SULTAN II . ABDÜLHAMİD’İN YURT DIŞI EĞİTİM POLİTİKASI

Sultan II. Mahmut, yurtdışına öğrenci gönderen ilk Osmanlı padişahıdır. Başlangıçta sadece askerî amaçlara yönelik bir politika takip edilirken bilhassa Tanzimat döneminde yapılan kapsamlı reformların tesiriyle yurtdışı eğitim, diğer alanlara da açılmıştır. Sultan II. Abdülhamid önceleri selefleri gibi yurtdışı eğitime oldukça önem vermiştir. Ancak 1890’lardan itibaren Jön Türklerin basın-yayın yoluyla Avrupa’daki rejim karşıtı etkili kampanyaları, II. Abdülhamit’in yurtdışı eğitim politikasını olumsuz yönde etkilemiştir. Neticede askerî alan ve bir kaç sivil dışında yurtdışı eğitime son verilmiştir. Bu çalışma, öncelikle Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde çeşitli kataloglardaki belgelere ve biyografik kaynaklara dayanmaktadır. Bu makalede Sultan II. Abdülhamit döneminde hangi ülkelere kaç öğrenci gönderildiği araştırılacaktır. Daha sonra öğrenim alanları, öğrencilerin kimlikleri ve bilimsel katkıları analiz edilecektir. Amacımız, Sultan II. Abdülhamid’in yurtdışı eğitim politikasının mahiyetini saptayabilmektir. Bu bağlamda Jön Türklerin bu siyaset üzerindeki rolleri ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

II. Abdülhamid, yurtdışı eğitim, Osmanlı eğitim sistemi, Türk modernleşmesi

THE STUDY ABROAD POLICY OF SULTAN ABDULHAMİD II

Sultan Mahmud II was the first Ottoman Sultan sending students to abroad. When it was followed only a policy towards military aims in the beginning, the education abroad has been opened to the other fields with the influence of the comprehensive reforms especially in the period of Tanzimat. Sultan Abdulhamid II has considered the policy of education abroad fairly like his predecessors. However, beginning from 1890’s the Young Turcs’ effective campaign against the regime by means of the press has affected the education abroad policy of Sultan Abdulhamit II negatively. As a result, except for the military field and a few civilians the study abroad were canceled.This study is based on many documents in the various catalogues in the Prime Ministry Ottoman Archives and the biographic sources. In this article firstly it will be research that how many students were sent to which countries in the period of Sultan Abdulhamid II. Then it will be analized the education fields, the identities and scientific contributions of the students. Our aim is to determine the character of Abdulhamid’s policy on the study abroad. In this respect it will be tried to Young Turcs’ roles on this policy

Keywords:

Abdulhamid II, study abroad, Ottoman education system, Turkish modernization,

PDF

___

21/12, 213/17, 1193/53, 1197/4, 1198/36 Kitaplar, Araştırmalar ve Başvuru Eserleri ıı.
Akşin, S.(1987). Jön Türkler ve İttihat ve Terakki. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Alsaç, Ü. (1992). Türk Mimarlığı, İstanbul: İletişim Yayınları.
Anderson, M.S. (2010). Doğu Sorunu 1774-1923. Çev. İ. Eser, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
Armaoğlu, F. (1997). 19. Yüzyıl Siyasî Tarihi (1789-1914). Ankara: Türk Tarih Ku- rumu Basımevi.
Ata, B. (2011). Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Telgrafçılar Nasıl Yetiştirildi? Prof. Dr. Yahya Akyüz’e Armağan, Ed. Cemil Öztürk-İlhami Fındıkçı, Ankara: Pegem Akademi, s. 283-304.
Atasoy, A. R. (1945). Şam Türk Tıbbiye Mektebi Tarihi, İstanbul: İstanbul Üniversi- tesi Tıp Tarihi Enstitüsü.
Ayni, M. A. ( 2007). Darülfünun Tarihi. Haz. A. Kazancıgil, İstanbul: Kitabevi
Batmaz, Ş. (2002). II. Abdülhamit Devri Osmanlı Donanması. Yayımlanmamış Dok- tora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
Bekman, M. (1943). Koyunçiçeği. Ankara: Ziraat Vekâleti Neşriyâtı.
Berk, N. (1937) Türk Heykeltıraşları. İstanbul: Güzel Sanatlar Akademisi.
Berk, N. ve Gezer, H. (1973).50 Yılın Türk Resim ve Heykeli. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları
Bleda, M. Ş. (2010). İmparatorluğun Çöküşü. İstanbul: Destek Yayınevi
Bursalı Mehmed Tâhir (2000). Osmanlı Müellifleri, I-III (Tıpkı basım). Ankara: Bi- zim Büro Basımevi
Cezar, M. (1983). Güzel Sanatlar Akademisinden 100. Yılda Mimar Sinan Üniversi- tesine, Güzel Sanatlar Eğitiminde 100 Yıl, İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi, s.5-84.
Chambers, R. L. (1968). Notes on theMekteb-i Osmanî in Paris, 1857-1874, Begi- nings of Modernization in theMiddle East, The Nineteenth Century, (ed.) by W. Polkand R. Chambers, London: 313-329.
Çankaya,A. (1968). Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, I-VIII, Ankara: Mars Mat- baası
Çark, Y. G. (1953). Türk Devleti Hizmetinde Ermeniler 1453-1953. İstanbul: Yeni Matbaa
Çoker, F. (1994). Bahriyemizin Yakın Tarihinden Kesitler, Ankara: Deniz Kuvvetleri Komutanlığı.
Demirkan, T. (2000). Macar Turancıları. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (1994). I-VIII, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
Düstur (1334). İkinci Tertip, VI, İstanbul: Matbaa-i Amire
Erden, F. (1948). Türk Hekimler Biyografisi. İstanbul
Ergin, O. N. (1939).Türkiye Maarif Tarihi. II, İstanbul: Osmanbey Matbaası.
Ergin, O. N. (1996). İstanbul Şehreminleri. (Haz.) A.N. Galitekin, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları
Ergün, M. (1996). II. Meşrutiyet Devrinde Eğitim Hareketleri (1908-1914). Ankara: Ocak Yayınları.
Erk, H. B. (1954). Meşhur Türk Hukukçuları. İstanbul.
Erk, N. ve Dinçer, F. (1970). Türkiye’de Veteriner Hekimlik Öğretimi ve Ankara Üni- versitesi Veteriner Fakültesi Tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi Veteriner Fa- kültesi Yayınları.
Gençoğlu, M.(2008a). Osmanlı Devleti’nce Batı’ya Eğitim Amacıyla Gönderilenler –Bir Grup Biyografisi Araştırması. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Gençoğlu, M. (2008b). Başlangıçtan II. Meşrutiyet’e Osmanlı Devleti Tarafından Tıp Eğitimi İçin Avrupa’ya Gönderilenlerin Modern Türk Tıbbına Katkıları. Kök Araştırmalar, X/1, (Bahar), s. 93.
Georgeon, F. (2012). Sultan Abdülhamid. Çev. A. Berktay, İstanbul: İletişim Yayın- ları.
Göçmen, M. (1995). İsviçre’de Jöntürk Basını ve Türk Siyasal Hayatına Etkileri. İstanbul: Kitabevi.
Gövsa, İ.A. (tarihsiz). Türk Meşhurları Ansiklopedisi. İstanbul: Yedigün Neşriyatı
