İbn Bacce ' nin akli varlığa dair delillerin tahlili

İslam filozoflarının Tanrı - alem ilişkisini ve evrendeki kozmolojik düzeni açıklamada sıklıkla kullandıkları Yeniplatoncu sudur teorisi ve buna bağlı akıllar teorisi gerek Gazali öncesi kelamcılar, gerekse Gazali ve sonrasında İbn Haldun gibi düşünürler tarafından ciddi bir biçimde eleştirilmiştir. Gerek bu türlü eleştiriler gerekse "herhangi bir maddeyle ilişkili olmayan ve akıldan ibaret olan bir mevcut" tasavvurunun ispata muhtaç olması nedeniyle filozoflar genel olarak akılların özel olarak da faal aklın ispatını yapmaya ve bu meselede ortaya çıkabilecek kuşkuları çözmeye çalışmışlardır. Farabi ve İbn Sina'nın bu meseleyi çözmeye yönelik çabalarını, onlardan daha farklı bir tarzda sürdüren İslam Filozoflarından biri de İbn Bacce'dir. İbn Bacce el-Vukûf ale'l-akli'l-faâl adlı risalesinde faal aklın bilgisine çeşitli şeylerle ulaşabileceğini ve bu şeyler hakkında da çeşitli kuşkular bulunduğunu belirterek dört delille maddeden soyut bir aklın varlığını kanıtlamaya çalışır. Hacmi küçük olmakla birlikte aklî varlığın ispatı hakkında çok önemli tartışmalara kaynaklık edebilecek bu risale maalesef şimdiye dek ciddi bir incelemeye konu olmamıştır. Bu nedenle makalede İbn Bacce?nin el-Vukûf ale'l-akli'l-faâl adlı risalesinde ortaya koyduğu dört delil tahlil edilecek, ardından Fârâbî ve İbn Sina'nın aynı meseleyle ilgili görüşleriyle ilişkisi kurularak değerlendirilecektir.

Analysis of Ibn Bajjah ' s evidences concerning the active intellect

Muslim philosophers used the Neoplatonic theory of emanation and the theory of intellects to understand and explain the relationship between God and the Universe. This approach has been criticized by Muslim theologians (mutakallimun) preceding al-Ghazali and al-Ghazali himself and thinkers like Ibn Khaldun after al-Ghazali. Because of the criticism it received and because of the need to prove the existence of the being that is called "pure intellect" and that "does not need matter to exist", some Muslim philosophers tried to prove the existence of intellects in general and the existence of the Active intellect that played a major role in their cosmological doctrines in particular. While al-Farabi's and Ibn Sina's arguments to establish the existence of the Active Intellect, Ibn Bajjah had a different approach to this problem. Ibn Bajjah, in one of his small treatises, Al-wukûf ala'l-aql al-faâl (study of Active intellect), said that we can reach the knowledge about the "Active Intellect" through some ways, and there are some doubts about the validity of these ways (methods). Ibn Bajja developed four proofs for the existence of the "Intellect" abstract from matter. This small but important treatise has not yet been studied in detail. In this article we will analyze, Ibn Bajja's four proofs presented in this epistle and compare them to al-Farabi's and Ibn Sina's arguments.

___

Aydınlı, Yaşar, İbn Bcîcce 'nin İnsan Görüşü, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, s. 78.

El- Cürcânî, Seyyid Şerif, Şerhu'l-Mevâkıffîİlmi'l-Kelâm, İstanbul 1266, s. 77-78.

El-Fârâbî, Ebû Nasr, "Soyut Varlıkların İspatı", çev. Hüseyin Aydın, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1 (1986),

____, Risale fi İsbâti 'l-Müfârakât (Resâilu Fârâbî içinde), Haydarabad 1345, s. 2-8.

İbn Bâcce, "el-Vukûfale'l-akli'l-faâl" (Resâilu'İbn Bâcce el-İlâhiyye içinde), nşr. Macid Fahri, (Beyrut: Dâru'n-Nehâr li'n-Neşr, 1991), s. 107.

____, Şerhu's-Semâi't-Tabîî li Aristutâlis, nşr. Macid Fahri, (Beyrut: Dâru'n-Nehâr li'n-Neşr, 1991), s.23-30.

____, Şurûhâtü's-Semâi't-Tabî'î, Daru'l-kindî, Beyrut, 1978, s. 206

____, Şerhu's-Semâi't-Tabîî li Aristutâlis, nşr. Macid Fahri, (Beyrut: Dâru'n-Nehâr li'n-Neşr, 1991, s. 23-30.

İbn Haldun, Ebû Zeyd Veliyyüddin Abdurrahman b. Muhammed, Mukaddime, nşr. Derviş el-Cüveydî(Beyrut: el-Mektebetü'1-Asriyye, 1995/1416), s. 514.

İbn Sînâ, Metafizik II, çev. Ekrem Demirli ve Ömer Türker, (İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005), s. 38-40,125-154.

____, Kitâbu 'ş-Şifâ Fizik I, çev. Muhittin Macit ve Ferruh Özpilavcı, (İstanbul: Litera Yayıncılık, 2004),s. 6-11.

____, el-İşârât ve't-Tenbîhât, (Fahreddin Râzî şerhiyle birlikte, İstanbul: Dâru't-Tıbâati'l-Âmira, 1290),s. 287-293, 373-407.

____, eş-Şifâ, Kitâbü'n-Nefs, nşr. Fazlurrahman, (London : University of Durham, 1959), s. 4-16.

Karlığa, Bekir, "Gazali ve Tehafütüi-felasife" Gazali, Filozofların Tutarsızlığı, içinde, s. XXIII, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1981.

Köroğlu, Burhan, İslam Kaynakları İşığında Yeni Platoncu Felsefe, Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2000.

Küyel, Mubahat Türker, Üç Tehafüt Bakımından Felsefe ve Din Münasebeti, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınlan, Ankara, 1956, s. 210-321.

Türker, Ömer, "Nefis", TDVİslam Ansiklopedisi, (İstanbul: TDV Yayın ve Matbaacılık 2006), C. XXII,s. 529-531.

Er-Râzî, Fahreddîn, Şerhu'l-İşârât, (Nasîruddin Tûsî şerhiyle birlikte, İstanbul: Dâru't-Tıbâati'l-Âmira, 1290), s. 287-291; Nasîruddîn et-Tûsî, Şerhu'l-İşârât, (Fahreddin Râzî şerhiyle birlikte, İstanbul: Dâru't-Tıbâati'l-Âmira, 1290), s. 190-194.