İLHAM BAĞLAMINDA EŞ’ARÎ KELÂM OKULUNUN TASAVVUFLA İLİŞKİSİ

Tarihsel süreçte arka planında Muhâsibî ile başlayan Eş’arîlik-tasavvuf ilişkisi, ŞâfiîKüllâbî geleneğin Eş’ariliğe dönüşmesiyle birlikte, giderek daha da yoğun bir hal alarak Gazzâlî ile birlikte en üst noktaya ulaşmıştır. Eş’arîlik-tasavvuf ilişkisinin teorik boyutta kelâmın ilgi alanına giren birçok konuda gelişmesine karşın, bilginin kaynakları bağlamında ilham konusuna bakış açısı genel olarak Gazzâlî öncesiyle Gazzâlî sonrasında pek bir farklılık arz etmemektedir. Zira Gazzâlî sonrasında tasavvufun ilim çevrelerinde ve halk tabanında kabul görmesi başta ilham konusu olmak üzere tasavvufa dair konuların Eş’arî kelamcıları tarafından daha geniş bir şekilde işlenmesi sonucunu doğurmuş olsa da, dini bilgiye kaynaklık etmesi, objektif bilgi değeri ve bağlayıcılığı açısından ilhama kelam sistemlerinde yer vermemişlerdir. Buna göre gerek Eş’arî kelâmcılarında gerekse bu kelâm okuluna bağlı sûfîlerde, ilhamın varlığı sübjektif boyutuyla kişisel bilgi alanında kabul edilmekle birlikte, kesinlikle dini bilginin kaynakları arasında kabul edilmemiştir. Dolayısıyla Eş’arî kelâmcılarının usta bir şekilde ilhamı kişisel bilgi alanına hapsetmeleri, onun genel geçer bilgi alanında varlık göstermesinin de önünü kesmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Eş’arîlik, Kelam, Tasavvuf, Bilgi, İlham, Keşf

THE RELATIONSHIP BETWEEN AS’HARI KALAM SCHOOL AND SUFISM IN THE CONTEXT OF INSPIRATION

The relationship between Asharizm and Sufism which started with Muhāsibī in the historical process, with the conversion of Shāfiī-Kullābi tradition to Ash’arism, has increased and reached its peak with Ghazali. Given the fact that the relationship between Ash’arism and Sufism is theoretically developed in the area of theology at the moment, the point of view of inspiration in the context of the sources of knowledge is, in general, did not chanced before and after Ghazali. Although, after acceptance of Sufism among the scholar circles and society led to the broader processing of Sufism by the Ash’arî theologians, especially as a matter of inspiration, the source of religious knowledge, They did not give a place in their theolohgical systems in case of the objective information value and non-binding systems. Accordingly, the existence of inspiration is accepted in the field of personal knowledge with subjective dimensions, both in Ash’arî theologians and in Sufis who are affiliated to this theological school, but it is certainly not accepted among the sources of religious knowledge. Hence, skillful confinement of inspiration in the realm of personal knowledge by Ashâari theologians has prevented it from appearing in the field of general knowledge.

Keywords:

