GAZZÂLÎ'NİN BÂTINİYE ELEŞTİRİSİNDE FELSEFE VE FELÂSİFE ETKİSİ

el-Munkız mine'd-Dalâl isimli eserinde Gazzâlî, hakikati araştıranları dört sınıfa ayırır. Bunlardan biri de Bâtıniye fırkasıdır. Hakikat ve ona ulaşma noktasında Gazzâlî, Bâtıniye'yi eleştirir. Bu eleştiri ile, onun felâsife (filozoflar) eleştirisi arasında dikkate değer benzerlikler vardır. Çalışmamızda Gazzâlî'nin Bâtıniye eleştirisinde felsefe ve felâsife etkisi ile düşünürün ilgili akımlara yönelik eleştirilerinde kategorik bir çıkış noktasının olup olmadığı ele alınacaktır. Çalışmamız, eleştirel düşünce ve hakikat araştırması bağlamında Gazzâlî'yi anlamaya katkı sağlamayı amaçlamaktadır.

THE INFLUENCE OF PHILOSOPHY AND PHILOSOPHERS IN GHAZALI'S CRITICISM OF BATINIYYA

In his al-Mungidh min al-dalal (Deliverance from Error), Ghazali distinguishes those who investigate truth into four classes and one of them is Batıniyya [Ta'lîmiyya]. Ghazali criticizes Batıniyya with regard to truth and the way to it. There are significant similarities between this criticism and his criticism of the philosophers. In our study, we will consider the influence of philosophy and philosophers in his criticism of Batıniyya and whether there is a categorical point of departure in his criticisms towards related currents. Our study aims at contributing to the understanding of Ghazali with regard to critical thought and investigation of truth.

