Türk Romanında Yemen İsyanları

Yemen, Osmanlı Devleti döneminde bölgede güçlü kabileler tarafından merkezî yönetim adına yönetilen bir vilayettir. Merkezî yönetimden uzak olması sebebiyle Yemen’de birçok sorun baş göstermiştir. Bu sorunlardan en bilineni İstanbul yönetimine karşı başlatılan isyanlardır. Hem coğrafi uzaklık hem bölge halkının Sünni yönetimden farklı inanç grupları tarafından yönlendirilmesi isyanlarda başlıca sebep olarak gösterilmekte iken Yemen bölgesinde yaşayan halkın yoksul olması da Osmanlı Devleti’ne karşı isyanların güç kazanmasının nedeni olarak kabul edilmektedir. Yemen; Süveyş Kanalı, Kızıldeniz ve Aden Körfezi ile olan bağlantıları dolayısıyla jeostratejik bir bölgedir. Bu sebeple Avrupalı sömürgeci devletlerin Hindistan’a ulaşmak için kontrol altında tutmak istedikleri bu alan istikrarsızlaştırılmak istenmiş, mezhep farkları gözetilerek toplum Sünniler ve Zeydîler olarak iki gruba bölünmüş ve imamlar tarafından yönlendirilmiştir. Bölgede güçlü ve toplumsal olaylarda halkı yönlendiren bu “imam”lar ise İmam Muhammed, İmam İdrisî ve İmam Yahya’dır. Siyasi olaylarla anılan Yemen’in politik konumu Türk edebiyatının da dikkatini çekmiştir. Böylece edebî sahada Yemen’in özel bir yeri olmuş, bilhassa romanlarda bölgede yaşanan siyasi olaylar, savaşlar ve isyanlar ele alınmıştır. Osmanlı Türk askerinin istikrarın sağlanması için verdiği mücadele ve bunun psiko-sosyal zemini bu romanların ana konusunu oluşturur. Bu makalenin amacı romanlarda Yemen bölgesinin yerini tespit etmek, Yemen isyanlarının nasıl ele alındığını incelemek ve bölgedeki isyanların arkasında yatan nedenleri edebiyat ve toplum çerçevesi içinde değerlendirmektir.

Anahtar Kelimeler:

Yemen, isyan, roman, din, çatışma.

Yemen Revolts in the Turkish Novel

Yemen is a province ruled by the tribes that were influential in the region on behalf of the central government during the Ottoman period. Due to its distance from the central authority, Yemen has encountered numerous difficulties. The most well-known of these issues is the revolts initiated against the Istanbul government. While both the geographical distance and the fact that the people of the region are guided by belief groups that are quite different from the Sunni government are shown as the main reasons for the rebellions, the poverty of the people living in the Yemen region is also accepted as the reason for the revolts against the Ottoman state. Yemen occupies a geostrategic region due to its links with the Suez Canal, the Red Sea and the Aden Gulf. For this reason, this area, which the European colonial states wanted to keep under control to reach India, was attempted to be destabilized, and the society was divided into two groups Sunnis and Zaydis, taking into account sectarian differences, and was guided by imams. Imam Muhammad, Imam Idris and Imam Yahya are the "imams" who are very powerful in the region and are known to guide the people in social events. The political position of Yemen, which comes with political events, has also attracted attention in Turkish literature. Thus, Yemen occupies a special place in the literary field, particularly in novels in which the region's political turbulence, wars, and rebellions are discussed. The struggle of the Ottoman Turkish soldiers to ensure stability and the psycho-social basis of this constitutes the main topic of these novels. The aim of the present study is to determine the importance of the Yemen region, examine how the Yemeni rebellions are approached in the novels, and evaluate the reasons behind the rebellions in the region within the framework of literature and society.