Kalam, Ash’arism, Sufism, Knowledge, Inspiration, Intuition,

PDF

___

ÂMİDÎ, Seyfeddin, Ebkârü’l-efkâr fî usûli’d-dîn (thk. Ahmed Muhammed Mehdi), Daru’l-Kütüb ve’l-vesaiki’l-kavmiyye, Kahire, 2004.
ATEŞ, Ahmet. , “Gazâli’nin ‘Bâtınilerin Belini Kıran Delilleri’ ‘Kitâb Kavâsım Al-Bâtıniya’, İlahiyat Fakültesi Dergisi, c: 3, No: 1-2, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1954.
AYDIN, Hüseyin, Muhâsibî’nin Tasavvuf Felsefesi, Pars Matbaacılık, Ankara, 1976.
BAĞDÂDÎ, Abdulkâhir, el-Fark beyne’l-fırak (trc. Ethem Ruhi Fığlalı), TDV Yayınları (6. Baskı), Ankara, 2011.
BAĞDÂDÎ, Usûli’d-dîn, İstanbul, Devlet Matbaası, 1928.
BÂKILLÂNÎ, Ebû Bekr, Kitâbu’t-Temhîd, Metebetü’ş-Şarkiyye, Beyrut, 1957.
BÂKILLÂNÎ, el-İnsâf (thk. Muhammed Zahid el-Kevseri), Mektebetü’l-Ezheriyye, Kahire, 2000.
BOLAY, Süleyman Hayri, Aristo Metafiziği ile Gazâlî Metafiziğinin Karşılaştırılması, MEB Yayınları, İstanbul, 1993.
BULUT, H. İ., ÖZKAN G., “İmâmiyye Şiâ’sında İlmu’l-İmâm İnancı”, Marife, yıl. 5, sayı 1, bahar 2005.
CÜVEYNÎ, İmâmü’l-Haremeyn, Kitâbu’l-irşâd (thk. Muhammed Yusuf Musa, Ali Abdulhamid), Mektebetü’l-Hancı, Mısır, 1950.
ÇINAR, Mahmut, “Mütekaddimûn Dönemi Kelâm Alimlerine Göre Bilgi, Kaynakları ve Bunlar Arasındaki İrtibatın Keyfiyyeti”, Bilimname, sayı: XXI, 2011/2.
DAĞ, Mehmet, Eş’arî Kelâm ında Bilgi Problemi, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1980, Ankara, Sayı 4, s. 97-114.
DEMİR, Ahmet İshak, Mütekadimin Devri Kelâm cılarına Göre Bilgi Kaynağı Olarak Keşif ve İlham (Basılmamış YLT), Marmara Ünv. SBE, İstanbul, 1993.
ERASLAN, Yunus, Eş’arîliğin Tasavvuf Üzerindeki Etkileri (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi KSÜ SBE), Kahramanmaraş, 2015.
ERDEM, Hüsamettin, “Gazâlî’de Bilgi Meselesi”, İslami Araştırmalar Dergisi, yıl: 2000, c.13, sayı 3-4.
ERGİNLİ, Zafer, “Muhâsibî”, DİA, 2006, XXXI, 13-16.
EŞ’ARÎ, el-Lümaʿ fi’r-red ʿalâ ehli’z-zeyġ ve’l-bida (nşr. Hamude Ğarabe), Kahire, 1955.
GAZZÂLÎ, Ebu Hamîd, el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl (trc. Yunus Apaydın), Rey Yayıncılık, Kayseri, Ⅰ-Ⅱ.
GAZZÂLÎ, Ebu Hamîd, el-Münḳıẕ mine’ḍ-ḍalâl ve’l-müfṣıḥ ʿani’l-aḥvâl, (trc. Hilmi Güngör), MEB Yayınları, Ankara.
GAZZÂLÎ, Ebu Hamîd, İhyâu ulûmuddîn, (trc. Ahmed Serdaroğlu), Bedir Yayınları, İstanbul, 1974, Ⅲ.
GAZZÂLÎ, Ebu Hamîd, Ravdatu’t-tâlibîn ve umdetu’s-sâlikîn (trc. Remzi Barışık), Kılıç Kitabevi, Ankara, tsz.
GAZZÂLÎ, Ebu Hamîd, Fedâihu’l-bâtıniyye (thk. Abdurrahman Bedevi), el-Mektebetü’l-Arabi, Kahire, 1964.
HÜCVİRÎ, Keşfu’l-mahcûb, (trc. ve nşr. Süleyman Uludağ), Dergâh Yayınları, İstanbul, 1982.
İBN ASÂKİR, Tebyînü kizbi’l-müfterî (nşr. Muhammed Zahid el-Kevserî), Mektebetü’l-Ezheriyye, Kahire, 2010.
İBN FÛREK, Ebu Bekir Muhammed, el-İbâne ʿan ṭuruḳı’l-ḳāṣıdîn ve’l-keşf ʿan menâhici’s-sâlikîn ve’t-teveffür ilâ ʿibâdeti rabbi’l-ʿâlemîn (nşr. Abdulgaffar Aslan-Ahmet Yıldırım), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Yayınları, İstanbul, 2014.
İBN FÛREK, Ebu Bekir Muhammed, Mücerredü Maḳālâti’ş-Şeyḫ Ebi’l-Ḥasan el-Eşʿarî (thk. Daniel Gimaret), Daru’l-Meşrik, Beyrut, 1987.
İBN FÛREK, Ebu Bekir Muhammed, Tefsîru Kur’âni’l-Kerîm (nşr. İlâl Abdulkadir), Câmiatü Ümmü’l-Kurâ, Mekke, 2009.
İBN FÛREK, Ebu Bekir Muhammed, el-âlim ve’l-müteʿallim (thk. Ahmed Abdurrahim Sayih, Tevfik Ali Vehbe), Mektebetü’s-Sekâfetü’d-Dîniyye, Kahire, 2009.
