Cumhuriyet Dönemi Türk Öykülerinde Merkez-Taşra Bağlamında Yol Kronotopu ve Anlatıcı İlişkileri

Taşraya yönelik ilgi II. Meşrutiyet’ten sonra devlet politikası haline gelmiş, Cumhuriyet döneminde bu politika devam ettirilmiştir. Taşraya ulaşmak için öncelikle fiziksel mesafenin ortadan kaldırılması gerekmektedir. Cumhuriyet döneminde yolculuk böylece siyasal-toplumsal bir işlev üstlenmiştir. Dönemin yolculuğa yüklediği bu işlev, kurmaca eserlere yansımış ve yolculuk Mihail Bahtin’in tanımladığı şekliyle bir krotonopa dönüşmüştür. Bu çalışmada belirli kriterlere göre seçilmiş Cumhuriyet dönemi öykülerinde merkez ile taşra arasında yapılan yolculukların anlatıcı seçimini şekillendirmesi üzerinde durulmuştur. İlgili örneklerde merkezden taşraya yapılan yolculukları anlatan öykülerde büyük oranda birinci şahıs anlatıcı, taşradan merkeze yapılan yolculukları anlatan öykülerde ise bütünüyle üçüncü şahıs anlatıcı kullanıldığı tespit edilmiştir. Böylece taşraya yolculuk yapan merkez kökenlilerin genellikle kendi deneyimlerini kendi ağızlarından anlattıkları, buna karşılık merkeze yolculuk yapan taşra kökenlilerin öykülerinin ise daima üçüncü şahıs anlatıcı tarafından dolaylı bir şekilde aktarıldığı görülmüştür. Denebilir ki bütün anlatıcılar merkez kökenlidir; taşra kökenlilere anlatıcı konumu verilmemiştir. Bunu ortaya koyabilmek için Cumhuriyet dönemi olarak adlandırılan 1923-1950 yılları arasında öykücü kimliğiyle tanınmış 19 yazar seçilmiş ve bu yazarların ilgili dönemde yayımladıkları öykü kitapları taranmıştır. Bu öykülerden yalnızca taşradan merkeze ve merkezden taşraya yapılan yolculukları anlatan örnekler değerlendirmeye alınmıştır. Öyküler öncelikle birinci ve üçüncü şahıs anlatıcılara göre ayrılmış; ardından bu ayrımın merkez ile taşra arasındaki yolculuğun yönüyle ilişkisi irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Cumhuriyet dönemi Türk öykücülüğü, yolculuk, kronotop, anlatıbilim, anlatıcı

Relations Between Road Chronotope and Narrator in the Context of Center-Province in Turkish Stories in the Republican Period

Interest in the province became a state policy after the Second Constitution and this policy was continued in the Republican period. In order to reach the province, first of all, physical distance must be eliminated. In the Republican era, travel thus assumed a political-social function. This function, which the period attributed to the journey, was reflected in the works of fiction and the journey turned into a chronotope as described by Mihail Bahtin. In this study, it is emphasized that the journeys made between the center and the province in the stories of the Republican period selected according to certain criteria shape the choice of the narrator. In the relevant examples, it has been determined that the first person narrator is mostly used in the stories about the journeys from the center to the province, and the third person narrator is completely used in the stories about the journeys from the province to the center. Thus, it has been observed that the central origins who travel to the province usually tell their own experiences, whereas the stories of the rural origins who travel to the center are always conveyed indirectly by the third person narrator. It can be said that all narrators are of central origin; the narrator position was not given to those of rural origin. In order to reveal this, 19 writers known as storytellers were selected between the years of 1923-1950, which is called the Republican period, and the story books published by these authors in the relevant period were scanned. Of these stories, only the examples describing the journeys from the province to the center and from the center to the province were evaluated. The stories are primarily divided into first and third person narrators; then, the relationship of this distinction with the direction of the journey between the center and the province is examined.

