HİKMET VE NİZÂM'IN YENİDEN İNŞÂSI:-YENİ OSMANLI NEŞRİYÂTINA GİRİŞ-

Bu makalede süreli yayınlar üzerinden entelektüel düşünce hareketliliğinin izlenebilme imkânı araştırılmıştır. Tanzimat sonrası erken dönemde resmî gazete hüviyetinin dışına çıkan ilk yayınlardan ikisi olan Tercümân-ı Ahvâl ile Tasvîr-i Efkâr incelenerek onların içinde neşredilen kitap ya da kitap bölümlerinin bir siyaset izlenerek mi yoksa tamamen entelektüel bir ilgiyle mi şekillendiği tartışılmıştır. Ayrıca "bu çaba tasnife imkân tanıyan bir yapıya sahip midir?" sorusu da göz önünde bulundurulmuştur. Ekonomik, siyasî ve askerî neşirlerle "nizâm"; tarih, felsefe ve sosyolojik temelli neşirlerle de "hikmet" arayışına yönelik bir çabanın varlığı öne sürülerek, aslında zikredilen dönemde gazetenin eleştiri ve muhalefetin bir aracı olarak çoğu kere işaretler ve imalar ile bunu gerçekleştirdiği vurgulanmış, neşredilen metinlerin de bu imaları ihtiva ettiği belirtilmiştir. Sonuç olarak gazete içinde "tefrîka" edilmek suretiyle toplumun her kademesine ulaşabilme imkânı bulan bu metinlerin nihai hedefinin Osmanlı entelektüel (maârif) dünyasının zenginleştirilmesi olduğu öne sürülecektir.

THE RECONSTRUCTION OF ?IKMAT AND NIZ?M: -INTRODUCTION TO NEW OTTOMAN PUBLICATIONS-

This article investigates the potentiality of tracing the intellectual activity through periodicals. Tarjum?n-i A?w?l and Ta?w?r-i Afk?r, very first periodicals that developed independent identity from official journals, is studied for their content: the books and the chapters and this article discusses whether they were motivated by a certain political strategy or purely intellectual interest. In the discussion following question was also taken into consideration: "Does this attempt have a structure that enables the classification?" This work emphasizes that there was indeed a struggle to find "niz?m" in the works on economy, politics and military and "?ikmat" in the works on history, philosophy and sociology and that the investigated periodicals were used as a means of criticism and opposition through a certain number of implications; therefore the publications contain these implications. In the conclusion it is asserted that the ultimate goal of these publications that were transmitted to all levels of the society through serialization (tafr?kah) were to enrich Ottoman intellectual life (ma?rif).

