Türk halk anlatılarının tümünde inanç unsurlarını yansıtan karakterler yer almaktadır. Bu karakterler reel ve irreel özellikleriyle öne çıkmaktadır. Karakterlerin reel ya da irreel olarak belirlenmesinde din kavramı önemlidir. İslam dininin kaidelerine göre hareket edenler reel, İslamiyet ile eski Türk inançlarını birleştiren bir düşünce yapısına göre hareket edenler ise irreel karakterlerdir. Karakterlerin reel veya irreel ayrımı, onların ortak bir tip altında değerlendirilmesini güçleştirmektedir. Ayrıca karakterleri belirlerken dinin kavram olarak alanı genişleten ve sıkıntıları beraberinde getiren bir ifade olduğu söylenebilir. Nitekim din derken ne kastedildiği sorunsalı, anlatılardaki pek çok kahramanın dinî özellikler taşıması ve dinî karakter olarak nitelendirilebilecek kahramanların her anlatıda farklı biçimlerde karşımıza çıkması, ortak bir tipten bahsetmenin güç olduğunu gösterir. Ancak kahramanların ait oldukları dönemin din anlayışına sahip olmaları, dinî faaliyetleri yürütme yetkisi bulunması ve davranışlarının kaynağının din olması, bu kahramanların ortak bir tip olarak değerlendirilebileceğini gösterir. Dolayısıyla dinî karakterleri temsil eden bir tipten söz etmenin mümkün olup olmadığı tartışılmalıdır. Eğer böyle bir tip söz konusuysa kastedilen tipolojinin sınırlarının belirlenmesi gerekir. Bu bağlamda konuyla alakalı pek çok çalışma mevcuttur. Bu çalışmalarda ekseriyetle dinî karakterler din adamı tipi olarak değerlendirilmiş ve söz konusu tipin Türk halk anlatı türleri özelinde ya da tipin herhangi bir dönemde karşımıza çıkan şekli üzerinde incelendiği tespit edilmiştir. Bu çalışmada ise Türk halk anlatılarına bütüncül bir bakış açısıyla bakılarak Türk toplumunun dinsel yapısını temsil eden ikincil karakterler değerlendirilecektir. Türk halk anlatılarında dinî karakterler, dönemlerin sosyolojik değişimlerine bağlı olarak asırlar boyunca değişim ve dönüşüme uğrayarak anlatılmaya devam etmiştir. Bu değişim ve dönüşümün dinî karakterler üzerindeki etkilerini belirlemek amacıyla çalışmada sırasıyla destan-halk hikâyesi-masal türleri incelenmiştir. Neticede Türk halk anlatılarında dinî karaktere sahip fakat özellikleri ve işlevleri farklı olan iki tip belirlenmiş, bu tiplerden ilkinin “kutsal yardımcı”, diğerinin ise “dinî görevli” tipi olduğu tespit edilmiştir.

There are characters reflecting the elements of belief in all Turkish folk narrations. These characters stand out with their real and irreel property. The concept of religion is important in determining the characters as real or irreel. Those who act according to the rules of the religion Islam are real characters, those who act according to a mentality that combines Islam and old Turkish beliefs are irreel characters. The real or irreel difference of the characters makes it difficult to evaluate them under a common type. Moreover, while determining the characters, it can be said that religion is an expression that expands the field as a concept and brings with it troubles. Thus, the problematic of what is meant by religion, the fact that many of the heroes in the narratives have religious characteristics and that the heroes that can be described as religious characters appear in different forms in each narrative show that it is difficult to talk about a common type. However, the fact that the heroes have a religious understanding of the period they belong to, have the authority to carry out religious activities and the source of their behavior is religion shows that these heroes can be considered as a common type. Therefore, it should be discussed whether it is possible to talk about a type that represents religious characters. If such a type is in question, the boundaries of the intended typology should be determined. In this context, there are many studies related to the subject. In these studies, mostly religious characters were evaluated as clergy type and it was determined that the type in question was examined in terms of Turkish folk narrative genres or on the form of the type that we encounter in any period. In this study, secondary characters representing the religious structure of Turkish society will be evaluated by looking at Turkish folk narratives from a holistic perspective. Religious characters in Turkish folk narratives have continued to be described by undergoing changes and transformations for centuries depending on the sociological changes of the periods. In order to determine the effects of this change and transformation on religious characters, epic- minstrel strories-tale genres were examined respectively in the study. As a result, different characteristics and functions two types with religious character were determined in Turkish folk narratives, first of these types “sacred helper” and the other “religious official” was determined.