).

Kâtip Çelebi, "İlhâmü'l-Mukaddes Mine'l-Feyzi'l-Akdes" (Yeni Türkçe Metin haz.: B. N. Şehsuvaroğlu), Kâtip Çelebi Hayatı ve Eserleri Hakkında İncelemeler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1991, içinde, s. 151-163.

Kâtip Çelebi, Cihânnümâ, Müteferrika basması, İstanbul, 1145.

Kâtip Çelebi, Dürer-i münteşire vegurer-imünteşire, Nuruosmaniye Ktp., No: 4949.

Kâtip Çelebi, Düstûru'1-amelliıslâhı''1-halel, Süleymaniye Ktp., Lala İsmail, No:343.

Kâtip Çelebi, Düstûru'1-amel li ıslâhı''1-halel, Tasvîr-i Efkâr Matbaası, İstanbul, 1280. (Mizanü'l-hakk fi ihtiyari '1-ehakk ve Aynî Ali Efendi'nin Kavânin-iÂli Osman'ı ile birlik-te).

Kâtip Çelebi, Fezleke-iKâtip Çelebi I-II, Cerîde-i Havadis Matbaası, İstanbul, 1286-1287.

Kâtip Çelebi, Keşfu'z-zunûn an esâmii'l-kütüb ve'1-fünûn (Neş.: Şerafettin Yaltkaya-Kilisli Rifat Bilge), Maarif Vekâleti Yayınları, 1941-1943.

Kâtip Çelebi, Levâmiu'n-nûr fîzulmet-i Atlas Minor, Nuruosmaniye Ktp., No:2998.

Kâtip Çelebi, Mîzânü'1-hak fî ihtiyari'1-ehakk İslâm'da Tenkid ve Tartışma Usûlü (sad.: S. Uludağ - M. Kara), Marifet Yayınları, İstanbul, 2001.

Kâtip Çelebi, Mîzânü'1-hakk fi ihtiyari'1-ehakk, Tasvîr-i Efkâr Matbaası, İstanbul, 1280 (Düstûru'1-ameı've Aynî Ali Efendi'nin Kavânîn-iÂli Osman'ı ile birlikte).

Kâtip Çelebi, Süllemü'l-vusûlilâ tabakati'l-fuhûl, Süleymaniye Ktp. Şehit Ali Paşa No. 1877.

Kâtip Çelebi, Takvîmü't-tevârih, Müteferrika basması, İstanbul, 1146.

Kâtip Çelebi, Tuhfetü'1-ahyâr fj'1-hikem ve'1-emsâr ve'1-eş'âr, Süleymaniye Ktp., Esat Efendi No:2539.

Kâtip Çelebi, Tuhfetü 'l-kibâr fî esfari'l-bihâr (Deniz Savaşları Hakkında Büyüklere Armağan) /-//(haz.: O. Ş. Gökyay), Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul, 1980.

Kâtip Çelebi, Tuh fetü 'l-kibâr fî es fâri '1-bihâr, Müteferrika Basması, İstanbul, h. 1141.

Koçi Bey Risalesi, sad. Zuhuri Danışman, MEB, İstanbul, 1972.

Kutluer, İlhan, "Kâtip Çelebi ve Bilimler: Keşfü'z-Zunûn'un Mukaddimesinde "el-İlm" Kavramı", Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 18 (2000), s.79-99.

Kütükoğlu, Bekir Sıdkı, "Cihannümâ'ya Dair", Bilgi, C.XI, S. 128 (1957), s. 10-12.

Lewis, Bernard, İslâm'ın Siyasal Söylemi, Cep Kitapları, İstanbul, 1992.

Lewis, Bernard, Modern Türkiye'nin Doğuşu (trc: M. Kıratlı), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1998.

Lütfı Paşa, Asafnâme(haz.: A. Uğur), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1982.

Mantran, Robert, "XVII. Yüzyılın İkinci Yarısında Doğu Akdeniz'de Ticaret Deniz Korsanlığı ve Gemiler Kafileleri", Belleten (1988), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1988,C.LII, Sa.203, s.685-695.

Muallim Cevdet, (18. 07. 2002) "Mektep ve Medrese" (haz. E. Erüz), Erişim: 27. 08. 2007.[WWW Document]. URL http://www.egitim.aku.edu.tr/mcevdet.htm

Ocak, Ahmet Yaşar, Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidier (15.-17. Yüzyıllar), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1998.

Öz, Mehmet, (31. 05. 2001) "Onyedinci Yüzyılda Osmanlı Devleti: Buhran, Yeni Şartlar ve Islahat Çabalan Hakkında Genel Bir Değerlendirme", Erişim: 27. 08. 2007 [WWW Document]. URL" http://www.history .hacettepe.edu.tr/archive/T.Gunlugu.htm

Öz, Mehmet, "Osmanlı Klasik Döneminde Tarım", Yeni Türkiye, Osmanlı Özel Sayısı II Ekonomi ve Toplum, S.32 (Mart-Nisan 2000), s.27-33.

Öz, Mehmet, Osmanlı'da "Çözülme" ve Gelenekçi Yorumcuları, Dergâh Yayınları, İstanbul,1997.

Rosenthal, Erwin I. J., Ortaçağ'da İslâm Siyaset Düşüncesi (ire: A. Çaksu), İz Yayıncılık,İstanbul, 1996.

Sarıkaya, Yaşar, (03. 10. 2002) "Aklî İlimlerin İhmali Meselesi Üzerine Bazı Mülahazalar-2-3", Erişim: 05. 11. 2002 [WWW Document]. URL http://www.osmanli.org.tr/web/egitim/013.asp+014.asp

Şehsuvaroğlu, Bedi N., "İlham-al mukaddes min-al feyz-al akdes Risalesi ve Kâtip Çelebi'nin İlmi Zihniyeti Hakkında Birkaç Söz", Kâtip Çelebi Hayatı ve Eserleri Hakkında İncelemeler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1991, içinde, s. 141 -176.

Unan, Fahri, "Osmanlılarda Medrese Eğitimi", Yeni Türkiye, Osmanlı Özel Sayısı II Ekonomi ve Toplum, S.32 (Mart-Nisan 2000), s. 685-697.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilâtı, Türk Tarih Kurumu Yayınları,Ankara, 1988.

Ülken, Hilmi Ziya, "Kâtip Çelebi ve Fikir Hayatımız", Kâtip Çelebi Hayatı ve Eserleri Hakkında İncelemeler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1991, içinde, s. 177- 193.

Yekhlef, Houria, Kâtip Çelebi ve Sü/lemü'l-vüsu/% Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 1996, Yayınlanmamış Doktora Tezi.

Yılmaz, Necdet, (11. 06. 2002) "Osmanlı'da İlim, Kültür ve Sanat Hayâtı", Erişim:08. 11. 2002 [WWW Document]. URL http://www.osmanli.org.tr/web/tasavvuf/004.asp

Yücel, Yaşar, Osmanlı Devlet Teşkilatına Dair Kaynaklar, Kitâb-i Müstetâb, Kitabu Mesâlihi'l-müslimîn ve menâfi'i "f-mü'minin, Hırzü'l-mülûk, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara,1988.