ELEŞTIRILER ÇERÇEVESINDE ÖMER LÜTFI BARKAN'I YENIDEN DÜŞÜNMEK: BIR KARŞI-DEVRIMCI MI? BIR DISIPLININ KURUCUSU MU?

Ömer Lütfi Barkan'ın Türk iktisat tarihi üzerine geride bıraktığı devasa külliyat özellikle 1980'li yıllarda tartışılmaya başlandı. Bu tartışmalarda, Barkan'ın uzun akademik yaşamı boyunca ortaya koyduğu metinlerde somutlaşan tarih anlayışının çeşitli açılardan sorunlu olduğu iddia edildi. Halil Berktay, Barkan'ın geçerliliğini yitirmiş bir feodalizm modelini temel alarak Cumhuriyet'in erken dönemindeki evrenselci tarih anlayışı karşısında devleti kutsayan milliyetçi bir tarihçilik inşa ettiğini ve böylece bir karşı-devrim gerçekleştirdiğini, kimileri de Barkan'ın ilgilendiği konuların birçoğunda bugün hala aşılamamış bir zirve ve Türk iktisat tarihinin üstadı olduğunu iddia ettiler. Bu tartışmalara 2000'li yıllarda yapılan katkılarda ise sosyolojik terminolojinin daha belirgin bir biçimde kullanıldığına tanık olduk. Bu defa Max Weber'in patrimonyalizm kavramı, Barkan'ı eleştirirken bir analiz aracı olarak kullanıldı. Barkan'ın çalışmalarını daha bütünlüklü bir yaklaşım içerisinde ele almayı öneren bu makalede ise yukarıdaki yaklaşımlardan farklı olarak Barkan, Cumhuriyet'in erken dönemine hâkim sosyoloji anlayışıyla kurduğu ilişki çerçevesinde ele alınacak ve böylece bir bilim adamı olarak Barkan ve çalışmalarıyla ilgili tarihsel ve toplumsal bir perspektif ortaya koyulacaktır

RETHINKING OMER LUTFİ BARKAN WITHIN THE SCOPE OF CRITICISMS: IS HE A COUNTER-REVOLUTIONARY? IS HE THE FOUNDER OF A DISCIPLINE?

The huge corpus of Omer Lutfi Barkan on Turkish economic history has began to be discussed especially since 1980s. These discussions have claimed that Barkan's understanding of history which was materialized in the texts he produced during his long academic career were problematic from various aspects. Halil Berktay has suggested that Barkan has used an invalid model of feudalism and built a nationalistic historiography that sanctifies the state against the universalistic historiography during the early Republican period and realized a counter-revolution thereof; and some others have claimed that most of the issues Barkan was concerned about have a peak that could still not be passed today and that he is the master of Turkish economic history. We have also witnessed that the contributions to these discussions in 2000s have used the sociological terminology more distinctly. At this point, the concept of patrimonial by Max Weber was used as a tool of analysis while criticizing Barkan. This article suggests to treat Barkan's studies in a more complete approach and Barkan, differentiating from the approaches stated above, will be considered within the framework of the relation Barkan has established with the dominant sociological understanding during the early Republican era and a historical and social perspective will be revealed about Barkan as a scientist and his studies

___

Akpolat, Yıldız; '1935-1959 Yılları Arasında Siyasi Bilgiler/Ilimler Mecmuası'nda/Dergisi'nde Sosyoloji', Sosyoloji Konferansları, 46, 2012, s. 91-118.

Aydın, Suavi; 'Aydınlanma ve Tarihselcilik Problemleri Arasında Türk Tarihyazıcılığı: Feodalite Örneği', Toplum ve Bilim, 91, 2001-2002, s. 39-80.

----; 'Osmanlı Sosyal Tarihi Araştırmalarının Sosyolojik Eleştirisi', Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 11, 2008, s. 93-122.

Barkan, Ömer Lütfi; 'Harp Sonu Tarımsal Reform Hareketleri (I)', Siyasal Bilgiler Dergisi, 55, 1935, s. 2-8.

----; 'Harp Sonu Tarımsal Reform Hareketleri (II)', Siyasal Bilgiler Dergisi, 56, 1935, s. 33-40.

----; 'Harp Sonu Tarımsal Reform Hareketleri (III)', Siyasal Bilgiler Dergisi, 57, 1935, s. 36-45.

----; 'Harp Sonu Tarımsal Reform Hareketleri (IV)', Siyasal Bilgiler Dergisi, 58, 1935, s. 4-12.

----; 'Harp Sonu Tarımsal Reform Hareketleri (V)', Siyasal Bilgiler Dergisi, 59, 1935, s. 14-17.

----; 'Harp Sonu Tarımsal Reform Hareketleri (VI)', Siyasal Bilgiler Dergisi, 60, 1935, s. 30-41.

----; 'Harp Sonu Tarımsal Reform Hareketleri (VII)', Siyasal Bilgiler Dergisi, 61, 1935, s. 55-63.

