Karaman ve Konya Yörelerindeki Arapça Kökenli Olduğu Düşünülen Bazı İsimler

Bu çalışmada Karaman ve Konya yöresinde kullanılan ve bu yörelere özgü ağızlardaki Arapçadan Türkçeye geçmiş isimlerin köken analizi yapılacaktır. Analizi yapılacak kelimelerin derlenmesinde öncelikle literatür taramasına başvurulmuş, söz konusu yörelerle ilgili yapılan ağız çalışmaları incelenmiş, bu çalışmaların sözlük kısımlarından faydalanılmıştır. Literatür taramasının yanında yarı yapılandırılmış görüşme metodu kullanılmış, kelimeler ilk ağızdan derlenmeye çalışılmıştır. Bir ismin bu çalışmada yer alabilmesi için Arapçadan Türkçeye geçmiş olması yeterli sayılmamıştır. Aksine, yöresel ağızlarda değişim geçirmiş olması, anlam ve telaffuz bakımından kökenini andırması, Türk Dil Kurumu’na ait Güncel Türkçe Sözlük’te aynı telaffuz şekli ve anlamıyla yer almaması şartlarını büyük oranda taşıyan isimlerin incelemeye alınması planlanmıştır. Karaman ve Konya yörelerinde kullanılan ve zikredilen şartları taşıyan isimlerin Arapça ile irtibatı ortaya konmuş ve temel kaynaklara başvurularak bu isimlerin Arapça kökenine ışık tutulmaya çalışılmıştır. Çalışma sonunda Arapça ile Türkçe arasındaki irtibatın çok derinlerde olduğu görülmüştür. Arapça kelimelerin siyaset, hukuk ve edebiyat gibi üst dilde yaygın olmasının yanında halk ağzında da oldukça yaygın olduğu görülmüştür. Ayrıca ulaşılan ve kökünün Arapça olduğu düşünülen kelimelerin yöreden yöreye farklılıklar içerdiği tespit edilmiştir. Çalışmada kısa bir giriş bölümünün ardından literatür taraması ve görüşme yöntemiyle tespit edilen isimlerin köken analizinin yer aldığı bölüm gelecektir. Bu bölümde kelimeler alfabetik sıraya göre zikredilecektir. Son olarak bir sonuç bölümü ile çalışma noktalanacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Türkçe, Arapça, Köken Analizi, Konya Ağzı, Karaman Ağzı, İsimler

Some Nouns Thought to be of Arabic Origin in the Karaman and Konya Regions

In this study, the origin analysis of the nouns used in the Karaman and Konya regions and in the dialects specific to these regions, which have been transferred from Arabic to Turkish, will be made. In the compilation of the words to be analyzed, first of all, a literature review was applied, dialect studies related to these regions were examined and the dictionary parts of these studies were used. In addition to the literature review, semi-structured interview method was used and the words were tried to be compiled from the first person. In order for a noun to be included in this study, it was not considered sufficient to have passed from Arabic to Turkish. On the contrary, it is planned to examine the nouns that largely meet the following conditions: To undergo changes in local dialects, to resemble their origin in terms of meaning and pronunciation, not to appear in the Contemporary Turkish Dictionary of the Turkish Language Institution with the same pronunciation and meaning. The connection between the nouns used in Karaman and Konya regions and carrying the conditions mentioned, with Arabic has been revealed and it has been tried to shed light on the Arabic origin of these names by referring to the basic sources. At the end of the study, it was seen that the connection between Arabic and Turkish is very deep. It has been seen that Arabic words are common in the upper language such as politics, law and literature, as well as in the public mouth. In addition, it has been determined that the words reached and whose roots are thought to be Arabic have differences from region to region. In the study, after a short introductory section, there will be a section where the origin analysis of the nouns determined by the literature review and interview method will take place. In this section, words will be mentioned in alphabetical order. Finally, the study will end with a conclusion section.

Keywords:

