13. Asırda Kuzey Afrika ve Mağrip’ten Endülüs’e Uzanan Bir Mûsikî Eseri: Tîfâşî’nin Müt‘atü’l-Esmâ‘ fî ‘İlmi’s-Semâ‘ Adlı Eseri Üzerine Bir Değerlendirme

Ahmed b. Yusuf el-Tîfâşî’nin (ö.1253) kaleme aldığı Müt‘atü’l-Esmâ‘ fî ‘İlmi’s-Semâ‘ adlı yazma, hicri yedinci/miladi on üçüncü asırda Mısır, Kuzey Afrika, Mağrip ve Endülüs coğrafyasındaki mûsikî sanatının genel durumunu hakkında İslam mûsikîsi tarihi açısından önemli bir kaynak eser niteliğindedir. Eserde sultanların ve devlet ricalinin tertip ettiği mûsikî meclisleri, bu meclislerde icrâ edilen müzik türleri, okunan besteler ve güfteleri, kullanılan çalgılar, yetenekli müzisyenlerin özellikleri ve raksın türleri gibi çok farklı konularda önemli bilgiler verilmiştir. Bu çalışmada öncelikle eserin müellifi Tîfâşî’nin hayatı ve kaleme aldığı eserleri hakkında özet bir bilgi verildikten sonra çalışmanın asıl konusu olan ve daha önce ülkemizde hakkında herhangi bir araştırmaya konu olmamış Müt‘atü’l-Esmâ‘ fî ‘İlmi’s-Semâ‘ adlı eserin nüshaları ve eser üzerine Arap dünyasında yapılmış çalışmalar hakkında bilgi verilmiştir. Ardından müellifin eserini kaleme alırken istifade ettiği klasik kaynaklar tespit edilmiş ve bu eserlerden yapılan alıntılar değerlendirilmiştir. Son olarak eserin muhtevası incelenmiş ve bölüm başlıkları müzik sanatı ile ilgili ana konulara ayrılarak içerik analizine tabi tutulmuştur. Bu çalışmanın temel amacı Tîfâşî’nin Müt‘atü’l-Esmâ‘ fî ‘İlmi’s-Semâ‘ adlı eserini tanıtarak eserin İslam mûsikî tarihi ve kültürü açısından önemi ortaya koymak, böylece eser özelinde on üçüncü asırda Mısır, Kuzey Afrika, Mağrip ve Endülüs coğrafyasında yöneticilerin ve halkın farklı kesimlerinin mûsikî sanatı ile ilişkisini tespit edebilmektir.

Anahtar Kelimeler:

Müzik, Musiki Tarihi, Endülüs Müziği, Semâ‘ Kuzey Afrika, Tifaşi

A Musical Work Spanning from North Africa and Maghrep to Andalusia in the 13th Century: An Evaluation of Al-Tīfāshī's Manuscript Mut‘at al-Asmā‘ fî ‘İlm al-Samā‘

The manuscript titled Mut‘at al-Asmā‘ fî ‘İlm al-Samā‘, authored by Aḥmad b. Yūsuf al-Tīfāshī (d.1253), serves as a significant scholarly work within the context of Islamic music history, providing valuable insights into the state of musical art during the seventh AH/thirteenth century AD, across the regions of Egypt, Afriqiyah and Andalusia. This manuscript offers a comprehensive examination of various aspects of musical culture, including the orchestration of musical gatherings by rulers and governmental dignitaries, the diverse genres of music performed in these gatherings, the compositions and lyrics recited, the instruments employed, the characteristics of accomplished musicians, and the various forms of dance presented. The study commences by offering a succinct overview of the author Tîfâşî's biography and his literary contributions. The primary focus then shifts to the central subject matter, the previously unexplored manuscript Mut‘at al-Asmā‘ fî ‘İlm al-Samā‘, elucidating its manuscript copies and surveying relevant research conducted within the Arab world. The investigation proceeds to identify classical sources referenced by the author in his work, along with an evaluation of citations extracted from these sources. Finally, a thorough analysis of the manuscript's content is undertaken, delineating section headings that address core themes within the realm of musical art and subjecting them to a detailed content analysis. The overarching objective of this study is to introduce and underscore the significance of al-Tīfāshī's work, Mut‘at al-Asmā‘ fî ‘İlm al-Samā‘, within the annals of Islamic music history and culture. In doing so, the aim is to illuminate the intricate nexus between rulers, diverse segments of the populace, and the realm of musical art during the thirteenth century AD century across the regions of Egypt, Afriqiyah, and Andalusia.

