SOĞMATAR

Şanlıurfa il merkezinin yaklaşık 70 km. güneydoğusunda, Tek Tek dağları üzerinde yer alan Soğmatar, su kaynaklarının çokluğu nedeniyle Kalkolitik Çağ’dan başlayıp, Orta ve Erken Tunç Çağı, Demir Çağı (M.Ö I. Bin), Roma Dönem ve İslami Dönem’den günümüze kadar kesintisiz yerleşim görmüş, özellikle M.S. 2. yüzyılda Ay Tanrısı Sin’e tapınım ile ön plana çıkmış bir yerleşimdir. Daha çok bir kült merkezi özelliği taşıyan Soğmatar’ın, tapınım alanı olarak kullanılması yanında, Erken Tunç Çağı’nda ve Roma Döneminde bir Nekropol alanı olarak da kullanılmıştır. Yerleşimin ortasında bulunan höyüğün varlığı buranın hem kült merkezi hem de yerleşim özelliği taşıdığını göstermektedir. Erken Tunç Çağı’nda yapılan Nekropol alanındaki kaya mezarlarının bazıları Roma döneminde değiştirilerek tekrar kullanım görmüştür. Kuyu girişli planda açılan bu mezarlar Roma döneminde kuyu giriş kısmı güneye doğru genişletilerek merdivenli koridorlar açılmış, giriş kısmı genişletilmiş ve 3 duvara ölülerin konduğu duvar hücreleri açılmıştır. Bazı mezarların bazıları bu değişim sırasında yarım bırakılmış, bu yüzden bu mezarlar hem Erken Tunç Çağı hem de Roma dönemi kaya mezarı mimari özelliği göstermektedir. Alçak kayalık tepelere sahip olduğu için sayısız taş ocağı da yer almaktadır. Antik dönemde ana kayaya açılan su kuyuları ise bugün hala kullanılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Kült Merkezi, Sin Kültü, Nekropol, Anıt Mezar, Rock Tomb

SOGMATAR

Located on the Individual Mountains, about 70 km. southeast of Şanlıurfa provincial center, Soğmatar, starting from the Chalcolithic Age due to the abundance of water resources, the Middle and Early Bronze Age, The Iron Age (Bc I. Bin), the Roman period and the Islamic period until the present day uninterrupted settlement, especially in the 2nd century AD. In the 19th century, the moon came to the forefront with the worship of the God of Sin. In addition to being used as a temple area, Soğmatar was also used as a necropolis area in the Early Bronze Age and roman times. Some of the rock tombs in the necropolis area built in the Early Bronze Age were replaced during the Roman period and were reused. These tombs, which were opened in the well-entrance plan, were extended to the south during the Roman period, the well entrance part was extended to the south, the stairway corridors were opened, the entrance part was expanded and the wall cells where the dead were placed on 3 walls were opened. Some of the tombs were left unfinished during this change, so these tombs show architectural features of both the Early Bronze Age and the Roman rock tombs. There are also numerous quarries because of its low rocky hills. Water wells opened to bedrock in antiquity are still used today.

Keywords:

Cult Center, The cult of Sin, Nekropol, Funerary monument, Rock Tomb,

PDF

___

Albayrak, Y. 2015. “Soğmatar Kült Merkezi ile İlgili Yeni Öneriler”, Belgü, Ardahan Üniversitesi İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 2: 179-194.
Albayrak, Y. 2017. “Şanlıurfa Kale Eteği Nekropolü Kaya Mezarları” , Karadeniz, Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 36: 279-289.
Albayrak, Y. 2019. Göbekli Tepe’den Edessa’ya Şanlıurfa, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
Albayrak, Y. 2020. “Soğmatar Nekropolü Roma Dönemi Kaya Mezarları”, Amanosların Gölgesinde Hayriye Akıl Anı Kitabı, Ege Yayınları, İstanbul: 19-28.
Albayrak, Y. – Mutlu, S. İ. 2014. “Soğmatar Kutsal Alanı Ve Yakın Çevresi Yüzey Araştırması, 2012.” 31. Araştırma Sonuçları Toplantısı. 27-31 Mayıs 2013 Muğla. 2. Cilt, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Basımevi, Yayın No. 163/2, Muğla, 337-352.
Albayrak, Y. & Çelik, B. 2019. “Soğmatar Çevresi Kaya Mezarları”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Volume: 43: 255-261.
Albayrak, Y. – Mutlu, S. İ. – Mutlu, S. – Çelik, B. 2019. “Soğmatar’da Sunaklı Kaya Oyuğu Mezarlar”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Sayı 41: 263-274.
Algaze, G. - Breuninger, R.- Knudstad, J. 1994. “The Tigris-Euphrates Archaeological Resonnaissance Project: Final Report of the Birecik and Carchemish Dam Survey Areas”, Anatolica, 20: 1-96.
Algaze, G. 1986. “Kurban Höyük and the Late Chalcolithic Period in the Northwest Mesopotamian Periphery: A Preliminary Assessment”, Ed. U. Finkbeiner ve W. Röllig, Gamdat Nasr Period or Regional Style?, Wiesbaden: Dr. Ludwig Reichert Verlag, 1986, 274-315.
Algaze, G. 1989. “A new Frontier: First Results of the Tigris-Euphrates Archaeological Resonnaissance Project”, JNES, 48, 1: 241-282.
Başer, S. 1990. “1988-1989 Yılları Kibyra Kurtarma Kazıları”, I. Müze. Kurtarma Kazıları Semineri, Ankara, 235-259.
Çelik, B. 2014. “Şanlıurfa İli Merkez İlçesi Neolitik Çağ ve Öncesi Yüzey Araştırması, 2013.”, 36. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu, 32. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 02-06 Haziran 2014 Gaziantep, II. Cilt, 311-328.
Çelik, B. 2015. “Şanlıurfa İli Yüzey Araştırması” Belgü, Ardahan Üniversitesi İnsani Bilimler Edebiyat fakültesi Dergisi, Sayı II: 87-108.
Çelik, B. 2016. “Şanlıurfa İli Merkez İlçesi Neolitik Çağ ve Öncesi Yüzey Araştırması, 2014.”, 37. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu, 33. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 1-15 Mayıs 2015 Erzurum, II. Cilt, 409-426.
Çelik, B. 2018. “Şanlıurfa İli Neolitik Dönem Yüzey Araştırması, 2018” Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Sayı 40: 52-63.
Çelik, B – Mutlu, S. İ. – Mutlu, S. 2019. “Şanlıurfa’daki Soğmatar Kült Alanından Bir Aslan Kabartması Taslağı”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Sayı 41: 136-143.
Dikaios, P – Stewart, J. R. 1962. The Stone Age and Early Bronze Age in Cyprus. The Swedish Cyprus Expedition, IV, 1A. Lund. The Swedish Cyprus Expedition.
Dittmann, R. C. - Grewe, C - Huh, S - Schmidt, C. 2001. “Şavi Höyük Yüzey Araştırması” Ed. N. Tuna, J. Öztürk ve J. Velibeyoğlu, Ilısu ve Karkamış Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik ve Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi 1999 Yılı Çalışmaları, Ankara: ODTÜ TAÇDAM, 2001, 233-262.