İBN KESİR, el-Bidâye ve’n-nihâye (trc. Mehmet Keskin), Çağrı Yayınları, İstanbul, 1995, Ⅺ.
İBN MÜNEVVER, Muhammed, Esrâru’t-tevhîd fi makalâti’ş-şeyh ebi said (Tevhidin Sırları), (trc. Süleyman Uludağ, Kabalcı Yayınları, İstanbul, 2004.
İSFERÂYÎNÎ, Ebu’l-Muzaffer, et-Tabsîru fi’d-dîn ve temyîzu fırkati’n-nâciye ani’l-fırakı’l-hâlikîn (thk. Kemal Yusuf Hut), Âlemü’l-Kütüb, Beyrut, 1983.
KALAYCI, Mehmet, Tarihsel Süreçte Eşarilik-Mâtürîdîlik İlişkisi, Ankara, Ankara Okulu Yayınları (2. Baskı), 2017.
KUŞEYRÎ, Abdülkerîm b. Hevâzin, er-Risâle (trc. Ali Araslan), Arslan Yayınları (2. Baskı), İstanbul, 1980.
KULEYNÎ, el-Kâfî (thk. Ali Ekber Ğıffârî), Dârul Kütübül İslâmî, Tahran, h.1363, Ⅰ.
MÂTÜRÎDÎ, Ebu Mansur, Kitâbu’t-tevhîd (thk. Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçi), Dar Sader, Beyrut, 2001.
MÂTÜRÎDÎ, Ebu Mansur, Te’vîlâtu’l-kur’ân (nşr. Bekir Topaloğlu), İstanbul, Mizan Yayınevi, 2005-2007.
MUHÂSİBÎ, Hâris b. Esed, el-Akl ve fehmü’l-kur’ân (thk. Hüseyin el-Kuvvetli, trc. Veysel Akdoğan), İşaret Yayınları, İstanbul, 2006.
MUHÂSİBÎ, Hâris b. Esed, “Aklın Üstünlüğü ve Mahiyeti” (trc. İbrahim Emiroğlu), Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, İzmir, 1998, Sayı 11, s. 164-170.
MUHÂSİBÎ, Hâris b. Esed, er-Riʿâye li-ḥuḳūḳıllâh ve’l-ḳıyâm bihâ (thk. Abdulkadir Ahmed Ata), Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye (Dördüncü Basım), Beyrut.
MUHÂSİBÎ, Hâris b. Esed, el-Vasâyâ, thk. Abdulkadir Ahmed Ata, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1986.
ÖZEN, Şükrü, “İbn Süreyc”, DİA, ⅩⅩ, 363-366.
er-RÂFİÎ, Abdülkerîm b. Muhammed, et-Tedvîn fî aḫbâri Ḳazvîn (nşr. Azîzullah el-Utâridî), Beyrut 1408/1987, I-II.
RÂGIB el-İSFAHÂNÎ, Müfredâtü elfâzi’l-kur’ân (thk. Safvân Adnân Dâvûdî), Dâru’l-Kalem, Beyrut, 2009.
RÂZÎ, Fahruddin, İtikadâtü fırakı’I-müslimîn ve’l-müşrikîn, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1982.
RÂZÎ, Fahruddin, Mefâtîhu’l-gayb-Tefsîri Kebîr (trc. Heyet), Huzur Yayınevi (2. Baskı), İstanbul, 2002, Ⅰ-ⅩⅩⅢ.
RÂZÎ, Fahruddin, en-Nefs ve’r-Ruh ve Şerh-u Kuvâhumâ (thk. Muhammed Sağîr Hasan el-Ma’sûmî), İslamabad, 1968.
RÂZÎ, Fahruddin, el-Metâlibu’l-‘aliyye mine’l-ilâhiyye (nşr: A.Hicâzî es-Safâ), Daru’l-Kütübi’l-Arabi, Beyrut 1408/1987, Ⅰ- VII.
SÜBKÎ, Tâcüddîn Ebû Nasr, Abdulvehhâb b. Ali, Tabakâtu’ş-şâfiiyyeti’l-kübrâ, (thk. A. M. el-Hulv-M. M. et-Tanâhî), Matbaâtu İsa el-Babi el-Halebi, Kahire, 1964, Ⅱ.
ŞAŞA, Mehmet, Kelâm ve Tasavvuf Açısından Marifetullah, Ankara, Nobel Yayınları, 2018.
ŞEHRİSTÂNÎ, Ebü’l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm, el-Milel ve’n-nihal,(thk. Ahmed Fehmi Muhammed), Daru’l-Kütübi’İlmiyye, Beyrut, 1992/1413, Ⅰ.
TAYLAN, Necip, Gazâlî’nin Düşünce Sisteminin Temelleri, MÜİFV Yayınları, İstanbul, 1989.
TEHÂNEVÎ, Muhammed A‘lâ b. Alî b. Muhammed Hâmid, Keşşâfü ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-ulûm (thk. Refîk el-Acem-Ali Dahruc), Mektebetü Lübnan, 1996, Ⅰ-Ⅱ.
YAVUZ, Yusuf Şevki, İslam Akaidinîn Üç Şahsiyeti: Ahmet b. Hanbel, İbn Fûrek, Kâdî Beydavî, Kültür Yay. İstanbul 1989.
YAVUZ, Yusuf Şevki, “İlham”, DİA, ⅩⅩⅡ, 98-100.
YÜKSEL, Emrullah, Âmidî’de ve Bazı Kelâm cılarda Bilgi Teorisi, Kelâm ’da Bilgi Problemi Sempozyumu, Uludağ Üniversitesi ilahiyat Fakültesi, Bursa, 2003.
ZEHEBÎ, Hafız Ebu Abdullah Muhammed bin Ahmed bin Osman, Siyerü a‘lâmi’n-nübelâ, (thk. Şuayb el-Arnaût, Hüseyn el-Esed), Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1982, ⅩⅣ.