Hanioğlu, M. Ş.(1985). Bir Siyasal Örgüt Olarak Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiye- ti ve Jön Türklük. Cilt I: (1889-1902), İstanbul: İletişim Yayınları.
Kahya, E.- M. Öner (2012). Modern Biyolojinin Doğuşu, Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
Kieser, H. (2008). Türklüğe İhtida. Çev. Atilla Dirim, İstanbul: İletişim Yayınları.
Knight, E. F. (2010). Jön Türkler ve II. Abdülhamid. Çev., S. Deniz, İstanbul: Kariyer Yayıncılık
Kuran, A. B. (2000). İnkılap Tarihimiz ve Jön Türkler. İstanbul: Kaynak Yayınları.
Kuneralp, S. (1999). Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricali (1839-1922). İstanbul: İsis
Lewis, B. (1991). Modern Türkiye’nin Doğuşu. Çev. M. Kıratlı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi
Mahmud Cevad (2001). Maarif-i Umumiye Nezareti, Tarihçe-i Teşkilat ve İcraatı – XIX. Asır Osmanlı Maârif Tarihi. Haz.,Taceddin Kayaoğlu. Ankara: Yeni Tür- kiye Yayınları.
Mardin, Ş. (1992). Jön Türklerin Siyasî Fikirleri 1895-1908. İstanbul: İletişim Ya- yınları.
Mehmed Esad (1310) Mir’at-ı Mekteb-i Harbiye, İstanbul: Artin Asadoryan Matba- ası.
Mehmed Esad (1312). Mir’at-ı Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyun. İstanbul: Karabet Matbaası.
Mehmed İzzet (1927). Dârüşşafaka: Türkiye’de ilk Halk Mektebi. İstanbul: Evkâf-ı İslamiye Matbaası.
Pamukçiyan, K. (1990). Osmanlı Döneminde İstanbul Sergilerine Katılan Ermeni Ressamlar. Tarih ve Toplum, 14/80 (Ağustos), s.34-41.
Perin, C. (1946). Tanzimat Edebiyatında Fransız Tesiri. İstanbul, Pulhan Matbaası.
Quataert, D. (2008). Anadolu’da Osmanlı Reformu ve Tarım 1876-1908. Çev., Nilay Özok Gündoğan ve Azat Zana Gündoğan, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Ramsaur, E. (2011). Jöntürkler: 1908 İhtilalinin Doğuşu. Çev. M. Ö. Mengüşoğlu, İstanbul: Pınar Yayınları
Rıza Tahsin (1991). Tıp Fakültesi Tarihçesi (Mir’ât-ı Mekteb-i Tıbbiye). I-II, haz., A.Kazancıgil, İstanbul: Özel Yayınlar.
Sağlam, T. (1991). Nasıl Okudum. Haz. H. Hatemi ve A. Kazancıgil, İstanbul: Nehir Yayınları.
Şişman, A. (1986). Mekteb-i Osmani (1857-1864). Osmanlı Araştırmaları, V, s. 83- 160.
Şişman, A. (1998). XIX. Yüzyıldan XX. Yüzyıl Başlarına Kadar Avusturya’ya Gön- derilen Osmanlı Öğrencileri Hakkında. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bi- limler Dergisi, S. 1, s.11-23.
Şişman, A.(2004). Tanzimat’tan sonra Fransa’ya Gönderilen Osmanlı Öğrencileri. Ankara: TTK Basımevi.
Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi (2003). I-II, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Topuzlu, C. (2010). İstibdat-Meşrutiyet-Cumhuriyet Devirlerinde 80 Yıllık Hatırala- rım. Haz., H. Hatemi-A. Kazancıgil, İstanbul: İşaret Yayınları.
Tunaya, T. Z. (2009). Türkiye’de Siyasal Partiler. Cilt III: İttihat ve Terakki, Bir Ça- ğın, Bir Kuşağın, Bir Partinin Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
Turan, K. (2000). Türk-Alman Eğitim İlişkilerinin Tarihi Gelişimi. İstanbul: Ayışığı Kitapları.
Uluçay, Ç. -Kartekin, E. (1958). Yüksek Mühendis Okulu. İstanbul: İ.T.Ü Makine Fakültesi.
Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi (1999). I-II. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Yavuz, C. (tarihsiz). Osmanlı Bahriyesi’nde Yabancı Misyonlar. İstanbul: Deniz İk- mal Grup Komutanlığı Basımevi.
Yıldırım, S. (2005). Eğitim Amacıyla Yurtdışına Gönderilen Öğrenciler (1940-1970): Prosopografik Bir Çalışma Örneği, (Basılmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üni- versitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara. İnternet Kaynakları
http://barthes.ens.fr/clio/revues/AHI/print_AHI.php 1,2 (03.05.2005)