Turkish, Arabic, Origin Analysis, Konya Dialect, Karaman Dialect, Nouns,

PDF

___

Alp, Musa - Özcan, Yusuf. Musannaf Arabi-Türki Müşterek İfadeler. İstanbul: Mektep Yayınları, 2018.
Alzubaidy, Ahmed. “Kökende Çoğul Olarak Kullanılan Arapça Kelimelerin Türkçe’ye Geçmesi ve Türkiye Türkçesinde Kullanım Şekilleri”. Journal of the College of Languages 42 (2020). https://doi.org/10.36586/jcl.2.2020.0.42.0266
Anıl, Zeynep Ayça. Aslı Arapça Olup Türkçe’ye Anlam Kaymasına Uğrayarak Geçmiş Kelimeler. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2002.
Ayva, Aziz. “Konya Dağ Köyleri Ağızlarından Derlemeler”, ts. https://turkoloji.cu.edu.tr/YENI%20TURK%20DILI/aziz_ayva_konya_dag_koyleri_agizlari_derlemeler.pdf
Ayva, Aziz. “Konya Dağ Köyleri Ağızlarından Derlenen Fiiller”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 15 (01 Şubat 2006), 97-106.
Baalbekî, Rûhî el-. el-Mevrid Kâmûs Arabî-İngilizî. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, 7. Basım, 1995.
Bâhilî, Amr b. Ahmer el-. Şi’ru Amr b. Ahmer el-Bâhilî. nşr. Hüseyin Atvan. Dımaşk: Mecmau’l-lugati’l-arabiyye, ts.
Buhturî, Ebû Ubâde el-Velîd b. Ubeyd b. Yahyâ et-Tâî el-. Dîvânu’l-Buhturî. nşr. Hasan Kâmil es-Sîrâfî. Kahire: Dâru’l-maârif, 1963.
Buhûrî, Yahya el-. Şi‘ru ‘Abde b. et-Tabîb. Bağdat: Dâru’t-terbiye, 1971.
Cebrail, F. (ed.). Dîvânu’l-Velîd b. Yezîd. Dımaşk: Matbaatu İbn Zeydûn, 1937.
Cevherî, İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh tâcü’l-lugati ve sıhâhı’l-arabiyye. nşr. Ahmed Abdulgafûr ’Attâr. Kahire: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, 1990.
Cubbî. Şerhu garîbi elfâzi’l-mudevvene. nşr. Muḥammed Maḥfûẓ. Beyrut: Dâru’l-garb el-İslâmî, 2. Basım, 2005.
Çavga, Uğur. Konya Ereğli İlçesi Belkaya Ağzı (Ses Bilgisi-Şekil Bilgisi-Metinler-Sözlük). Nevşehir: Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
Çıracı, Kazım. Konya İli Karapınar İlçesi Ağızları. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
Doğan, Muammer. Aksaray ve Yöresi Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
Duran, Kübra. Konya’nın Hadim İlçesi Ağzı. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
Dursunoğlu, Halit. “Türkiye Türkçesindeki Arapça Sözcükler ve Bu Sözcüklerdeki Ses Olayları”. Turkish Studies 9 (2014).
Dûzî, Reynhârt. Tekmiletu’l-meʿâcimi’l-ʿarabiyye. çev. Muḥammed Selîm en-Nâʿîmî Cemâl el-Ḫayyâṭ. 11 Cilt. Bağdat: Dâru’l-hurriye li’t-tıbâa, 1979-2000.
Erdem, Gönül. Anamur Yöresi ve Ağızları. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
Eren, Hasan. Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Bizim Büro, 2. Basım, 1999.
Ermiş, Hamza. Arapça’dan Türkçeleşmiş Kelimeler Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2. Basım, 2014.
Ermiş, Hamza. Türkçeleşmiş Arapça Kelimelerin Tasnifi ve Kök Analizi. İstanbul: Cantaş Yayıncılık, 2012.
Eyuboğlu, İsmet Zeki. Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü. İstanbul: Sosyal Yayınları, 2. Basım, 1991.
Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tehzîbu’l-luga. nşr. Muhammed Ali en-Neccâr. ed-Dâru’l-Mısriyye li’t-te’lîf ve’t-terceme, 1964.
Ferâhîdî, Halil b. Ahmed el-. Kitâbu’l-’ayn muratteben ’alâ hurûfi’l-meâcim. nşr. Abdulhamîd Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ılmiyye, 2003.
Gülensoy, Tuncer. Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007.
Haşimi, Ahmet. “Türkiye Türkçesinde Kullanılan Arapça Kelime Grupları ve Cümleler Hakkında Bazı Değerlendirmeler”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi 5/1 (2021), 591-618.
İbn Düreyd, Ebûbekir Muhammed b. Hasan. Cemherati’l-luga. nşr. Remzī Munīr Beʿalbek. Beyrut: Dâru’l-‘ılm li’l-melâyin, 1987.
İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâʾ İsmâîl b. ʿOmer b. Kesîr ed-Dimeşkî. el-Bidâye ve’n-Nihâye. nşr. ʿAbdullah b. ʿAbdulmuḥsin et-Turkî. 21 Cilt. b.y.: Dâru Hicr, 1418.
İbn Manzûr. Lisânü’l-Arab. nşr. Abdullah el-Kebîr, Muhammed Hasbullah, Hâşim eş-Şâzelî, Seyyid Ramazan Ahmed. Kahire: Dâru’l-maârif, 1984.
