Ali Sedat’ın Port-Royal Mantıkçılarıyla Hesaplaşması Hangi Mantıksal Tutum Zemininde Gerçekleşti?

Osmanlı’nın son dönem mantıkçılarından Ali Sedat Avrupalı/Batılı mantıkçılarla entelektüel bir hesaplaşmaya girişmiştir. Hesaplaştığı mantıkçılardan bir grubu Port-Royal Mantıkçılarıdır. Mantıksal tutum, bir mantıkçı veya mantıkçılar topluluğunun kendi dönemlerinde mantık biliminin ana konularına yönelik yaklaşımlarıdır. Bu yönüyle Port-Royal Mantıkçıları ile Sedat’ın mantıksal tutumları birbirinden farklıdır. Bu makalede Sedat’ın Port-Royal Mantıkçılarına yönelttiği eleştirilerin içeriğini kritik etmiyorum. Aksine ortada iki farklı mantıksal tutum olduğunu ileri sürmek amacıyla onların tarihi ve entelektüel arka planlarını irdeliyoruz. Ali Sedat ile Port-Royal mantıkçıları, biri İslam Dünyasında (Osmanlı’da) diğeri Avrupa’da iki farklı geleneklere sahip mantıkçılardır. Bu farklılık onların mantıksal tutumlarını önemli ölçüde etkilemiştir.

Anahtar Kelimeler:

Ali Sedat, Port-Royal Mantıkçıları, Osmanlıca Mantık, Arapça Mantık, Mantıksal Tutum, Türk Mantık Tarihi

PDF

___

AYIK, Hasan (2002). “Eski ve Yeni Mantığın Kavşağında Ali Sedat”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, cilt: 4, sayı: 1: 195-205.
AYIK, Hasan (2002). “Ali Sedat Mantığında Dil-Düşünce İlişkisi”, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, cilt: 2, sayı: 28-29: 267-276.
BOGER, George (2004). “Aristotle's Underlying Logic”, Handbook of The History of Logic. edit. Dov M. Gabbay ve John Woods, vol. 1, North-Holland.
BOGER, George (2004). “Completion, Reduction and Analysis: Three Proof-theoretic Processes in Aristotle’s Prior Analytics”, Handbook of The History of Logic. edit. Dov M. Gabbay ve John Woods, vol. 1, North-Holland.
BİNGÖL, Abdülkuddûs (1993). Klasik Mantık’ın Tanım Teorisi (Aristoteles, İbn Sînâ ve Port-Royal Mantıkçıları ile sınırlandırılmış olarak), İstanbul: M.E.B. Yay.
DESCARTES, Rene (1997). Aklın İdaresi İçin Kurallar, çev. Mehmet Karasan, İstanbul: MEB yay.
DESCARTES, Rene (1997). Metod Üzerine Konuşma, çev. Mehmet Karasan, İstanbul: MEB yayınları.
ES-SEMERKANDÎ, Şemsüddîn (2014), Kıstâsü’l-Efkâr-Düşüncenin Kıstası, metin-çev. Necmettin Pehlivan, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
EL-KAZVİNÎ, Ömer b. Ali el-Kâtibî (2017). “Risâletü’ş-Şemsiyye fi’l-Kavâidi’l-Mantıkıyye”, Kâtibî Şemsiyye Risalesi, tahkik, çeviri ve şerh: Ferruh Özpilavcı, İstanbul: Litera yay.
FÂRÂBÎ, (2018). “İlimlerin Sayımı İkinci Bölüm: Mantık İlmi Hakkında”, Mantığa Giriş Risaleleri, metin-çev ve der., Yaşar Aydınlı, İstanbul: Litera yay.
GABBAY, Dov M. ve John WOODS (2008), “Preface”, Handbook of The History of Logic (Medieval and Renaissance Logic), edit. Dov M. Gabbay ve John Woods, Vol. 2, North-Holland.
GÖKBERK, Macit (1998). Felsefe Tarihi, İstanbul: Remzi Kitabevi.
KÖZ, İsmail (2002). “Modern Türk Düşüncesinde Mantık Çalışmaları”, AÜİFD, cilt: XLIII, sayı 1: 135-169.
KUŞLU, Harun (2017). Nasîruddîn Tûsî’de Önermeler Mantığı, İstanbul: Klasik yay. Logic, Or The art of Thinking: Being The Port-Royal Logic, translated French, with an introduction, by Thomas Spencer Baynes, Edinburgh, ts., isimsiz.
LÖRİNGHOFF, Von Freytag (1973). Mantık-Saf Mantık Sistemi, çev. T. Mengüşoğlu, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
ÖNER, Necati (1999). Felsefe Yolunda Düşünceler, Ankara: Akçağ Yayınları.
ÖNER, Necati (1959). “Türkiye’de Yeni Mantık Cereyanlarının İlk Habercisi: Ali Sedat”. Ankara Üniversitesi Dergisi, I-IV, Doğuş Limited Şirketi Matbaası: 60-69.
ÖZEL, Aytekin (2012). Aristoteles’in Analitikler Kuramının Çağdaş Yorumları Işığında Bir Arapça Mantık Metni İncelemesi, Bursa: Emin Yayınları.
ÖZAHISHALI, Hilal (2005). “Ali Sedat’ın Mantık ve Metot Anlayışı”. Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
ROSS, David (2002). Aristoteles, çev. Ahmet Arslan ve diğerleri, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
SEDAT, Ali (2015). Mîzânü’l-Ukûl (Mantık ve Metodoloji), çeviri ve tıpkıbasım, yayına haz. İbrahim Çapak ve diğerleri. İstanbul: Türkiye Yazma eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
SEDAT, Ali 1306/1890. Lisanu'l Mizan, İstanbul: Karabet ve Kasbar Matbaası.
STREET, Tony (2014). İslam Mantık Tarihi, derleyen ve çev. Harun Kuşlu. İstanbul: Klasik yay.
WAHL, Russell (2008). “Port Royal: The Stirrings of Modernity”, Handbook of The History of Logic (Medieval and Renaissance Logic). edit. Dov M. Gabbay ve John Woods, Vol. 2, North-Holland.