Bilgi-İktidar İlişkisi Çerçevesinde Akademide Kariyer ve Verimlilik Söylemi Üzerine Niteliksel Bir Değerlendirme

Türkiye’de 1980’lerden bu yana etkili olan neo-liberal politikalar; üniversite ve akademinin yapı, koşul ve işleyişinde iktisadi, politik ve sosyo-kültürel dönüşümü beraberinde getirmiştir. Piyasanın talepleriyle uzlaşan “verimlilik stratejileri”, “girişimcilik kültürü”, “kalite standartları”, “performans kriterleri” gibi faktörler; arz-talep ilişkisi çerçevesinde konumlandırılmakta, serbest pazar ekonomisi ve özelleştirme vurgularıyla akademide meşruiyet kazanmakta ve yeniden üretilmektedir. Bu nedenle neo-liberal ilişkilerin doğallaştığı, eleştirel söylem ve üretim süreçlerinin “marjinal” olarak değerlendirildiği bir kurum-mekân ve bir pratik-işleyiş olarak akademinin her alanında yer bulan meşru bilgi-iktidar ilişkilerini tartışmaya açmak önem kazanmaktadır. Özgür düşünce toplulukları olarak, özgün koşullarını eleştirel sorgulama, araştırma ve bilimsel özerklik söylemi ekseninde oluşturan akademiye dönük özdüşünümsel bakış açısına da bu kapsamda ihtiyaç duyulmaktadır. Kapitalizmin kariyer-verimlilik yaklaşımı yoluyla öğretim üyeleri/elemanları üzerinde örtük olarak kurulan iktidar biçimlerinin üniversitelerde nasıl oluştuğunu ve yeniden üretildiğini inceleyen bu çalışma, araştırma görevlilerinin, bilgi-iktidar ilişkisi bağlamında, akademik kariyer ve akademik verimlilik konusundaki değerlendirmelerine yönelik niteliksel bir inceleme sunmayı amaçlamaktadır. Bu kapsamda belirlenen devlet ve vakıf üniversitelerinde farklı demografik özellikler, çalışma koşulları ve deneyime sahip 12 araştırma görevlisi ile niteliksel araştırma yöntemi kapsamında yarı-yapılandırılmış mülakatlar gerçekleştirilmiştir. Elde edilen bulgular, kariyer ve verimlilik söyleminin, öznede içkin akademik deneyimlerden, üniversitedeki çalışma pratiklerine ve neo-liberal yapısal koşullara uzanan çoklu bir iktidar kavrayışıyla birlikte değerlendirilmesi gerektiğini gösteriyor.

Anahtar Kelimeler:

Akademi, akademik kariyer, verimlilik, söylem, araştırma görevlileri, bilgi- iktidar

A Qualitative Analysis of the Career and Efficiency Discourse at Academia in the Framework on Knowledge-Power Relevance

Neo-liberal policies—that has been effective in Turkey since 1980—have brought with a series of economic, political and socio-cultural transformation in structure, conditions and functioning of university and academy. Factors such as "efficiency strategies", "entrepreneurship culture", "quality standards", "performance criteria" that reconcile with the demands of the market have been located within the framework of a supply-demand relationship. Those factors have gained legitimacy, and been reproduced in academia with an emphasis on the free market economy and privatization. As a result, it becomes important to discuss these legitimate knowledge-power relations, which take place in every field of academia as an institution-space and a practice-mechanism where neo-liberal relations become naturalized and critical discourse and production processes are evaluated as "marginal." In this context, a self-reflective perspective towards academia, which creates its original conditions as free thought communities in critical inquiry, research and scientific autonomy discourse, is also needed. This study, which examines how forms of power that are implicitly established on the faculty through the efficiency approach of capitalism are formed, reproduced in universities, aims to present a qualitative analysis of the evaluations of research assistants on academic career and productivity in the context of knowledge-power relevance. In this context, semi-structured interviews were conducted with 12 research assistants who have different demographic characteristics, working conditions, and experience in specified state or private foundation universities. Research findings show that the discourse of career-productivity should be evaluated together with a multiple conception of power, extending from inherent academic experiences of subject, to work practices at university and neo-liberal structural conditions.

