TÜRKİSTAN’DAKİ TÜRK MEDENİYETİNİN YÜKSELMESİ VE DÜŞÜŞÜ ÜZERİNE

Türkler, siyasi ve askeri alanda binlerce yıl dünya tarihinde çok etkili bir geçmişe sahip olmuş, medeniyet ve bilim açısından da oldukça başarılı bir süreçten geçmiştir. Ancak bu tüm Türkler için aynı derecede değerlendirilemez. Bozkır medeniyetine sahip Türkler geniş imparatorluklar kurmayı başarmışsa da medeniyet, bilim ve teknolojik gelişmeler açısından bostan (kent) medeniyetine sahip Türkler gibi başarılar elde edememiştir. Bu iki farklı yaşam tarzı ve medeniyet binlerce yıl paralel olarak mevcut olmuş ve bunlar arasındaki mücadele kesintisiz süregelmiştir. Türk medeniyetinin yükselmesi ve düşüşündeki asıl önemli unsurun literatürde yaygın olan dış faktörler değil Türklerin kendi içindeki ve iki farklı yaşam tarzı arasındaki mücadelelerin hiç bitmeden devam etmesidir. Türk tarihinde büyük medeni gelişmeler ve bilimsel ilerlemelerin genelde bostan medeniyetine sahip olan Türklerin üstünlük kazandığı zamanlarda ortaya çıktığı ve Türkistan’da son çöküşün yabancı sömürüne maruz kalmadan çok önce bozkırların bu coğrafyalarda üstünlük kazandığı 16. yüzyılın başlarında ortaya çıkmaya başladığı anlaşılmaktadır. Bu çalışmada, ilk olarak bostan ve bozkır medeniyetlerinin özellikleri ve Türklerin toplumsal hayatındaki etkileri değerlendirilmiştir. Daha sonra, bostan medeniyetinde ortaya çıkan medeni gelişmeler, bilgi ve teknoloji alanındaki büyük başarılar ve bunların elde edilmesi için gösterilen stratejik adımlar ele alınmıştır. Son olarak, bozkırların bostan medeniyeti üzerindeki siyasi ve askeri başarısının ve onu izleyen zihniyet değişikliğinin Türk medeniyetinin gerilemesi ve çökmesine nasıl yol açtığı incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Türkistan, , Türk Medeniyeti, , Gelişmeler, , İç Mücadeleler, , Gerilim.

ON THE RISE AND FALL OF TURKISH CIVILISATIONS IN TURKISTAN

Turks have had a very influential history in World politics and military for thousands of years, and they were also very successful in terms of civilization and science. Nonetheless, these evaluations cannot be equally true for all Turks. Although the Turks with steppe succeeded in establishing vast empires, they could not achieved success like civilized Turks in terms of cultural, scientific and technological developments. These two different lifestyles and civilizations have existed in parallel, and the struggle between them has continued for thousands of years. The main determining factor in the rise and fall of Turkish civilization is not the external factors which are common in the literature, but the ongoing struggles between the two different civilizations within the Turks. Great civilizations and scientific advances in Turkish history have generally occurred when the civilized Turks, gained upper hand. It is understood that the last collapse of Turkish civilization in Turkistan began in the early 16th century, when the steppes gained dominance in these geographies long before they were exposed to foreign exploitation. In this study, firstly, the characteristics of the two different civilizations and their effects on the social life of Turks were evaluated. Then, cultural developments among the civilized Turkish world, great achievements in the field of art, science and technology, and strategic steps to achieve them were deliberated. Lastly, how the political and military success of the Steppes over the civilization led to the decline and collapse of the Turkish civilizations were examined.

Keywords:

Turkistan, Turkish Civilization, Developments, Internal Struggles, Decline,

PDF

___

Abdulkadir, Amir et al. (2015). “The Origins Of Uyghur Medicine: Debates And Perspective”. Journal Of Traditional Chinese Medical Science. (2): 217-226.
Albayrak, A., ve Akdümbek Atan, B. (2019). “Hükümlülerde Kader ve Kadercilik”. Kader. 17 (1): 124-152.
Alkan, C. (2018). Türk İslam Bilginleri. Kamer Yayınları. İstanbul.
Alkan, C. (2018). Türkistan Tarihi ve Medeniyeti. Kamer Yayınları. İstanbul.
Almas, T. (1986). Hunlarning Qisqicha Tarihi. Kaşgar Uygur Neşriyati. Kaşgar.
Almas, T (2013). Uygurlar. Selenge Yayınları. İstanbul.
Al-Tirmidhi. (1983). Hadith Al-Tirmidhi. Çev. S. M. MadniAbbasi. International Islamic Publishers. Karachi.
Bakı, A. (1992). “Al Khwarızmı's Contrıbutıons To The Scıence Of Mathematıcs: Al Kıtab Al Jabr Wa'l Muqabalah”. Journal of Islamic Academy of Sciences. 5(3): 225-228.
Brose, M. (2016). Medieval Uyghurs of The 8th through 14th centuries. Oxford Research Encyclopedia Of Asian History. Oxford University Press.
Buğra, M. (1998). Doğu Türkistan Tarihi. Emek Ofset LTD. Ankara.
Czarplicka, M. (1918). The Turks of Central Asia: in History and at the Present Day. At the Clarendon Press. Oxford.
Darwin, J. (2007). After Tamerlane: The Global History of Empire since 1405. Penguin Books. London.
Dixon, S. (1999). The Modernisation of Russia, 1676-1825. Cambridge university press. Cambridge. Djalili, M., ve Keller, T. (2009). Yeni Orta Asya Jeopolitiği. Çev. Reşat Uzman. Bilge Kültür Sanat Yayınları. İstanbul.
Dobczansky, M. (2020). “Central Asia's Golden Age (800-1100): Why it Happened, why it Ended”. Wilson Center. Erişim Tarihi: 15.06.2020. https://www.wilsoncenter.org/publication/central-asias-golden-age-800-1100-why-it-happened-why-it-ended ].
Farabi, E. (2019). İdeal Devlet. Çev. Ahmet Arslan. Kültür Yayınları. İstanbul.
Farabi, E. (2020). Mutlulğun Kazanılması. Çev. Ahmet Arslan. Kültür Yayınları. İstanbul.
Findley, C. (2005). The Turks in World History. Oxford University Press. Oxford.
Has Hacib, Y. (2019), Kutadgu Bilig. Çev. Ayşegül Çakan. Kültür Yayınları. İstanbul.
Haydar Köregan, M. (2007). Tarihi Reşidi. Cinben Yayıncılık. Ürümçi.
Higham, C. (2004), Encyclopedia of Ancient Asian Civilizations. Facts On File. USA.
Hua, Ang Kean. (2016). “Science, Technology and Innovation Based Religious: an Analysis”. International Journal of Science and Technology Research. 5 (2): 21-24.
Hughes, S. (2011). “Went West”. Erişim Tarihi: 11.05.2020. https://www.upenn.edu/gazette/0111/PennGaz0111_feature2.pdf ].
Kamberi, D. (1999). “A Survey Of Uyghur Documents From Turpan And Their Importance For Asian And Central Eurasian History”. Central Asian Survey. 18(3): 281-301.
Kasım, M. (2020). “Çin ve Amerika Rekabetince Orta Asyanın Konumu”. Karadeniz Uluslararsı Bilimsel Dergi. (46): 302-3015.
Kuran. (2010).English Translation by: Al-Muntada Al-Islamı, Al-Muntada Al-Islamı Trust.
Lei, W. (2017). “The First Chinese Travel Record on the Arab World: Commercial and Diplomatic Communications during the Islamic Golden Age”. Qiraat. (7): 1-50.
Mahmut, N. (2015). “Uygur Türklerinde Geçmişten Günümüze Hafız Ve Sazendeler”. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi. (5): 41-45.
Mohammademin, A. (1997). Uygur Felsefe Tarihi: Omumi BayanHalk Nesriyatı. Urumçi.
Mohammademin, A. (2002). Qadım Merkezi Asiya. Halk Neşriyatı. Urumçi.
Mohammademin, A. (1981). Uyghur xelq klassik muzikisi On ikki muqam haqida. Beijing.
Sarianidi, V., ve Dubova, N. ( 2014). “Types of Graves at Gonur Depe Bronze Age Site in Turkmenistan”. Proceedings 9th ICAANE Basel. (2014): 615–626.
Sayrami, M. (1986). Tarihi Hemidi. Milletler Neşriyati. Urümçi.
Starr, S. (2013). Lost Enlightenment. Princeton University Press. USA.
Tizzano, F. (2017). The Great Kumurajiva (344-413) And His Thanscreation Of The Lotus Sutra: Embodying Translation As Life Itself.
Paris: İn Tomiche, Anne (ed): Comparitive Literatüre As Criticak Approach, Collection Rencontres.
Toğan, Z. (1981). Umumi Türk Tarihine Giriş. Endgru Yayınları. Istanbul.
Unesco. (2000). History of Civilisations of Central Asia. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organisation. Paris.
Weinerman, E. (1993). “The Polemics between Moscow and Central Asians on the Decline of Central Asia and Tsarist Russia's Role in the History of the Region”. The Slavonic and East European Review. 71 (3): 428-481.
Yesevi, H. (2016). Divan-ı Hikmet. Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi. Türkistan.