Keywords:

Yemen, revolt, novel, religion, conflict.,

PDF

___

Aktaş, Ş. (1991). Roman Sanatı ve Roman İncelemesine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
Ali Kemal. (2003). Fetret. (haz. M. KayAhan Özgül). Ankara: Hece Yayınları.
Altınok, C. (1978). Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi Hicaz, Asir, Yemen Cepheleri ve Libya Harekâtı 1914-1918. Ankara: Genel Kurmay Basımevi.
Ayışığı, M. (2002). XII. Türk Tarih Kongresi 4-8 Ekim 1999. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Barlak, Y. (2013). Dinî ve Siyasî yönden Osmanlı İdaresinde Yemen. Basılmamış Doktora Tezi. Samsun: On Dokuz Mayıs Üniversitesi.
Bury, G. W. (2021). Bir İngiliz Ajanının Gözünden Yemen ve Yemen’de Türk İdaresi (Bahtsız Arabistan ve Yemen’de Türkler). (çev. İlker Can). İstanbul: Kayıt Yayınları.
Bican, Z. (2008). Azap Günlerinde Harput Yemen Sarıkamış. Ankara: Ertem Basım Yayın.
Bozarslan, H. (2018). Lüks ve Şiddet (İbn Haldun’da Lüks ve Şiddet). (çev. Melike Işık Durmaz). İstanbul: İletişim Yayınları.
Çevik, A. (2013). Tutsak Yollar. Ankara: Akçağ Yayınları.
Ehiloğlu, Z. (2001). Yemen’de Türkler (Tarihimizin İbret Levhası). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
Fromkin, D. (2018). Barışa Son Veren Barış Modern Orta Doğu Nasıl Yaratıldı? (çev. Mehmet Harmancı). İstanbul: Epsilon Yayınları.
Gökalp, Y. (2013). Zeydiyye. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 44, s. 328-331). İstanbul: TDV Yayınları.
Gürsel, N. (2008). Allah’ın Kızları. İstanbul: Doğan Kitap.
Karay, R. H. (1960). Nilgün. İstanbul: Nebioğlu Yayınevi.
Karpat, K. (2004). İslam’ın Siyasallaşması. (çev. Şiar Yalçın). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Kurutlu, V. T. (2018). Yemen’imde Aşk Var. İstanbul: Vadi Yayınları.
Mahmud Nedim Bey. (2017). Yemen Ellerinde Otuz Yıl-Son Yemen Valisi Mahmud Nedim Bey’in Anıları. (haz. Ömer Hakan Özalp). İstanbul: İşaret Yayınları.
Özdemir, M. N. (2015). Yemen Ah Yemen. İstanbul: Ötüken Yayınları.
Parlak, L. (2008). Anadolu Fidanlarının Gidip Dönemediği Yer Yemen. İstanbul: Popüler Kitaplar.
Polat, Ü. G. (2017). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Yemen ile İlişkiler. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 33(2), 113-154.
Sert, S. (2016). Birinci Dünya Savaşı’nda Yemen, Osmanlı Devleti’nin Temsilcisi Vali Mahmud Nedim Bey’in Yemen’deki Faaliyetleri. Akademik Bakış, 9(18), 121-139.
Subaşı, E. (2017). Sultan IV. Murad Han. İstanbul: Çelik Yayınevi.
Şepitçi, M. S. (2019). Yemen Sızısı. Ankara: Akçağ Yayınları.
Tan, M. T. (1928). Cehennemden Selam. İstanbul: İktisad Matbaası.
T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. (2008). Osmanlı Arşiv Belgelerinde Yemen. (haz. Mümin Yıldıztaş-vd). İstanbul: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
Terzioğlu, A. H. (2018). IV. Murat. Ankara: Panama Yayıncılık.
Tomar, C. (2013). Yemen. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 43, s. 401-406). İstanbul: TDV Yayınları.
Yenişehirlioğlu, B. (2017). Aşk Çölü. İstanbul: Timaş Yayınları.
Yeşilyurt, Y. (2018). Birinci Dünya Savaşı’nda Yemen’de Osmanlı-İngiliz Mücadelesi ve Mark Sykes’ın Yemen’den Gönderdiği Rapor. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 61, 357-374.
Yılmazer, Z. (2020). Murad IV. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 31, s. 177-183). İstanbul: TDV Yayınları.