Fasih Ahmed Dede’nin Gazellerinde “Ateş”

Ateş, tarihi süreçte bazen çokça yüceltilip tanrılaştırılmış, etrafında çeşitli inanç ve kültler oluşturulmuş kimi zaman varlık âleminin özü olarak benimsenmiştir. Dolayısıyla ateşe derin anlamlar yüklenmiş, özellikleri çeşitli benzetim ve mecazlara konu olmuştur. Divan şairleri kaynağını hayattan ve insandan alan şiirlerinde ateş unsurunu farklı açılardan ele almış ve zamanla ateşle ilgili mazmunlar oluşturmuşlardır. 17. yüzyılın önemli divan şairlerinden Fasih Ahmed Dede bunlardan biridir. Bu çalışmada, Fasih Ahmed Dede’nin gazellerinde kullanılan ateş sözcüğü, çeşitli kavramlarla olan ilişkisi açısından yedi alt başlık halinde incelenmiştir. Söz konusu inceleme yapılırken divan şiirinde ateşe dair kullanılan klasik mazmunların yanında tasavvufî açıdan görülebilen anlam farklılıklarına da değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Ateş, Fasih Ahmed Dede, Gazel, Dört Unsur, Mazmun

Fire in Fasih Ahmed Dede’s Gazelles

Throughout historic process, fire sometimes has been exalted and divinized much, beliefs and cults were formed around it, from time to time it was indigenised as the core of existence universe. Thus deeper meanings were attributed to fire, its features were subjected to various analogies and metaphors. In their poems which are originated from life and human, divan poets approached to the factor of fire from different perspectives and in time composed poetic themes related to the fire. One of the important divan poets of 17th century, Fasih Ahmed Dede is an example to this. In this study, the word fire used in Fasih Ahmed Dede's gazelles is analyzed with its relation with various notions under seven subheadings. While analyzing the point in question, besides classical poetic themes related to fire used in divan poetry, semantic differences that may be seen in a sufistic point of view are also mentioned.

Keywords:

Fire, Fasih Ahmed Dede, Gazelle, Four Elements, Poetic Theme,

PDF

___

Ayvazoğlu, Beşir. Güller Kitabı. Ötüken Neşriyat. İstanbul, 1997.
Ayvazoğlu, Beşir. Şeyh Galib Kitabı. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı. İstanbul, 1995.
Bahadır, Savaşkan Cem. 16. Yüzyılda Klasik Türk Şiirinde Şarap ve Şarap ile İlgili Unsurlar. Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul, 2012.
Batıislam, H. Dilek. “Divan Şiirinde Sabâ”. Osmanlı Araştırmaları Dergisi. XXVI. İstanbul, 2005.
Beliğ, İsmail. Nuhbetü’l-âsâr li zeyli zübdetü’l-eş‘âr. haz. Abdulkerim Abdullkadiroğlu. Gazi Üniversitesi. Ankara, 1985.
Bursalı, Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. haz. Mehmet Ali Yekta Saraç. edt. Mustafa Çiçekler. Türkiye Bilimler Akademisi. Ankara, 2016.
Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Anka yayınları. İstanbul, 2004.
Çıpan, Mustafa. Fasîh Ahmed Dede Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Dîvânı’nıın Tenkidli Metni. Doktora Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Konya, 1991.
Demirel, Şener. “Ateş Redifli İki Matla Beytinin Karşılaştırmalı Tahlil Denemesi”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. c. 10, sayı: 2, 2000.
Develioğlu, Ferit. “semûm” md.. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Aydın Kitabevi. Ankara 2013.
Enver, Ali. Semâhâne-i Edeb. nşr. Rifat. Âlem Matbaası Ahmed İhsan ve Şürekâsı. İstanbul, h.1309.
Eren, Abdullah. “Şeyhülislâm Yahya Divanı’nda Bülbül”. Celal Bayar Üniversitesi S.B.E. Dergisi. Manisa. c. 3, sayı: 1, 2005.
Gölpınarlı, Abdülbâki. Mevlâna’dan Sonra Mevlevîlik. İnkılâp ve Aka Kitapevleri. İstanbul, 1953.
Göre, Zehra. “Divan Şiirinde Cünûn Eyyâmı Olarak Bahar”. Türkoloji Araştırmaları Dergisi. 2/3. Yaz, 2007.
Gündüz, Şinasi. “Mecûsilik” md.. Diyanet İslam Ansiklopedisi. Cilt XXVIII.
İmehanzâde, Mehmet Naili Tuman. Tuhfe-i Nâilî: Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. haz. Cemal Kurnaz-Mustafa Tatçı. Bizim Büro yayınları. Cilt 2. Ankara, 2001.
Kam, Ömer Ferit. Divan Şiirinin Dünyasına Giriş, Âsâr-ı Edebiye Tedkikâtı. haz. Halil Çeltik. Birleşik yayınları. Ankara, 2008.
Kanar, Mehmet. “آتش” md.. Farsça-Türkçe Sözlük. Say yayınları. İstanbul, 2013.
Köksal, M. Asım. Peygamberler Tarihi. Türkiye Diyanet Vakfı yayınları. Ankara, 2004.
Köksal, M. Fatih. Eski Türk Edebiyatında Tenkit ve Teori. Kesit yayınları. İstanbul, 2017.
Köprülü, M. Fuad, Türk Edebiyatı Tarihi, haz. Orhan Köprülü, Akçağ yayınları., Ankara, 2011.
Kranz, Walther, Antik Felsefe: Metinler ve Açıklamalar. trc. Suat Yakup Baydur. Sosyal yayınları. İstanbul, 1994.
Kurnaz, Cemal, “bülbül” md., Diyanet İslam Ansiklopedisi. Cilt VI.
Levend, Agâh Sırrı. Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar. Dergâh yayınları. İstanbul, 2015.
Mehmed Salahî Bey. “pîç” md.. Kâmûs-i Osmânî. Cilt II. nşr. Ahmed Muzafferüddin. Mahmud Bey Matbaası. İstanbul, 1313.
Mirzazâde Sâlim Mehmed Efendi. Tezkire-i Sâlim. nşr. Ahmed Cevdet. İkdam Matbaası. İstanbul, 1743.
Mustafa Sâkıb Dede. Sefîne-i Nefîse-i Mevleviyân. Cilt 3. tsh. Mehmed Ârif Paşa. Meketebetü Vehbe. Kahire, 1866.
Müstakimzâde, Süleyman Sadeddin Efendi. Tuhfe-i Hattâtîn. nşr. İbnülemin Mahmud Kemal. Türk Tarih Encümeni. Ankara, 1928.
Okçu, Naci. Şeyh Gâlib Dîvânı. Türkiye Diyanet Vakfı yayınları. Ankara, 2011.
Okuyucu, Cihan. Divan Edebiyatı Estetiği. Kapı yayınları. İstanbul, 2010.
Onay, Ahmet Talat. “ateş” md.. Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. haz. Cemal Kurnaz. Berikan yayınları. Ankara, 2013.
Özçiftçi, Çapan. “Hasan Ziyâ‘i Divanında İnsan Mefhumu Çerçevesinde Sevgili, Âşık, Rakib”. Yüksek Lisans Tezi. Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi Lisansüstü Eğitim-Öğretim ve Araştırma Enstitüsü. Lefkoşa, 2013.
Pala, İskender. “ateş” md., Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı yayınları. İstanbul, 2015.
Pala, İskender. Dört Güzeller Toprak, Su, Hava, Ateş. Kapı yayınları. İstanbul, 2014.
Sâmî, Şemseddin. Kâmûs-i Türkî. Kapı yayınları. İstanbul, 2014.
Şentürk, Ahmet Atilla. “ateş” md.. Osmanlı Şiir Kılavuzu. OSEDAM. İstanbul, 2016.
Tanyu, Hikmet. “ateş” md., Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt. IV.
Tanyu, Hikmet. “Türklerde Ateşle İlgili İnançlar”. I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri. Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi yayınları. Ankara, 1976.
Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. “heva” md.. Kabalcı yayınları. İstanbul, 2016.
Yıldırım, Ali. “Renk Simgeciliği ve Şeyh Galib’in Üç Rengi”. Milli Folklor Dergisi, s. 72. 2006.
Yıldız, Kenan. 1660 İstanbul Yangınının Sosyo-Ekonomik Tahlili. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul, 2012.