Medya Çalışmalarında Geriye Dönük Yeniden Okumalar: (Deleuze Sonrası) Kant ve Film

Hareketli görüntü olarak filmin “ne” olduğunu ve/veya ne anlama geldiğini açıklamaya yönelik argümanlar genel olarak iki hat üzerinden açmaza girerler. Bunlardan ilkinde, film, kendisini teknik olarak üreten sinematik apparatus’a hapsedilir. Bu anlamıyla film, insanın zihinsel algı mekanizmasının “mimetik-mekanik tekrarı” olarak kavranır ve bu “taklit” ilişkisini aşamaz. İzleyiciyi merkezine alan ikinci paradigmada ise, film ve film izleme deneyimi neredeyse bir patolojiye işaret eden “voyeristik” ilişkiye indirgenir. Öte yandan Deleuze yeni bir tür “film teorisi” inşa ederken söz konusu iki yönelimi bütünüyle dışlayan ve filme yönelik çok daha “üretken” bir okumaya girişir. Böylece, “bir filmden neden keyif aldığımız” sorusunun cevabını “olumsuz” olmayan bir biçimde verme imkanına da sahip oluruz. Hareketli görüntü olarak film, hem içinde var olduğu -ya da “salındığı”-, hem de kendisinin ürettiği “zaman” bağlamında muamma bir entite olarak zihinlere sirayet etmeye aralıksız olarak devam eder. Bu makalenin temel iddia ise, film fenomenini ve filme içkin bu türden eşsiz bir “zaman” kavramını veya “zamansallığı” kavrama çabasında, Kant’ın estetik kuramının okuyucuya yeni bir alan açabileceğine yöneliktir. Kant’ın estetik teorisinin kendine münhasır doğası, hareketli görüntü olarak filmin ve onun ‘zaman’ının “ne” olduğuna yönelik sınırlandırıcı/indirgemeci olmayan yeni ve üretken bir okuma yapmamızın imkanını sağlar. Bununla ilgili makalenin tartışmaya açtığı bir diğer iddia, Kant’ın estetik teorisine “içkin” zaman anlayışının, filmin ürettiği/içerdiği zaman’ın dışında konumlanamayacağına yöneliktir. Böylece, “bir filmden neden keyif aldığımız” sorusuna, Deleuze ile paralel bir biçimde, “bakışı ya da görmeyi kolonize eden” mekanizmayı dışarıda bırakarak cevap verme olanağına sahip oluruz. Bütün bu tartışmalar ışığında bu makalede, filme yönelik daha önceki açıklama modellerinin görmezden geldiği “anomalilerin”, Kant’ın epistemolojisi ile estetik teorisi arasındaki sınırda çözülebileceğini göstermeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler:

Film teorisi, Kant, deleuze, estetik, zaman

PDF

___

Adorno, Theodor, W. (2006). Aesthetic Theory. Minneapolis: University of Minnesota Press.
Andrew, Dudley, J. (1976). The Major Film Theories. Oxford: Oxford University Press.
Baker, Ulus (2014). Sanat ve Arzu. İstanbul: İletişim Yayınları.
Berger, John (2005). Görme Biçimleri. İstanbul: Metis Yayınları.
Bergson, Henri (1998). Creative Evolution. New York: Dover Publication.
Colebrook, Claire (2004). Gilles Deleuze. Ankara: Bağımsız Kitaplar.
Cray, Jonathan (2015). Gözlemcinin Teknikleri. İstanbul: Metis Yayınları.
Deleuze, Gilles (1995). Kant’ın Eleştirel Felsefesi. İstanbul: Payel Yayınevi.
Deleuze, Gilles (1999). Kapitalizm ve Şizofreni. Ankara: Araf Yayınları.
Deleuze, Gilles (2001a). The Time-Image. Minneapolis: University of Minnesota Press.
Deleuze, Gilles (2001b). The Movement-Image. Minneapolis: University of Minnesota Press.
Guyer, Paul (1997). Kant and the Claims of Taste. Cambridge: Cambridge University Press.
Heinrich, Dieter (1969). “The Proof Structure of Kant’s Transcendental Deduction”. Review of Metaphysics. 22(4): 640-659.
Hughes, Fiona (2006). “On Aesthetic Judgment and Our Relation to Nature: Kant’s Concept of Purposiveness”. Nous. 49(6). 547-572.
Kabadayı, Lale (2015). “Sinemada Felsefe ve Film Felsefesi Üzerine”. Doğu Batı, 1: 89-116.
Kant, Immanuel (1965). Critique of Pure Reason. Norman K. Smith (Çev.). Boston: Betford & St. Martin’s.
Kant, Immanuel (1987). Critique of Judgment. Werner S. Pluhar (Çev.). Indianapolis: Hackett.
Kant, Immanuel (1996). Antropology from a pragmatic Point of View. Southern Illinois University Press. Karatani, Kojin. (2008). TransKritik: Kant ve Marx Üzerine. İstanbul: Metis Yayınları.
Lazzarato, Maurizio (2016). Video Felsefe. İstanbul: Otonom Yayıncılık.
Longuenesse, Beatrice (2000). Kant and the Capacity to Judge: Sensibility and Discursivity in the Transcendental Analytic of the Critique of Pure Reason. New York: Princeton University Press.
Öztürk, Serdar (2017). Sinema Felsefesine Giriş: Film-Yapımı Felsefe. Ankara: Ütopya Yayınları.
Rodowick, D. N. (1997). Gilles Deleuze's Time Machine. Londra: Duke University Press.
Sinnerbrink, Robert (2014). “Hugo Münsterberg”. Film, Theory and Philosophy: The Key Thinkers. Felicity Colman (der.) içinde. New York: Routledge. 20-29. Wheatley, Catherine (2009). Michael Haneke's Cinema: The Ethics of the Image. New York: Berghahn Books.
Zinkin, Melissa (2003). “Film and Transcendental Imagination: Kant and Hitchcock’s The Lady Vanishes”. Imagination, Philosophy and the Arts. Dominic Lopes ve Matthew Kieran (der.) içinde. Londra: Routledge. 245-258.
Zizek, Slavoj, (2006). Kırılgan Temas. İstanbul: Metis Yayınları.