Hatîbzâde’nin el-Mevâkıf’ta Tercih Edilen Bilgi Tanımına Yönelik Eleştirileri

İslâm düşüncesinin en önemli konularından biri de bilgidir. İslâm filozofları ve kelâmcıları tarihi süreç içerisinde bilgiyi tanımlamaya çalışmış ve bu hususta birçok tanım zikretmişlerdir. Adudüddîn el-Îcî (ö. 756/1355) el-Mevâkıf’ta bu tanımlardan bazılarına değinmiş ve içlerinden bir tanesini tercih etmiş, diğerlerini ise tanım kriterlerine uymadıkları gerekçesiyle eleştirmiştir. Seyyid Şerif el-Cürcânî (ö. 816/1413) her ne kadar Îcî ile aynı görüşte olmasa da bir şârih olarak Îcî’nin tanımını tüm ayrıntılarıyla şerh etmiştir. Osmanlı düşüncesinin önemli isimlerinden birisi olan Hatîbzâde Muhyiddin Mehmed Efendi (ö. 901/1496), Risâle fî ta‘rîfi’l-ilm ismiyle meşhur olmuş risâlesinde hem Îcî’nin tanımını hem de Cürcânî’nin bu tanım hakkında yapmış olduğu açıklamaları tenkit etmiştir. Bu tenkitler büyük ölçüde klasik tanım teorisi şartları çerçevesinde gerçekleşmektedir. Bununla birlikte Hatîbzâde hem Îcî’yi hem de Cürcânî’yi eleşririrken diğer eserlerinde savunmuş oldukları görüşleri de dikkate almaktadır. Bu makalede Hatîbzâde’nin söz konusu risâlesinden hareketle onun Îcî ve Cürcânî’ye yönelttiği eleştiriler incelenmektedir. İnceleme esnasında Hatîbzâde’nin atıf yaptığı diğer kaynaklara da müracaat edilmekte böylece Hatîbzâde’nin eleştirilerine sebep olan görüşlerin asıl kaynaklardaki durumu gösterilmektedir. Son olarak bu çalışma, Hatîbzâde özelinde o dönemdeki tartışmaların canlılığına dikkat çekmeyi de amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Hatîbzâde, Risâle fî Ta‘rîfi’l-İlm, Mevâkıf, Mevâkıf, Bilgi, Bilgi Tanımı

Khatībzāde’s Critiques For The Definition Preferred In Al-Mawāqif

One of the most important issues of Islamic thought is knowledge. Islamic philosophers and theologians tried to define knowledge in the historical process and spoke out many definitions in this respect. ‘Adud al-Dīn al-Ījī (d. 756/1355), in his al-Mawâkıf deals with some of these definitions in his and he preferred one of them and criticized the others. Sayyid Şherīf al-Jurjānī (d. 816/1413) explained the definition of al-Ījī as a commentator, although he did not agree with Îcî. One of the important names of Ottoman thought Khatībzāde Muhy al-dīn Mehmed (d. 901/1496) criticized both the definition of al-Ījī and the statements made by al-Jurjānī about this definition in his treatise, which became famous with the name of Risāle fī ta‘rīfi'l-‘ilm. These criticisms are mostly realized within the terms of classical definition theory. In addition, while criticizing both Îcî and Cürcânî, Khatībzāde also takes into account the views they defended in their other works. During the article, other sources referred to by Khatībzāde are also referred to, thus showing the status of the views that caused Khatībzāde's criticism in the original sources. Finally, this study also aims to draw attention to the liveliness of the discussions in that period, with the example of Hatîbzâde.

Keywords:

Mevâkıf, Khatībzāde, Risāle fī ta‘rīfi’l-ilm, Knowledge, Mawāqif, Definition of knowledge,