PDF

___

Abdulkâhir el-Bağdadî, el-Fark beyne'l-Fırak, nşr. İbrahim Ramazan, Beyrut: Daru'l-Marife, 1994.
Acar, Abdurrahman, "İmam Gazzâlî ve Selçuklular", 900. Vefat Yılında Uluslararası Gazzâlî Sempozyumu, İstanbul: İFAV Yay., 2012.
Bakar, Osman, Classification of Knowledge in Islam, Cambridge: The Islamic Texts Society, 1998.
Başçı, Vahdettin, "Bazı Dini Konuların Yorumlanmasında Batınilerle Gazzâlî Arasındaki İliş- kilerin Değerlendirilmesi", Erzurum: Atatürk Ün. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1997.
Chokr, Melhem, İslâm'ın Hicri II. Asrında Zındıklık ve Zındıklar, çev. Ayşe Meral, İstanbul: Anka Yay., 2002,
Crone, Patricia, Ortaçağ İslâm Dünyasında Siyasi Düşünce, çev. Hakan Köni, İstanbul: Kapı Yay., 2007.
Çubukçu, İ. Agah, Gazzâlî ve Batınilik, Ankara: Resimli Posta Matbaası, 1964.
Daftary, Farhad, Muhalif İslâm'ın 1400 Yılı-İsmaililer: Tarih ve Kuram, çev. Ercüment Özka- ya, Ankara: Rastlantı Yay., 2001.
Ebu Muhammed Osman b. Abdullah b. el-Hasan el-Irakî, el-Fıraku'l-müfterika beyne ehli'z- Zeyğ ve'z-Zendaka (Sapıklarla Dinsizlerin Çeşitli Mezhepleri), nşr. Yaşar Kutluay, Anka- ra: Ün. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay., 1961.
Gazzâlî, Fedâihu'l-Bâtıniye, nşr. Abdurrahman Bedevi, el-Mektebetü'l-Arabiye, Kahire 1964
----, "Gazâlî'nin Bâtınîlerin Belini Kıran Delilleri: Kitâb Kavâsım al-Bâtinîya", nşr. Ahmed Ateş, Ankara: İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1954, c. 3, S. 1-2.
----, el-Munkız mine'd-dalâl, nşr. Ahmed Şemseddin, Daru'l-Kütübi'l-İlmiye, Beyrut 1988,
----, Filozofların Tutarsızlığı (Tehâfütü'l-felâsife), nşr. ve çev. Mahmut Kaya, Hüseyin Sa- rıoğlu, İstanbul: Klasik Yay., 2005.
----, İtikadda Orta Yol (el-İktisat fi'l-i'tikat), nşr ve çev. Osman Demir, İstanbul: Klasik Yay., 2012.
----, el-Kıstâsu'l-Mustakîm, nşr. Victor Chelhot, Beyrut: Dâru'l-Maşrık, 1983.
----, Faysalu't-Tefrika, Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiye, 1986.
----, el-Kıstâsu'l-Mustakîm, Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiye, 1986.
----, Cevâhiru'l-Kur'an ve Düreruhu, Beyrut: Dâru'l-Âfâki'l-Cedide, 1990, VI. bs.
Griffel, Frank, Gazâlî'nin Felsefi Kelâmı, çev. İ. Halil Üçer, M. Fatih Kılıç, İstanbul: Klasik Yay., 2012.
Hasan Fatih Garibullah, Devru'l-Gazzâlî fi'l-Fikr, Mısır: Matbaatü'l-Emane, 1978. Fedâih, s. 2-3; a.mlf., el-Munkız, s. 48; Gazzâlî'nin felâsife ve Bâtıniye'yi ötekileştirmesi bağlamında onların dinin zâhirini iptal ettikleri şeklindeki yaklaşımın eleştirisi için bkz. Öztürk, age, s. 259-270:
Hourani, George F., "The Chronology of Ghazali's Writings", Journal of the American Ori- ental Society içinde, c. 79, S. 4, Ekim-Kasım 1959.
İlhan, Avni, "Bâtıniyye" mad., Diyanet İslâm Ansiklopedisi, c. 5.
Kavak, Özgür, "İki Âlim, İki Halife Adayı: Cüveynî'nin Nizâmülmülk'ü, Gazzâlî'nin Müstaz- hir'i", Dîvân -Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi-, 2011/2, S. 31.
Makarem, Sami N., "Isma'ili and Druze Cosmogony in Relation to Plotinus and Aristotle", Islamic Theology and Philosopy: Studies in Honor of George F. Hourani, (ed.) Michael E. Marmura, State Un. of New York Press, 1984.
Mehmet Şerefüddin, "Bâtınilik Tarihi", Dârulfünun İlahiyat Fak. Mecmuası, İstanbul: Evkaf Matb., yıl 7, S. 8, 1928.
Mitra, Farouk, Al-Ghazali and The Ismailis, The Institute of Ismailis Studies, London: Islamic Publications Ltd., 2001.
Nizâmülmülk, Siyasetnâme, çev. Nurettin Bayburtlugil, 10. bs., İstanbul: Dergah Yay., 2014.
Ocak, Ahmet, "Bir Terör Örgütü Olarak 'Batınilik' ve Selçuklu Ülkesindeki Faaliyetleri", Dini Araştırmalar, c. 7, S. 20.
Okumuş, Ejder, "Bir Yeniden Diriliş Projesi Olarak İhyâ'u 'Ulûmi'd-Dîn", Diyanet İlmi Dergi içinde, c. 47, S. 3, Temmuz Ağustos Eylül 2011.
Öztürk, Mustafa, Tefsirde Bâtınilik ve Bâtıni Te'vil Geleneği, İstanbul: Düşün Yay., 2011.
Sevim, Ali-Merçil, Erdoğan, Selçuklu Devletleri Tarihi (Siyaset, Teşkilat ve Kültür), Ankara: TTK Yay., 1995.
Şehristanî, el-Milel ve'n-nihal, nşr. Emir Ali Mehna, Ali Hasan Fâûr, Beyrut: Daru'l-Marife, 1988.
Terkan, Fehrullah, "Gazzâlî: Hakikat Arayışı ve Tecdid Arasında Bir Hayat", İslâm Felsefesi: Tarih ve Problemler, (ed.) M. Cüneyt Kaya, İstanbul: İSAM, 2013.
Uğur, Ahmet, "İmam Gazâlî'nin Yaşadığı Devir", Ebu Hâmid Muhammed el-Gazâlî içinde, Erciyes Ün. Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enst. Yay.