Keywords:

Academy, academic career, productivity, discourse, research assistants, knowledge-power,

PDF

___

Alemdaroğlu, Ayça (2015). “Yabancı Şirketler, Özel Üniversiteler ve Yükseköğretimin Dönüşümü: Laureate Education Inc. Örneği” içinde. Yükseköğretimin Serbest Düşüşü: Özel Üniversiteler. Serdar M. Değirmencioğlu ve Kemal İnal (der). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Althusser, Louis (1994). İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları. İstanbul: İletişim Yayınları.
Althusser, Louis (1995). Kapital’i Okumak. İstanbul: Belge Yayınları.
Altıparmak, Kerem (2016). “Akademik Özgürlük ve Türkiye”. Mülkiye Dergisi, 40(3):189-196.
Anderson, M. S., Ronning, E. A., De Vries, R., Martinson, B.C. (2010). “Extending the Mertonian Norms: Scientist’ Subscribtion to Norms of Research”. The Journal of Higher Education, 81(3): 386-393. DOI: 10.1353/jhe.0.0095.
Bal, Sevil (2021). Modern Akademik Bilgi Üretim Sürecinin Dönüşümü ve Dönüştürdükleri: Türkiye’de Akademik Ethos’un Olanakları. (Doktora Tezi), Ulusal Tez Merkezi. No:671639.
Balyer, Aydın (2011). “Türk Akademisyenlerin Akademik Özgürlük Algıları”. Eğitim ve Bilim, 36(162):138-148.
Bentham, Jeremy (2008). Panopticon: Gözün İktidarı. İstanbul: Su Yayınları.
Bingöl, Bilge (2012). “Üniversite Özerkliğinin Değişen Tanımı ve Üniversitelerin Yeniden Yapılandırılması”. Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi. 2(2):39-75.
Bülbül, Tuncer ve Binali Tunç (2011). “Yeni” Üniversite, Akademik Kimlik, Akademik Yükseltmeler, Çalışma Koşulları ve Ücretler. İstanbul: Kriter Yayınevi.
Canpolat, Nesrin (2003). “Foucault.” İçinde. Kadife Karanlık: 21.Yüzyıl İletişim Çağını Aydınlatan Kuramcılar. Nurdoğan Rigel, Gül Batuş, Güleda Yücedoğan ve Barış Çoban (der). İstanbul: Su Yayınları. 75-130.
Clark, Burton R. (1998). Creating Entrepreneurial Universities: Organisational Pathways of Transformation. Oxford: Pergamon Press.
Çiğdem, Ahmet (2003). “Üniversiteye Ne Oldu?”. Toplum ve Bilim. 97: 65-71.
Çolak, Esra (2015). “Akademide Güvencesiz Çalışma: Araştırma Görevlileri Deneyimleri”. ViraVerita E-Journal. (2):23-44.
Damar, Muhammet, vd. (2020). “Bilimsel Üretkenlik Bağlamında Dünya Sıralama Sistemleri ve Türkiye’deki Üniversitelerin Mevcut Durumu”. Üniversite Araştırmaları Dergisi, 3(3):107-123.
Demir, Engin, vd. (2017). “Akademik Yükseltme ve Atama Sürecine Yönelik Öğretim Üyesi Görüşleri”. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi. 7(1):12-23.
Er, Emre, vd. (2019). “Türk Yükseköğretiminde Öğretim Elemanı Yetiştirmeye Yönelik Bir Değerlendirme: Öğretim Üyesi Yetiştirme Programı (ÖYP) Örneği”. Baskent University Journal of Education, 6(2):304-312.
Erdem, Ali Rıza (2012). “Küreselleşme: Türk Yükseköğretimine Etkisi”. Yükseköğretim Dergisi. 2(2): 109-117.
Erdil, Erkan, vd. (2013). “Değişen Üniversite-Sanayi İşbirliğinde Üniversite Örgütlenmesi”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi. 68(2): 95-127.
Ergur, Ali (2003). “Üniversitenin Pazarla Bütünleşmesi Sürecinde Akademik Dünyanın Dönüşümü”. Toplum ve Bilim. Güz(97):183-216.
Foucault, Michel (1980). Power/Knowledge: Selected Interviews and Other Writings 1971-1977. Der., Colin Gordon. Çev., Colin Gordon, Leo Marshall, John Mepham, Kate Soper. New York: Pantheon Books.