PDF

___

Tasvîr-i Efkâr, 1-650.
Tercümân-ı Ahvâl, 1-790. *
Abdurrahman Sami Paşa, Rumûzu'l-Hikem, İstanbul: Şeyh Yahya Efendi Matbaası, 1871.
----, Rumûzu'l-hikem, çev. Abdullatif Efendi ve Ahmed Efendi es-Sultânî, Trablusşâm: el- Matbaatü'l-Belâğa, Ramazan 1312 (Şubat 1895).
Akün, Ömer Faruk, "Ahmed Vefik Paşa", İstanbul: DİA, II, 1989, s. 143-157.
Aboul-Ghazi Behadour Khan, Histoire des Mogols et des Tatares, nşr. Le Baron Desmaisons, St. Petersbourg, I. cild 1871, II. cild 1874.
Akyıldız, Ali, "Subhi Paşa", DİA, 2009, c. 37, s. 450-452.
Budak, Mustafa, "Şeyh Şâmil", DİA, 2010, c. 39, s. 67-70.
Cengiz Ebü'l-Gazi Bahadır Han, Türk Şeceresi, Çağatay şîvesinden Türkiye Türkî şîvesine nakleden Dr. Rıza Nur, İstanbul: Matbaa-i Amire, 1925.
Çakır, Coşkun, "Türkiye'de İktisat Tarihi Çalışmalarının Tarihi Üzerine Bir Deneme", Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi (TALİD), I/1, İstanbul 2003, s. 7-63.
Eyice, Semavi, "İstanbul'un Fetihten Önceki Devre Ait Eski Eserlerine Dari Bir Kitap Hak- kında", Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, c. 5, S. 5, (1953), s. 85-90.
Gökyay, Orhan Şaik, "Kâtib Çelebi", Diyânet İslâm Ansiklopedisi, 2002, XXV, s. 36-40.
Hatemi, Hüseyin, Medeni Hukuka Giriş, İstanbul 1997.
Ebü'l-Gazi Bahadır, Uşal Şecere-i Türkî, trc. Ahmed Vefik Paşa, [y.y., t.y.].
Katib Çelebi, Düstûrul'l-amel li ıslâhi'l-halel (Ayn Ali. Kavânin-i Al-i Osman içinde), İstan- bul 1280.
Kâzım Karabörk, Şecere-i Türk Üzerine Bir Sentaks Çalışması, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yüksek Lisans Tezi), Konya 1995.
Kocamemi, Fazıl Bülent, Baba, Oğul, Torun Devletin Zirvesinde Üç İsim: Abdurrahman Sami Paşa, Abdüllatif Suphi Paşa ve Hamdullah Suphi Tanrıöver, İstanbul: Ekinoks yay.
Mardin, Şerif, Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu, İstanbul: İletişim yay., 2010. Hilmi Ziya Ülken, Türkiye'de Çağdaş Düşünce Tarihi, İstanbul: Türkiye İş Bankası yay., 2013, s. 74.
Mermutlu Bedri, Sosyal Düşünce Tarihimizde Şinâsî, İstanbul: Kaknüs yay., 2003.
----, "Bir Mantık Bilgini: Hoca Abdülkerim Efendi ve Eserleri", Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 6, S. 8, 2005/1, 23-34.
Nalcıoğlu, Belkıs Ulusoy, Osmanlı'da Muhalif Basının Doğuşu 1828-1878, İstanbul: Yeditepe yay., 2013.
Rosenthal E. I. J., Ortaçağ'da İslâm Siyaset Düşüncesi, çev. Ali Çaksu, İstanbul: İz yay., 1996.
Sayar, Ahmet Güner, "Yenileşmeden Cumhuriyete Osmanlı İktisat Düşüncesi", Türkler (ed. Hasan Celal Güzel vd.), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002, XIV, 567-568.
Schlechta, Baron Ottokar, Hukuk-ı Milel, Viyana: Darü't-Tıbâati'l-İmparatoriyye, 1263-64 (1847), İkinci baskısı cüz-i evvel, İstanbul: el-Cevaib Matbaası, 1295 (1878); cüz-i sani, İstanbul: el-Cevaib Matbaası, 1295 (1878).
----, Hukûku'l-Ümem, trc. Nevfel b. Nimetullah et-Trablûsî, Beyrut 1873.
----, Mecmua-i lstılahât-ı Resmiye, Viyana, Imprimerie İmpériale, 1870.
Svarverud, Rune, The Notions Of "Power" And "Rights" In Chinese Political Discourse, http://www.wsc.uni-erlangen.de/pdf/svarverud.pdf (erişim tarihi: 19.03.2015)
Şen Adil, İbrahim Müteferrika ve Usûlü'l-Hikem fî Nizâmi'l-Ümem, Ankara: TDV yay., 1995.
Taslaman, Caner, Evrim Teorisi Ortaya Koymadan Önceki Felsefe, Bilim ve Biyoloj Tarihi, http://www.evrim.gen.tr/2011/12/evrim-teorisi-ortaya-koymadan-onceki-felsefe-bilim- ve-biyoloji tarihi/ (erişim tarihi: 19.03.2015)
Ülken, Hilmi Ziya, Türkiye'de Çağdaş Düşünce Tarihi, İstanbul: Türkiye İş Bankası yay., 2013.
Ülger, Mustafa, "Hoca Abdülkerim Efendi'nin Hayatı ve Eserleri", Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14:2 (2009), 123-138.
Vattel, Emer de, The Law of Nations Or Principles of the Law of Nature, Applied to the Con- duct and Affairs of Nations and Sovereigns, with Three Early Essays on the Origin and Nature of Natural Law and on Luxury, ed. and with an Introduction, 1797 ed. Béla Ka- possy ve Richard Whitmore, Indianapolis: Liberty Fund, 2008. http://oll.libertyfund.org/ titles/2246#lfVattel_head_007 (erişim tarihi: 12.03.2015)
Yazıcı, Nesimi, "Tasvîr-i Efkâr", Diyânet İslâm Ansiklopedisi, 2011, c. 40, s. 138-140.
Yörük, Ali Adem, "İlk Hukuk Lügatlerimiz (1870-1928)", Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, S. 2, 2006 (Güz), s. 99-128.
----, Mekteb-i Hukuk'un Kuruluşu ve Faaliyetleri (1878-1900), (Yüksek Lisans Tezi), İstan- bul: M. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2008.