Benzersiz Bir Sözlükçe Mühendisliği Örneği: Türk Dil Devriminde Kasıtlı Etimolojik Tahrif

Bu çalışma “kasıtlı etimolojik tahrif” kavramını merkez ittihaz etmektedir. Bu farklı kavramlaştırma, yeni yeni ayaklarının üzerinde duran Cumhuriyet’te, Türk Dil Devrimi’nin ilk aşamalarında maksatlı olarak husule getirilen özgün bir kelime uyarlama yöntemini somutlaştırmaktadır. Sirayet ve halk etimolojisi gibi bilindik sözlüksel süreçler kendiliğinden teşekkül eden temaslardan meydana gelirken, “kasıtlı etimolojik tahrif” bu çalışmada teklif edilen manası ile tasarlanmış bir stratejiyi imlemektedir. Türk Dil Devrimi sadece sözlükçe değişikliğinden ibaret olmayıp kökleri siyasi ve ideolojik itkilere dayanan ve Türkiye’yi Batı ölçütleriyle uyumlu hâle getirmeyi hedefleyen muntazam bir teşebbüstür. Bu makale, itinayla seçilen on iki kelimenin maksatlarına matuf kullanımlarının ve sosyopolitik gerekçelendirilmelerinin arkasındaki algının derinlemesine tahliliyle, sözlükçe değişikliklerinin ardındaki aklı tespit etmeye ve böylelikle dil ve siyaset arasındaki derin bağı ortaya koymaya çalışmaktadır. “Türkçe sözlükçe deneyi” diye adlandırılabilecek söz konusu olgu, milletlerin ve kültürlerin haiz oldukları kelimelerle şekillendiği ve yine onlar tarafından şekillendirildiği mezkûr karmaşık etkileşime aleniyet kazandırmakta ve bizlere geniş bir bakış açısı sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Türk Dil Devrimi, Kelime Ödünçleme, Sözlükçe Mühendisliği, Kasıtlı Etimolojik Tahrif

A Case of Unique Lexical Engineering: Deliberate Etymological Misrepresentation in Turkish Language Reform

This study presents the concept of “deliberate etymological misrepresentation.” This distinct framework interprets a paradigm of lexical adaptation consciously developed during the early stages of the Turkish Language Reform in the emerging Republic. While conventional lexical processes like contamination and folk etymology stem from spontaneous interactions, “deliberate etymological misrepresentation” is proposed as a purposefully devised strategy. The Turkish Language Reform is more than just a linguistic shift. It embodies a purposeful initiative, deeply rooted in political and ideological motivations, aiming to align Turkey with Western norms. Through an in-depth examination of twelve representative lexemes, their strategic usage, and perceptions of the driving sociopolitical motivations, this study highlights the strategy behind the lexical changes. This exploration reveals the profound link between language and politics. The “Turkish linguistic experiment,” as it may be termed, offers a broad perspective into this intricate interplay. It sheds light on the sophisticated interrelation by which cultures and nations mold, and are in turn molded by, the very words they employ.

Keywords:

Turkish Language Reform, Lexical Borrowing, Lexical Engineering, Deliberate Etymological Misrepresentation,