Keywords:

Republican period Turkish storytelling, journey, chronotope, narratology, narrator,

PDF

___

Abasıyanık, Sait Faik (2009). Bütün Eserleri. İstanbul: YKY.
Ali, Sabahattin (2008). Kağnı, Ses, Esirler. İstanbul: YKY.
Ali, Sabahattin (2017a). Değirmen. İstanbul: YKY.
Ali, Sabahattin (2017b). Yeni Dünya. İstanbul: YKY.
Ali, Sabahattin (2017c). Sırça Köşk. İstanbul: YKY.
Bahtin, Mihail (2017). Karnavaldan Romana: Edebiyat Teorisinden Dil Felsefesine Seçme Yazılar. Çev. Cem Soydemir. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Booth, Wayne C. (2012). Kurmacanın Retoriği. Çev. Bülent O. Doğan. İstanbul: Metis Yayınları.
Campbell, Joseph (2013). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. Çev. Sabri Gürses. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
Cevizci, Ahmet (1999). Paradigma Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları.
Cohn, Dorrit (2008). Şeffaf Zihinler. Çev. Ferit Burak Aydar. İstanbul: Metis Yayınları.
Culler, Jonathan (2007). Yazın Kuramı. Çev. Hakan Gür. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
Çıraklı, Mustafa Zeki (2015). Anlatıbilim. Ankara: Hece Yayınları.
Ertem, Sadri (2014). Toplu Öyküler. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları.
Esendal, Memduh Şevket (2015). İhtiyar Çilingir. Ankara: Bilgi Yayınevi.
Esendal, Memduh Şevket (2016a). Mendil Altında. Ankara: Bilgi Yayınevi.
Esendal, Memduh Şevket (2016b). Otlakçı. Ankara: Bilgi Yayınevi.
Genette, Gerard (2011). Anlatının Söylemi: Yöntem Hakkında Bir Deneme. Çev. Ferit Burak Aydar. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
Göktulga, Fahri Celâl (2017). Kedinin Kerameti. İstanbul: YKY.
Irzık, Sibel (2017). “Önsöz”. Karnavaldan Romana: Edebiyat Teorisinden Dil Felsefesine Seçme Yazılar. Yaz. Mihail Bahtin. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Kocagöz, Samim (1946). Sığınak. İstanbul: F-K Basımevi.
Koray, Kenan Hulûsi (1939). Bahar Hikâyeleri. İstanbul: Çığır Kitabevi.
Koray, Kenan Hulûsi (1940). Bir Otelde 7 Kişi. İstanbul: Semih Lütfi Kitabevi.
Kunt, Bekir Sıtkı (1937). Talkınla Salkım. İstanbul: Bozkurt Basımevi.
Kunt, Bekir Sıtkı (1948). Yataklı Vagon Yolcusu. İstanbul: Varlık Yayınları.
Mackay, Marina (2018). Roman Nedir? Çev. Fazilet Akdoğan Özdemir. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
Odabaşı, İ. Arda (2015). II. Meşrutiyet Basınında Halkçılık Köycülük Sosyalizm. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Örik, Nahid Sırrı (2009). San’atkârlar. İstanbul: Oğlak Yayıncılık.
Özkaracalar, Kaya (2005). Gotik. İstanbul: L&M Yayınları.
Parla, Jale (2001). Don Kişot’tan Bugüne Roman. İstanbul: İletişim Yayınları.
Rimmon-Kenan, Shlomit (2005). Narrative Fiction. New York: Routledge.
Tanpınar, Ahmet Hamdi (2013). Hikâyeler. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Todorov, Tzvetan (2008). Poetikaya Giriş. Çev. Kaya Şahin. İstanbul: Metis Yayınları.
Toprak, Zafer (2013). Türkiye’de Popülizm 1908-1923. İstanbul: Doğan Kitap.
Yiğiter, Umran Nazif (1941). İçimizden Birkaçı. Zonguldak: Zonguldak Halkevi Yayını.