Doğu'nun At Sineği: Fatima Mernissi'nin İslami Ethosa Dair Değerlendirmeleri

Bu çalışma, 1001 Gece Masalları, Hüsrev ve Şirin, Kerem ile Aslı gibi kadim anlatılar üzerinden yeniden üretilen İslami normatif tutumların, hangi koşullar bağlamında işlerlik kazandığını bizlere anlatan Fatima Mernissi’nin hem İslami ethos üzerine söylem analizlerini, hem de bir çeşit arkeolojik kazı edasıyla, bu anlatıların izinin tarihte nasıl sürülebileceğine dair örnekler içermektedir. Mernissi, Fas kültürü üzerinden İslami Ortadoğu’ya dair genelleyici gözlemleriyle, Batılı oryantalistlerin şark anlayışlarına meydan okumaktadır. İslami Ortadoğu, harem geceleriyle ve cariyeleriyle Batılılar için hep bir fantezi unsuru olmuştur. Fakat tarihsel süreçte, haremlerin, Mernissi’nin analizleri üzerinden tekrar düşünüldüğünde, sanılanın çok ötesinde, alan içindeki faillikleri açısından kadınların pasif değil, aktif olarak var oldukları ve çeşitli direniş biçimlerini de içeren bir mübadele alanı olduğunu görmekteyiz. İslami Ortadoğu, erkek-kadın dinamiklerini bir yandan İslam’ın kutsal kitabından ve hadislerinden referans alarak formalize ederken, bir yandan da sosyal coğrafyasının gereği, modernite ile dirsek temasını kesmemektedir. Mernissi, modernite ile kurulan bu ilişkide, kadının ve erkeğin, toplumsal cinsiyet rolleri bağlamında kendi güç alanlarını yeniden-üreten kaynakların arayışında olduklarından bahseder ve yukarıdaki kadim anlatıların, erkek cinsiyeti lehine kadınlar üzerindeki tahakkümde nasıl araçsallaştırıldıklarını gözler önüne serer. Bu çalışmada Mernissi’nin Haremden Kaçan Şehrazat eserinde ele alınan 1001 Gece Masalları’nın karakteri Şehrazat’ın nasıl toplumsal cinsiyet rolleri bağlamında İslami normatif tutumları yeniden üretmek adına araçsallaştırıldığı, Mernissi’nin argümanları üzerinden ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Ortodoks İslam, anlatı, romantizm, sembolik şiddet, toplumsal cinsiyet

Eastern Horsefly: Implications of Fatima Mernissi's Work on the Islamic Ethos

This study comprises Fatima Mernissi's discourse analyses on the Islamic ethos and examines how these narratives can be traced in history, providing an archaeological method of research. It explains the conditions under which Islamic normative attitudes, which are replicated through ancient narratives like 1001 Nights Tales, Hosrev and Shirin, Kerem and Asli, become effective. Mernissi challenges the mindset of Western Orientalists' understanding through her observations on the Islamic Middle East in Moroccan culture. The Islamic Middle East, with harem nights and concubines, has always been an element of fantasy for Westerners. However, when the harems are reconsidered through Mernissi's analyses, far beyond what is assumed, harems were a field of exchange where women were not passive but active agents displaying various forms of resistance. The Islamic Middle East defines male-female dynamics with reference to the holy book, the Qur'an, and hadiths of Islam while maintaining its close contact with modernity. Mernissi highlights the search for power resources within the context of gender roles by both men and women in their engagement with modernity. This study examines Mernissi's Scheherazade Goes West: Different Cultures, Different Harems through her arguments on how Scheherazade, the character of 1001 Nights Tales, is instrumentalised to reproduce Islamic normative attitudes in the context of gender roles.

Keywords:

Orthodox Islam, narrative, romanticism, symbolic violence, gender,

PDF

___

Asad, Talal (2009). “The Idea of an Anthropology of Islam”. Qui Parle, 17(2): 1-30.
Bezci Bünyamin & Çiftci, Yunus (2012). “Self Oryantalizm: İçimizdeki Modernite ve/veya İçselleştirdiğimiz Modernleşme”. Akademik İncelemeler, 7(1): 139-166.
Bourdieu, Pierre (1992). The Logic of Practice. Trans. Matthew Adamson. USA: Stanford University Press.
Bourdieu, Pierre (2013). Outline of a Theory of Practice. Trans. Richard Nice. UK: Cambridge University Press.
Bourdieu, Pierre (2015). Eril Tahakküm. Trans. Bediz Yılmaz. Istanbul: Bağlam.
Bruinessen, Von Martin (2013). Ağa, Şeyh ve Devlet. Trans. Banu Yalkut. Istanbul: İletişim.
Canovan, Margaret (2002). “Taking Politics to the People: Populism as the Ideology of Democracy”. Democracies and The Populist Challenge. New York: Palgrave Macmillan, 25-44.
Chambers, Clare (2017). Against Marriage: An Egalitarian Defence of the Marriage-Free State. UK: Oxford University Press.
Çığ, İlmiye Muazzez (2013). Kur’an, İncil ve Tevrat’ın Sümer’deki Kökeni. İstanbul: Kaynak.
Durna, Tezcan (2004). “Köşe Yazılarında Avrupa Birliği Tartışmaları: Helsinki Zirvesi 1999”. Haber Hakikat ve İktidar İlişkisi. Ankara: Elips.
Ferg, Erica & Hall, Bryan (2023). “Orthodoxy, Orthopraxy, and Locke’s Arguments for Toleration”. Locke Studies, 22: 1–26.
Foucault, Michel (2001). Kelimeler ve Şeyler. Trans. Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: İmge.
Fox, Robin (1967). Kinship and Marriage: An Anthropological Perspective. Harmondsworth: Penguin Books.
Friedl, Erika (1997). Children of Deh Koh: Young Life in an Iranian Village. New York: Syracuse University Press.
Friedl, Erika (2003). İran Köyünde Kadın Olmak. Trans. Barış Şannan. İstanbul: Epsilon.
Friedl, Erika (2014). The Folktales and Storytellers of Tribal Iran. London: Tauris.
Friedl, Erika (2015). Warm Hearts and Sharp Tongues: Life in 555 Proverbs from the Zagros Mountains of Iran. Wien: New Academic.
Friedl, Erika (2018). Folksongs from the Mountains of Iran: Culture, Poetics and Everyday Philosophies. Vienna: International Library of Iranian Studies.
Friedl, Erika (2022). Religion and Daily Life in the Mountains of Iran: Theology, Saints, People. London: Bloomsbury Publishing.
Geertz, Clifford (2010). Kültürlerin Yorumlanması. Trans. Hakan Gür. Ankara: Dost Kitabevi.
Holy, Ladislav (2016). Antropolojinin Akrabalık Yaklaşımları. Trans. Çağlar Enneli, Ankara: Heretik.
Karaaslan, E. (2021). “Şerif Mardin’in Metinleri Bağlamında Yeni Osmanlılar ile Jön Türklerin Fikrî Derinliklerine Dair Bir İzah Denemesi”. Liberal Düşünce, 104: 73-99.
Knibiehler, Yvonne & Goutalier, Regine (1985). La Femme Au Temps des Colonies. Paris: Stock.
Krastev, Ivan (2011). “The Age of Populism: Reflections on the Self Enmity of Democracy”. European View, 10(1): 11-16.
Lindholm, Charles (2004). İslami Ortadoğu. Trans. B. Şafak. Ankara: İmge.
Mardin, Şerif (2015a). Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu. Trans. F. Unan et al. İstanbul: İletişim.
Mardin, Şerif (2015b). Türkiye, İslam ve Sekülarizm, Makaleler 5. Trans. E. Gen et al. İstanbul: İletişim.
Mernissi, Fatima (1995). Peçenin Ötesi. Trans. M. Küpçü. İstanbul: Yayınevi.
Mernissi, Fatima (2001). Haremden Kaçan Şehrazat. Trans. Zehra Savan. İstanbul: Alfa.
Müller, Jan-Werner (2017). Popülizm Nedir? Trans. Onur Yıldız. İstanbul: İletişim.
Narçın, Ali (2013). A’dan Z’ye Asur. İstanbul: Ozan.
Platon (2014). Sokrates’in Savunması. Trans. Furkan Akderin. İstanbul: Say.
Revel, Judith (2012). Foucault Sözlüğü. Trans. Veli Urhan. İstanbul: Say.
Sutton, Donald S. (2007, January). “Ritual, Cultural Standardization, and Orthopraxy in China: Reconsidering James L. Watson’s Ideas”. Modern China, 33(1): 3-21.
Urhan, Veli (2002). Foucault ve Bilginin Arkeolojisi. İstanbul: Paradigma.
Yalçın-Heckmann, Lale (2012). Kürtlerde Aşiret ve Akrabalık İlişkileri. İstanbul: İletişim.