----; 'Harp Sonu Tarımsal Reform Hareketleri (VIII)', Siyasal Bilgiler Dergisi, 63, 1935, s. 37-41, s. 49-61.

----; 'Harp Sonu Tarımsal Reform Hareketleri (IX)', Siyasal Bilgiler Dergisi, 64, 1935, s. 39-44.

----; 'Harp Sonu Tarımsal Reform Hareketleri (X)', Siyasal Bilgiler Dergisi, 65, 1935, s. 33-41.

----; 'Inkılap Ideolojisi ve Ekonomik Şartlar', Siyasal Bilgiler Dergisi, 71, 1937, s. 1-10.

----; 'Toprak Kanunu Hazırlanırken', Siyasal Bilgiler Dergisi, 72, 1937, s. 1-10.

----; 'Milli Kurtuluş Hareketlerinin Iktisadi Esasları (I)', Siyasal Bilgiler Dergisi, 74, 1937, s. 77-83.

----; 'Milli Kurtuluş Hareketlerinin Iktisadi Esasları (II)', Siyasal Bilgiler Dergisi, 75, 1937, s. 142-153.

----; 'Osmanlı Imparatorluğu'nda Çiftçi Sınıfların Hukuki Statüsü (I)', Ülkü, 49, 1937, s. 33-48.

----; 'Osmanlı Imparatorluğu'nda Çiftçi Sınıfların Hukuki Statüsü (II)', Ülkü, 50, 1937, s. 101-116.

----; 'Osmanlı Imparatorluğu'nda Çiftçi Sınıfların Hukuki Statüsü (III)', Ülkü, 53, 1937, s. 329-341.

----; 'Osmanlı Imparatorluğu'nda Çiftçi Sınıfların Hukuki Statüsü (IV)', Ülkü, 56, 1937, s. 147-159.

----; 'Osmanlı Imparatorluğu'nda Çiftçi Sınıfların Hukuki Statüsü (V)', Ülkü, 58, 1937, s. 293-302.

----; 'Osmanlı Imparatorluğu'nda Çiftçi Sınıfların Hukuki Statüsü (VI)', Ülkü, 59, 1938, s. 414-422.

----; 'Türkiye'de Toprak Meselesinin Tarihi Esasları (I)', Ülkü, 61, 1938, s. 51-63.

----; 'Türkiye'de Toprak Meselesinin Tarihi Esasları (II)', Ülkü, 63, 1938, s. 233-240.

----; 'Türkiye'de Toprak Meselesinin Tarihi Esasları (III)', Ülkü, 64, 1938, s. 339-346.

----; 'Türk-Islam Toprak Hukuku Tatbikatının Osmanlı Imparatorluğu'nda Aldığı Şekiller: Malikâne-divâni Sistemi', Abidin Nesimi ve Mustafa Şahin (der.), Türkiye'de Toprak Me- selesi içinde, Istanbul: Gözlem Yayınları, 1939, s. 151-208.

----; 'Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu ve Türkiye'de Zirai Bir Reformun Ana Meseleleri', Abidin Nesimi ve Mustafa Şahin (der.), Türkiye'de Toprak Meselesi içinde, Istanbul: Gözlem Yayınları, 1946, s. 449-521.

----; Türkiye'de Toprak Meselesi, Istanbul: Gözlem Yayınları, 1980.

Berktay, Halil; Kabileden Feodalizme, Kaynak Yayınları, 1983.

----; Tarih Çalışmaları, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi içinde, Istanbul: Iletişim Yayınları, 1983, s. 2457-2474.

----; "Iktisat Tarihi: Osmanlı Devleti'nin Yükselişine Kadar Türklerin Iktisadi ve Toplumsal Tarihi", Türkiye Tarihi I, haz., Sina Akşin, Istanbul: Cem Yayınları, 1987, s. 25-136.

----; 'Türkiye'nin Azgelişmişliği, Türkiye'nin Demokratik Devrimi, Türkiye'nin Tarihçiliği', Saçak, 48, 1988, s. 35-43.

----; 'Batı ve Türk Ortaçağ Tarihçiliğinin Köylülüğe Bakışının Temel Deformasyonları', Toplum ve Bilim, 48/49, 1990, s. 61-78.

----; The Other Feudalism-A Critique of 20th Century Turkish Historiography and its Parti- cularisation of Ottoman Society, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Birmingham: Birmingham University, 1990.

----; Dört Tarihçinin Sosyal Portresi, Toplum ve Bilim, 54/55, 1991, s. 19-45.

----; 'Dünyada ve Türkiye'de Tarihçiliğin Durumu ve Dilinin Evrenselleşmesi Üzerine Dü- şünceler', Salih Özbaran (der.), Tarih Öğretimi ve Ders Kitapları içinde, Istanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1995, s. 69-86.

----; 'Nazım ve Milli Tarih', Taraf, 25 Temmuz 2009.