PDF

___

Arıcı, Müstakim. “Bir Otorite Olarak Seyyid Şerif Cürcânî ve Osmanlı İlim Hayatındaki Yeri”. İslam Düşüncesinde Süreklilik ve Değişim. Ed. M. Cüneyt Kaya. Klasik Yayınları, İstanbul, 2015, ss. 61-95.
Alper, Ömer Mahir. Avicenna on the Ontological Nature of Knowledge and its Categorical Status”. Journal Of Islamic Philosophy, 2006, Vol: II, ss. 25-37.
Çelebî, Kâtip. Keşfu’z-Zunûn an Esâmi’l-Kütübi ve’l-Fünûn. Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, t.y.. el-Cürcânî, Seyyid Şerif. Hâşiyetü Tahrîri’l-kavâidi’l-şantıkıyye Şerhu’r-Risâleti’ş-Şemsiyye (Tahrîrü’l-Kavâidi’l-Mantıkıyye içinde),. Haşimî Yayınları, İstanbul, 207.
el-Cürcânî, Seyyid Şerif. Şerhu’l-Mevâkıf. Çev. Ömer Türker. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul, 2015.
el-Cürcânî, Seyyid Şerif. Hâşiyetü Şerhi Muhtasari’l-Müntehâ. Thk. Muhammed Hasan İsmail. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût, 2004.
el-Cürcânî, Seyyid Şerif. Hâşiyetü’t-Tecrîd. Süleymaniye Ktp. Atıf Efendi Nr. 1240.
el-Fârâbî, Ebû Nasr. Şerhu’l-İbâre. Thk. Muhammed Dâniş Pejûh. Mektebetü Âyeti’llâh, Kum, 2012.
el-Îcî, Adudüddîn. el-Mevâkıf fî İlmi’l-Kelâm (Şerhu’l-Mevâkıf içinde). Çev. Ömer Türker. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2015.
el-Îcî, Adudüddîn. Şerhu Muhtasari’l-Müntehâ. Thk. Muhammed Hasan İsmail. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût, 2004.
er-Râzî, Fahreddîn. Ana Meseleleriyle Felsefe ve Kelâm el-Muhassal. Çev. Eşref Altaş. Klasik Yayınları, İstanbul, 2019.
Kaş, Murat. Seyyid Şerif Cürcânî’de Zihnî Varlık. Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017.
Köksal, Asım Cüneyt. “Osmanlılarda Mukaddimât-ı Erbaa Literatürü”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. C. XIV, Sayı 27, ss. 101-132.
Maden, Şükrü. “Cihad Âyetleri Bağlamında Kastamonulu Hatîbzâde Muhyiddin Efendi’nin Cihad Risâlesi”, II. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu “Kastamonu’da İlmî Hayat ve Kastamonu Âlimleri”, 2016, ss. 631-643
Meçhul. Risâle fî def‘i i‘tirâzâtı Hatîbzâde, Beyazıt Ktp. Veliyyüddin Efendi Nr. V3244.
Muhyiddin Efendi, Hatîbzâde. Risâle fî ta‘rîfi’l-ilm. Süleymaniye Ktp. Carullah Nr. 1341.
Muhyiddin Efendi, Hatîbzâde. Risâle fî ta‘rîfi’l-ilm. Süleymaniye Ktp. Hasan Hüsnü Paşa Nr. 600.
Muhyiddin Efendi, Hatîbzâde. Risâle fî ta‘rîfi’l-ilm. Süleymaniye Ktp. Ragıp Paşa Nr. 1459.
Muhyiddin Efendi, Hatîbzâde. Risâle fî ta‘rîfi’l-ilm. Beyazıt Ktp. Veliyyüddin Efendi Nr. V2186.
Muhyiddin Efendi, Hatîbzâde, Risâle fî Mebâhisi’r-Ru’yeti ve’l-Kelâm. Süleymaniye Ktp. Fatih Nr. 2997.
Özpilavcı, Ferruh. Ebherî İsâgûcî ve Şerhi. Litera Yayıncılık, İstanbul, 2017.
Özpilavcı, Ferruh. Kâtibî Şemsiyye Risâlesi Tahkik Çeviri ve Şerh. Litera Yayıncılık, İstanbul, 2017.
Özpilavcı Ferruh. “Gazzâlî’nin Mantık İlmini Meşrulaştırmasının Mantık Tarihi Açısından Değerlendirilmesi”. İslâmî İlimler Dergisi, 2012, C. VII, sayı: 12, ss. 185-198.
Özturan, Mehmet. “Epistemik Açıdan Mantıksal Bilgi”. Beytü’l-Hikme An International Journal Of Philosophy. 2018, C. VIII, sayı: 2, ss. 771-819.
Öztürk, M. Bilal. “Osmanlı’da Kelâm Tartışmaları: Hatîbzâde-i Rûmî ve Risâle fî İsbâti’r-ru’ye ve’l-kelâm Adlı Eseri”, Osmanlı Düşüncesi Kaynakları ve Tartışmaları, ed. Fuat Aydın vd., Mahya Yayıncılık, İstanbul, ss. 229-241.
Üzüm, İlyas. “Hatîbzâde Muhyiddîn Efendi”. TDV İslâm Ansiklopedisi. TDV Yayınları, İstanbul, 1997. XVI, ss. 464-64.