Keywords:

Music Music History, Andalusian Music, al-Samā‘, Afriqiyah, al-Tīfāshī.,

PDF

___

Abdülvehhâb, H. H. (1959). Ashâbü’l-Muallimâti’l-Kebîrati, et-Tîfâşî el-KafsÎ. Mecelletü’l-Fikr, 4(9), 4-10.
Abdülvehhâb, H. H. (2005). Kitabü’l-Amri fi’l-Musannifâti ve’l-Müellifîne et-Tûnisiyyîn (M. A. el-Matvî & B. el-Bekûş, Thk.; 1. bs, C. 2). Daru’l-Garbi’l-İslâmî.
Hamâdî, M. E. (2020). Kırâatün fî Mahdudi Müt’atü’l-Esmâ’ fî İlmi’s-Semâ’ li Ahmed et-Tîfâşî el-Kafsî. El-Mecelletü’l-Cezâiriyyeti li’l-Mahtûtâti, 16(1), 62-83.
Rifâ, S. b. A. (1986). El-Muhib ve’l-Mabûb ve’l-Meşmûm ve’l-Meşrûb (M. Ğalâvencî, Thk.). Mecmeu’l-Lüğati’l-Arabiyye.
Erkoçoğlu, F. & Arslan, F. (2009). Endülüs’ün Sanat Güneşi "Ziryâb”. İstem, 14, 261-268.
Safedî, H. b. A. (2007). Nektü’l-Himyân fî Nüketi’l-ʿUmyân (M. Abdülkadir Atâ, Thk.). Dâru’l-Kütüb el-İlmiye.
Tancî, M. T. (1968). Et-Tarâiku ve’l-Elhâni’l-Mûsîkiyye fî İfrîkiyyi ve’l-Endülüs. el-Ebhâs, 21(2-3-4), 93-116.
İbn Ferhûn, B. (1972). Ed-Dibacü’l-Müzheb fi Ma’rifeti A’yani Ulemai’l-Mezheb (M. A. Ebü’n-Nûr, Thk.; C. 1). Darü’t-Türas.
İbn Hamdûn, M. b. H. (1996). Tezkiratü’l-Hamdûniyye (İ. Abbâs, Thk.). Dâru Sâdır.
İbn Manzûr, E. F. C. M. (1980). Sürûrü’n-Nefs bi-Medâriki’l-Havâsi’l-Hams (İ. Abbâs, Thk.). el-Müesssetü’l-Arabiyyeti li’d-Dirâsâti ve’n-Neşr.
İbnu’ṭ-Ṭaḥḥân, E.-H. M. (1990). Hâvi’l-Fünûn ve Selvetü’l-Mahzûn (E. Neubauer, Ed.). Institute for the History of Arabic-Islamic Science.
İbnü’l-Adim, E. K. K. (1988). Buğyetü’t-Taleb fi Tarihi Haleb (S. Zekkar, Thk.; C. 3). Dâru’l-Fikr.
Kalkaşendî, A. b. A. (1922). Subhu’l- ’Aşâ fî Kavânîni’l-İnşâ (C. 1). Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye.
Kahraman, A. (Ed.). (2012). İhvân-ı Safâ Risâleleri. İçinde A. H. Turabi (Çev.), Musiki: C. I (ss. 131-160). Ayrıntı Yayınları.
Kayrevânî, H. (1972). Zehrü’I-Âdâb ve Semerü’l-Elbâb (1-4). Dâru’l-Cîl.
Kayrevânî, R. (1976). El-Muhtaru min Kutbi’s-Sürûr (A. Mansur, Thk.). Müessesetü Abdü’l-Kerim b. Abdullah.
Kırbıyık, K. (2012). Tîfâşî. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (148-150. ss.) 41, TDV Yayınları.
Kutat, M. (1986). Mine’l-Mahtûtâti’l-Mûsîkiyye. Mecelletü’l-Fikr, 31(6), 40-48.
Mes’ûdî, E. H. (1981). Mürûcü’z-Zeheb ve Meâdinü’l-Cevher (E. Yusuf, Thk.; 4. bs, C. 4). Dâru’l-Endülüs.
Öncel, M. (2017). Hasan b. Ahmed b. Ali el-Katib’in Kemâlü Edebi’l-Ğınâ Adlı Eseri. (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Selâmî, R. (2019). Mukaddime. İçinde Müt’atü’l-Esmâ’ fî İlmi’s-Semâ’. Beytü’l-Hikme.
Sevinç, M. (2020). İbnü’t-Tahhân’ın Havi’l-Fünûn ve Selvetü’l-Mahzûn Adı Musiki eseri (Tahkik ve İnceleme). (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Tıraşcı, M. (2018). İbn Bacce ve Mûsikî. İstem, 32, 317-327.
Tıraşcı, M. (2020). Türk Musikisi Tarihi Terimleri Sözlüğü. Eğitim Kitabevi.
Tîfâşî, A. b. Y. (1977). Ezhârü’l-Efkâr fî Cevâhiri’l-Ahcâr (M. Y. Hasan & M. Hafâcî, Thk.). el-Hey’etü’l-Mısriyyeti’l-Amme li’l-Kitab.
Tîfâşî, A. b. Y. (1992). Nüzhetü’l-Elbâb fîmâ lâ Yûced fî Kitâb (C. Cum’a, Thk.). Riyâdu’r-Reîsi li’l-Kitâbi ve’n-Neşr.
Tîfâşî, A. b. Y. (2019). Müt’atü’l-Esmâ’ fî İlmi’s-Semâ’ (R. Selâmî, Thk.). Beytü’l-Hikme.
Zehebi, Ş. (1987). Tarihu’l-İslami ve Vefeyâtü’l-Meşâhîri ve’l-’Alâm (A. A. Tedmirî, Thk.; C. 52). Dâru Kitâbi’l-Arabî.