Belge, Burhan Asaf; Arkada Kalan Darülfünun, Kadro, 8, 1932, s. 47-48.

Bozkurt, Mahmut Esat; 'Mahmut Esat Bozkurt Ders Notları', Oktay Aslanapa (der.), 1933 Yılında İstanbul Üniversitesi'nde Başlayan İlk İnkılap Tarihi Ders Notları içinde, Istanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 1997, s. 17-202.

Çakır, Coşkun; 'Devletin Tarihinden Toplumun Tarihine: Yeni Bir Tarih Paradigması ve Ömer Lütfi Barkan', Doğu Batı, 12, 2000, s. 35-63.

Çaykara, Emine; Tarihçilerin Kutbu, Istanbul: Türkiye Iş Bankası Kültür Yayınları, 2005.

Ersanlı, Büşra; İktidar ve Tarih-Türkiye'de Resmi Tarih Tezinin Oluşumu (1929-1937), Istanbul: Iletişim Yayınları, 2015.

Inalcık, Halil; Türkiye'de Sosyal ve Ekonomik Tarih Araştırmaları ve Yeni Arayışlar, Vahdettin Engin ve Ahmet Şimşek (der.), Türkiye'de Tarihyazımı, Istanbul: Yeditepe Yayınevi, 2011, s. 453-467.

Karaömerlioğlu, Asım; Orada Bir Köy Var Uzakta, Istanbul: Iletişim Yayınları, 2006.

Kayalı, Kurtuluş; 'Türkiye'nin Tipik Sosyal Bilimcilerinin Hikmet Kıvılcımlı'nın Metinlerini Algılama Zaafları Üzerine Bazı Düşünceler', Dr. Hikmet Kıvılcımlı Sempozyumu-Bildiriler içinde, Istanbul: Köksüz Yayınları, 2013, s. 145-154.

Kıvılcımlı, Hikmet; Osmanlı Tarihinin Maddesi, Istanbul: Tarih Bilimi Kitapları, 2000.

Köprülü, Fuad; 'Prof. Ömer Lütfi Barkan, Şer'i Miras Hukuku ve Evlatlık Vakıflar', Vakıflar Dergisi, 2, 1942, s. 461-464.

Özel, Oktay; Bir Tarih Okuma ve Yazma Pratiği Olarak Türkiye'de Osmanlı Tarihçiliği, Tanıl Bora ve Semih Sökmen (der.), Sosyal Bilimleri Yeniden Düşünmek içinde, Istanbul: Metis Yayınları, 1998, s. 147-160.

----; Ömer Lütfi Barkan, Ömer Laçiner (der.), Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce-Dönemler ve Zihniyetler içinde, Istanbul: Iletişim Yayınları, 2009, s. 224-232.

Peker, Recep; İnkılab Dersleri Notları, Ankara: Ulus Basımevi, 1936.

Sahillioğlu, Halil; 'Ömer Lütfi Barkan', Iktisat Fakültesi Mecmuası, 41/1-4, 1985, s. 3-13.

Sönmez, Erdem; Annales Okulu ve Türkiye'de Tarihyazımı, Istanbul: Daktylos Yayınevi, 2008.

----; 'Klasik Dönem Osmanlı Tarihi Çalışmalarında Max Weber Etkisi', Praksis, S. 23, 2010, s. 39-62.

Tekeli, Ilhan, Selim Ilkin; Uygulamaya Geçerken Türkiye'de Devletçiliğin Oluşumu, Istanbul: Bilge Kültür Sanat, 2009.

Tengirşenk, Yusuf Kemal; Türk İnkılabı Dersleri: Ekonomik Değişmeler, Istanbul: Resimli Ay Basımevi, 1935.

Tezel, Yahya Sezai; Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi, Istanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2002.

Tökin, Ismail Hüsrev; Türkiye Köy İktisadiyatı, Ankara: Kadro Mecmuası Neşriyatı, 1934.

Turhan, Rıdvan; "1929 Ekonomik Krizinin Türk Basınına Yansımaları", Yüksek Lisans Tezi, Istanbul: Istanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2005.

----; Türkiye'de İktisat Tarihi Çalışmalarının Gelişimi, Konya: Çizgi Yayınevi, 2013.

----; Cumhuriyet'in Erken Döneminde Türkiye'de Max Weber Etkisi ve Bu Etkiyi Anlamak, Sosyoloji Dergisi, 29, 2014, s. 259-284.

Toprak, Zafer; "Westphalia'dan Dersim'e Toplum Mühendisliği ve Antropolojik Irk Sorunu", Darwin'den Dersim'e Cumhuriyet ve Antropoloji, Istanbul: Doğan Kitap, 2012, s. 531-584.

Yıldız, Ahmet, Recep Peker; Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce-Kemalizm, c. II, ed., Ahmet Insel, Istanbul: Iletişim Yayınları, 2001, s. 58-63.