BİR İNANÇ AŞAMASI OLARAK HANİFLİK
Haniflik kavramı; çoğu Müslüman âlim tarafından İslam öncesi döneme
kadar genelde Arap yarımadasında varlığını sürdüren Hz. İbrahim’in Tevhid Dini
olarak kabul edilir. Bu makalede psiko-tarih / psiko-biyografi ve dilbilimsel
çözümlemeler yaparak, Hanifliğin bir dinin adı olmayıp, bir sıfat olduğu tezi
ileri sürülmektedir. Hanifliği psikolojik açıdan elealan bu teze göre, Haniflik
bir din olmaktan ziyade, bedensel/zihinsel/ duygusal/sosyal ve spiritüel
anlamda büyümekte olan bir bireyin dine yönelik tutumudur. Kavram aslında
psikolojik bir haleti ruhiyeye işaret etmektedir. Haniflikte dinî bir anlamdan
ziyade, psiko-sosyal bir bağlam ön plandadır. Gerek kavramın etimolojisi, gerek
Hz. İbrahim’in hayatı, gerekse Kur’ân-ı Kerim deki kullanımı dikkate alındığında,
Hanifliğin manevi /dini gelişimde
bir aşama, modern psikolojinin vurguladığı
ergenlik ruhunu yansıtan bir gelişimsel dönüm noktası, bir moratoryum
durumu ve bir kimlik arayış ve inşa süreci olduğu görülür.
___
- Andrae, Tor, Mohammed The Man and His Faith, , tr. by Theophil Menzel, Londra 1936.
Bell, Richard, Introduction to the Qur’an, Edinburg, 1953
Biruni, Ebu’r-reyhan Muhammed b. Ahmed el- Harizmi, el-Asaru’l-Bakiye ani’lKurani’l-Haliye, Leipzig, 1923
Cerrahoğlu, İsmail, Kuranı Kerim ve Hanifler, AUİFD., C. XI, Ankara, 1964,
Cevheri, Ismail b. Hammad, hnf md eş-Şıhâh, " C. IV, Mısır, 1956;
DeMause, Lloyd (1982). Foundations of Psychohistory. New York: Creative Roots
DeMause, Lloyd (1995) The History of Childhood. Northvale, New Jersey: Jason Aronson;
DeMause, Lloyd (2002). The Emotional Life of Nations. New York: Karnac
Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed el-Ensari Kurtubi, el_cami’li Ahkami’l_Kur’ân, C. II, Mısır, 1967
el-Mes’udi, Ali b. Hüseyin, et-Tenbih ve’l-İşraf , Bağdat, 1938
Erikson, E. H. Identity, Youth And Crisis. New York: Norton, 1980
Erikson, H. Young Man Luther, W.W. Norton and Company, 1962
Erkison, E. Childhood and Society, W.W. Norton and Company, 1950
Faris N. A. and Glidden H. W. “The Development of the Meaning of the Koranic Ḥanīf,” Journal of the Palestinian Oriental Society XIX/3, Jerusalem 1939-40
Freud, S. Musa ve Tek Tanrıcılık, Cem Yayınları, 1939/2010
Freud, S. Totem ve Tabu, 1913, (Çeviren: K. Sahir SEL), Sosyal Yayınlar, 2. Baskı, İstanbul-1996,
Freud, S., Uygarlığın Huzursuzluğu, Metis Yayınları, 1930/2014
Günaltay, Şemseddin, İslam Öncesi Araplar ve Dinleri, Ankara 2013
Gündüz, Şinasi, Din ve İnanç Sözlüğü, Ankara, 1988
Harris, J.R., The nurture assumptiın: Why children turn out the way they do. New York: Free Press, 1998
Hasna İbrahim hasan, Târîhu’l-İslam C. I. Kahire, 1964 (Aktaran, Kuzgun, DİA, Hanif maddesi)
Horovitz, J. Koranische, Untersuchungen, Berlin 1926
Ibnu’l-Esir, İzzüddin Ebi’i-Hasan Ali b. Muhammed el-Cezeri, el-Kamilu fi’t-Tarih, C.I, Beyrut, 1965
İbni Kesir, İmaduddin Ebi’l-Fida İsmail ed-Dimeşki, el-Bidaye ve’n-Nihaye, C.I. Beyrut, 1966
ibni Kesir, İmaduddin Ebi’l-Fida İsmail ed-Dimeşki, Tefsiru’l Kur’ân’i-Azim, C.II, Beyrut 1981
İbni Manzur, Cemalüddin Muhammed b. Mükerrem, "hnf” md. Lisânü'l-Arab, C. IX, XII, Beyrut, 1902
İbnu’n-Nedim, Muhammed b. İshak b. Ebi Yakub, el-Fihrist, Beyrut, 1964
Jeffery, Arthur, The Foreign Vocabulary of the Quran, p. 112-114, Cairo, 1937
Kant, Immanuel, “What is Enlightenment?,” in The Portable Enlightenment Reader, ed. Isaac Kramnick, New York: Penguin Books, 1995
Kohler, Kaufman Abraham, J.E., V.I, London, 1901
Kuzgun, Şaban, “Hanifler” mad., DİA, İst. 1997.
Kuzgun, Şaban, İslam Kaynaklarına Göre Hz. İbrahim ve Haniflik, SE-DA Yayınları, 1985, Kayseri
Lightfoot, J. B. The Name and Office of Apostle, The Epistle of the Paul to the Galatians, 10. ed., 1890, London, Macmillan, 1989, s. 92-101.
Moubarac, Y. , Abraham dans le Coran, Paris 1958
Nöldeke, Theodor, Geschichte des Qorans, Hildesheim, 1961
Öztürk, Resul, “İslam Öncesi Arap Toplumunun Tanrı Tasavvuru Ve Bu Tasavvurun İslam’ın Tanrı Tasavvuruna Etkisi Sorunu” Din bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, VIII (2008), sayı: 2, s. 122
Reich, Wilhelm, The Mass psychology of fascism, Farrar, Straus and Giroux, 1980
Taberi, ebu Cafer Muhammed b. Cerir, Tarihu’r-Rusül ve’l-Müluk, C.I, Mısır, 1960
Wensinck, A.J., Ibrahim, İ.A., C. V/2, Istanbul,1950
Yusuf ed-Decevi, Daru’l-Maarifi’l-İslamiyye C, I, Tahran, 1933