İbrahim, Mustafa vd. el-Mu’cemu’l-vesît. Kahire: Mektebetü’ş-şuruku’d-devliye, 2004. İmruu’l-Kays b. Hucr. Divânu İmrii’l-Kays. nşr. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Beyrut: Dâru’l-maârif, 5. Basım, 1990.
İşler, Emrullah. Türkçe’de Anlam Kaymasına Uğrayan Arapça Kelime ve Kelime Grupları. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 1997. https://www.kitapyurdu.com/kitap/turkcede-anlam-kaymasina-ugrayan-arapca-kelime-ve-kelime-gruplari/14147.html
Kâlî, Ebû Ali el-. Kitâbu’l-emâlî. nşr. Muhammed Abdulcevâd el-Asmaî. Kahire: el-Hey’etu’l-Mısriyyeti’l-’ammeti li’l-küttâb, 1975.
Kocamaz, İhsan. Konya İli, Taşkent İlçesi ve Köyleri Ağzı. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
Köğçe, Ayşe Namlı. Gölyaka Kasabası Ağzı Söz Dizimi. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
Küçükballı, Fatih Numan. “Bozkır (Konya) Ağzından ‘Derleme Sözlüğü’ne Katkılar”. Konya, 2016. Mes’ûd, Cübrân. er-Râid. Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, 1992.
Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları, 1995.
Nebevî, Abdulaziz (ed.). Dîvânu benî bekr fi’l-câhiliyye. Kahire: Dâru’z-zehra, 1989.
Safvet, Ahmed Zekî. Cemheratu rasâili’l-Arab fî ’usûri’l-arabiyyeti’z-zâhira. Beyrut: Mektebetu’l-ılmiyye, 1937.
Sözer, Burak. Kadınhanı ve Çevresi Türkmen-Yörük Ağzı (İnceleme-Metin-Sözlük). Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
Süveydî, Selâmet Abdullah es-. Şi’ru kabileti Zübyân fi’l-câhiliyye. nşr. Selâmet Abdullah es-. Doha: Matbûâtu câmiati Katar, 1987.
Tietze, Andreas. Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı. İstanbul: Simurg, 2002.
Tursun, Ayşe. Akören Ağzı. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
Uysal, İdris Nebi. Karaman İli Ağızları ve Anadolu Ağızları Arasındaki Yeri. Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
Uysal, Mustafa. “Mostra”. https://www.karamandauyanis.com. Erişim 24 Ekim 2022. https://www.karamandauyanis.com/yazarlar/mustafa-uysal/mostra/2151/
Yalçın, Ceyhan. Karapınar. Ankara: Gülnar Yayınları, 2. Basım, 2022.
Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed. Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. nşr. Heyet. Kuveyt: Matbaatu hukûmeti’l-Kuveyt, 1969.
“Bozkır Sözlüğü-Bozkır Dedikleri-Mithat Arı-Bozkır’a Dair Bilgiler”. Erişim 28 Eylül 2022. https://bilgi.bozkir.org.tr/2021/06/bozkr-sozlugu-bozkr-dedikleri-mithat-ar.html
“Bozkır’lıların Kullandıkları Kelimeler”. Erişim 09 Ağustos 2022. http://www.bozkir.net/page/bozkirlilarin-kullandiklari-kelimeler.html
Dîvânu şi’ri’l-Musakkab el-’abdî. nşr. Hasan Kâmil es-Sayrafî. Kahire: Ma’hedu’l-mahtûtâti’l-’arabiyye, 1971.
Dîvânu Tebbeta şerran ve ahbâruhû. nşr. Alil Zülfikâr Şâkir. Beyrut: Dâru’l-garb el-İslâmî, 1984.
Divaz Sözlüğü. “Divaz Sözlüğü”. Erişim 10 Ağustos 2022. https://sungursun.blogspot.com/2017/11/divaz-sozlugu.html
Yenişehir Wiki. “Karaman Kelimeleri”. Erişim 30 Ağustos 2022. https://yenisehir.fandom.com/tr/wiki/Karaman_kelimeleri
Tartışma ve Paylaşımların Merkezi - Türkçe Forum - Turkish Forum / Board / Blog. “Karaman Yöresel Sözler”. Erişim 16 Ağustos 2022. https://www.turkish-media.com/forum/topic/176025-karaman-yoresel-sozler/
Hadimkülder. “Kelimelerimiz”. Erişim 08 Ekim 2022. https://hadimkulder.org/kelimelerimiz/
Şâ’ırâtu’l-’arab fî’l-câhiliyyeti ve’l-İslâm. nşr. Beşîr Yemût. Beyrut: el-Mektebetu’l-ehliyye, 1934.
Tefsîru Mukâtil b. Süleyman. nşr. Abdullah Mahmud Şahate. Beyrut: Muessesetu’t-târih el-arabi, 2002.
“Türk Dil Kurumu Derleme Sözlüğü (Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü)”. Erişim 09 Ağustos 2022. https://sozluk.gov.tr/
“Türkçe Sözlük (2005)’teki Sözlerin Kökenlerine Ait Sayısal Döküm”. 01 Mart 2007. Erişim 19 Ekim 2022. https://web.archive.org/web/20070301064559/https://www.tdk.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EF1A46C5FBFA979D0C
“Yöresel sözcükler ve anlamları”. Erişim 21 Eylül 2022. https://ermenek.bel.tr/icerik/yoresel-sozcukler-ve-anlamlari
معجم الدوحة التاريخي للغة العربية. “معجم الدوحة التاريخي للغة العربية”. Erişim 21 Eylül 2022. https://www.dohadictionary.org/