Foucault, Michel (1993). Michel Foucault Ders Özetleri: 1970-1982. Çev., Selahattin Hilav. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Foucault, Michel (2002). Toplumu Savunmak Gerekir. Çev., Şehsuvar Aktaş. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Foucault, Michel (2005). Özne ve İktidar. Çev., Işık Ergüden ve Osman Akınbay. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Foucault, Michel (2011). Büyük Kapatılma. Çev., Işık Ergüden ve Ferda Keskin. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Foucault, Michel (2014). Bilginin Arkeolojisi. Çev., Veli Urhan. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Foucault, Michel (2015). İktidarın Gözü. Çev., Işık Ergüden. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Gencel, Ufuk (2001). “Yükseköğretim Hizmetlerinde Toplam Kalite Yönetimi ve Akreditasyon”. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 3(3): 164-218.
Halıcı, Alperen, vd. (2017). “Öğretim Üyesi Yetiştirme Programı (ÖYP) ile Atanan Araştırma Görevlilerinin Statülerinin Değiştirilmesine Yönelik Akademisyen Görüşleri”. Journal of Human Sciences. 14(3):2730-2747.
Hill, Dave (2004). “Books, Banks and Bullets: Controlling Our Minds: The Global Project of Imperialistic and Militaristic Neo-liberalism and Its Effects on Education Policy.” Policy Futures in Education. 2(3-4): 504-522.
Khayati, Mustapha (2021). Öğrenci Hayatının Sefaleti. Çev., Metin Yetkin. İstanbul: Sel Yayıncılık.
Kiper, Mahmut (2010). Dünyada ve Türkiye’de Üniversite-Sanayi İşbirliği ve Bu Kapsamda Üniversite-Sanayi Ortak Araştırma Merkezleri Programı. Ankara: TTGV. https://www.ttgv.org.tr/tur/images/publications/6005bd04eec7d.pdf Erişim Tarihi: 11.10 2022.
Kurtoğlu, Mete (der.) (2019). Neoliberalizm Bilgi ve Üniversiteler: Eleştirel Yükseköğretim Araştırmalarına Giriş. İstanbul: Notabene.
Kükner, Bilgen (2016). “Bir Hak Olarak Akademik Özgürlük”. ViraVerita E-Dergi, 2:65-88. https://dergipark.org.tr/tr/pub/viraverita/issue/22434/240073 Erişim Tarihi 15.12.2022.
Marx, Karl ve Friedrich Engels (1992). Alman İdeolojisi. Ankara: Sol Yayınları.
Marx, Karl (2010). Kapital: Ekonomi Politiğin Eleştirisi. 1. Cilt. Çev., Mehmet Selik ve Nail Satlıgan. İstanbul: Yordam.
Özdemir-Taştan, İnan ve Aydın Ördek (2019). OHAL Döneminde Akademik Özgürlükler Araştırması Raporu. İnsan Hakları Okulu. Ankara. https://insanhaklariokulu.org/wp-content/uploads/2019/12/O%CC%88zdemir-O%CC%88rdek_Rapor_2019.pdf Erişim Tarihi: 13.2.2023.
Sayılan, Fevziye (2007). “Eğitimdeki Değişim.” İçinde. Küreselleşme ve Türkiye. Ebru Oğuz ve Ayfer Yakar (der). Ankara: Dipnot Yayınevi. 59-82.
Sarup, Madan (2004). Post-yapısalcılık ve Post-modernizm. Çev., Abdülbaki Güçlü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
Touraine, Alain (2002). Modernliğin Eleştirisi. Çev., Hülya Tufan. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Urhan, Veli (2000). Michel Foucault ve Arkeolojik Çözümleme. İstanbul: Paradigma Yayınları.
Uysal, İbrahim., Anıl, Duygu ve Ertuna, Levent (2015). “Türkiye’deki Araştırma Görevlilerinin Mesleki Sorunlarının İkili Karşılaştırma Yoluyla Ölçeklenmesi”. Journal of Measurement and Evaluation in Education and Psychology. 6(2):279-292.
Vatansever, Aslı ve Meral Gezici Yalçın (2015). Ne Ders Olsa Veririz: Akademisyenin Vasıfsız İşçiye Dönüşümü. İstanbul: İletişim Yayınları.
Weber, Max (2004). Meslek Olarak Bilim. (içinde) Sosyoloji Yazıları. s. 200-236. Der., H.H. Gerth ve C.W. Mills. Çev., Taha Parla. İstanbul: Metis.
Wissema, J. Gooitzen (2009). Üçüncü Kuşak Üniversitelere Doğru. İstanbul: Özyeğin Üniversitesi Yayınları.
Yılmaz, Ömer ve Salih Paşa Memişoğlu (2019). “Yükseköğretim Kurumlarında Akademik Performans Değerlendirmeye İlişkin Akademisyen Görüşleri”. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi. 9(3):542-554.