PDF

___

Aksan, D. (1976). Tartışılan sözcükler. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Aksan, D. (1977). Köktürkçeden bugüne Türkçede ödünçlemeler üzerine bir sözcük istatistiği araştırması. Türk Dili, 313, 344-347.
Ata, A. (2000). Derleme Sözlüğü’nde geçen en eski Türkçe kelimeler I. Türkoloji Dergisi, 13(1), 67-97. ATILF. (n.d.). Französisches etymologisches wörterbuch. Retrieved July 1, 2023, from https://lecteur-few.atilf.fr/ Aytürk, İ. (2004). Turkish linguists against the West: The origins of linguistic nationalism in Atatürk’s Turkey. Middle Eastern Studies, 40(6), 1-25.
Balyemez, S. (2017). “Okul” kelimesi, “ekol”den mi geliyor?. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (40), 115-147.
Banguoğlu, T. (1987). Dil bahisleri. Kubbealtı Neşriyâtı.
Brendemoen, B. (2021). The Turkish language reform. In L. Johanson & É. Á. Csató (Eds.), The Turkic Languages (pp. 231-235). Routledge.
Bybee, J. (2015). Language change. Cambridge University Press.
Clauson, G. (1955). Turkish ghost words. Journal of the Royal Asiatic Society, 87(3-4), 124-138.
Cooper, R. L. (1989). Language planning and social change. Cambridge University Press.
Cüceloğlu, D., & Slobin, D. I. (1980). Effects of Turkish language reform on person perception. Journal of Cross-Cultural Psychology, 11(3), 297–326.
Demircan, Ö. (2000). İletişim ve dil devrimi. Yaylım Yayıncılık.
Dil Derneği. (n.d.-a). Dil derneğinin kuruluş öyküsü. Retrieved July 1, 2023, from http://www.dildernegi.org.tr/TR,2/tarihce.html
Dil Derneği. (n.d.-b). Türkçe sözlük. Retrieved July 1, 2023, from http://www.dildernegi.org.tr/TR,274/turkce-sozluk-ara-bul.html
İmer, K. (1976). Dilde değişme ve gelişme açısından Türk dil devrimi. Ankara Üniversitesi Basımevi.
İmer, K. (1998). Türkiye’de dil planlaması: Türk dil devrimi. T.C. Kültür Bakanlığı.
Karaağaç, G. (2008). Türkçe verintiler sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Kubbealtı Vakfı. (n.d.). Kubbealtı lugatı. Retrieved July 1, 2023, from http://lugatim.com/
Kubbealtı Vakfı. (2010). Kubbealtı lugatı: Misalli büyük Türkçe sözlük (İ. Ayverdi, Ed.). Kubbealtı Neşriyâtı.
Landau, J. M. (1993). The first Turkish language congress. In J. A. Fishman (Ed.), The earliest stage of language planning: The ‘First Congress’ phenomenon (pp. 271-292). Mouton de Gruyter.
Lewis, G. (1999). The Turkish language reform: A catastrophic success. Oxford University Press.
Lewis, G. L. (1984). Atatürk’s language reform as an aspect of modernization in the republic of Turkey. In J. M. Landau (Ed.), Atatürk and the modernization of Turkey (pp. 195-213). Routledge.
Ölmez, M. (2019). Etimoloji sözlükleri üzerine kısa bir değerlendirme, tanımı ve r-’li yabancı kelimelerin Türkçeye giriş yolları. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 59(1), 119-130.
Parla, J. (2008). The wounded tongue: Turkey’s language reform and the canonicity of the novel. PMLA, 123(1), 27-40.
Perry, J. R. (1985). Language reform in Turkey and Iran. International Journal of Middle East Studies, 17(3), 295–311.
Pijpops, D., & Van de Velde, F. (2016). Constructional contamination: How does it work and how do we measure it? Folia Linguistica, 50(2), 543-581.
Schönig, C. (2000). Mongolische lehnwörter im Westoghusischen. Otto Harrassowitz Verlag.
Tachau, F. (1964). Language and politics: Turkish language reform. The Review of Politics, 26(2), 191-204.
Tekin, T. (1993). Japonca ve Altay dilleri. Doruk Yayınları.
Tekin, T. (1997). T.D.K’nun bilimsel düzeyi. In M. Ölmez (Ed.), Türkoloji Eleştirileri (pp. 188-198). Simurg Yayınevi.
Tietze, A. (2002). Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugatı, vol 1. Simurg.
Tietze, A., & Tekin, T. (1989). Tarama sözlüğü üzerine bazı açıklamalar. Erdem, 13, 285-294.
Timurtaş, F. K. (1979). Uydurma olan ve olmayan yeni kelimeler sözlüğü. Umur Yayınları.
Trudgill, P. (2000). Greece and European Turkey: From religious to linguistic identity. In S. Barbour & C. Carmichael (Eds.), Language and nationalism in Europe (pp. 240-263). Oxford University Press.
Turgay, T., & İskender, H. (2021). A semantic account of partial reduplication in Turkish. Turkic Languages, 25(1), 107-129.
Türk Dil Kurumu. (1941). Terimlerin Türkçeleştirilmesi bakımından Profesör Doktor Ragıp Özdem’in muhtırası hakkında rapor. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türk Dil Kurumu. (1945). Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türk Dil Kurumu. (1977). XII. yüzyıldan beri Türkiye Türkçesiyle yazılmış kitaplardan toplanan tanıklarıyla tarama sözlüğü (3rd ed.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türk Dil Kurumu. (1993). Derleme sözlüğü (2nd ed.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türk Dil Kurumu. (n.d.). Türkçe sözlük. Retrieved July 1, 2023, from https://sozluk.gov.tr/
Vovin, A. (2005). The end of the Altaic controversy: In memory of Gerhard Doerfer. Central Asiatic Journal, 49(1), 71-132.
Wright, Sue. Language policy and language planning: From nationalism to globalisation. Palgrave Macmillan.
Yayla, Y. (2018). Anlamdaş addedilen birkaç kelimenin mana farkları hakkında notlar. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 66(1), 165-175.
Yazan, B. (2015). Adhering to the language roots: Ottoman Turkish campaigns on Facebook. Language Policy, 14, 335-355.
Yıldız, S. (2013). Sürgün mektuplarındaki Ziya Gökalp. TÜRÜK Uluslararası Dil Edebiyat ve Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi, 1(2), 265-288. Yücel, T. (1982). Dil devrimi ve sonuçları. Türk Dil Kurumu Yayınları. Zürcher, E. J. (2004). Turkey: A modern history. I. B. Tauris.