Çanak Çömleksiz Neolitik dönemde özellikle M.Ö. 9. binyılın başlarında ortaya çıkan yerleşim yoğunluğu ve benzer özellikteki yerleşim merkezlerinin sayıca artması Urfa bölgesinin Neolitik dönemde ne kadar cazip bir özelliğe sahip olduğunu göstermektedir. Merkezler arasındaki bağlantıların sanılandan daha yoğun olduğu ele geçen buluntuların birbirine benzer olmasından da anlaşılmaktadır. Bu merkezler; Sefer Tepe, Kurt Tepesi, Hamzan Tepe, Taşlı Tepe, Karahan Tepe ve Harbetsuvan Tepesi’dir ve özellikle “T” şeklinde dikilitaşlar ile benzer özellikler gösterirler. Göbekli Tepe’nin II. tabakasında görülen “T” şeklinde dikilitaşlarla aynı boyutta dikilitaşların bulunduğu Harbetsuvan Tepesi’nde 2017 yılında Şanlıurfa Müzesi ile birlikte arkeolojik kazılara başlanmış, daha çok kaçak kazı alanlarının yaratmış olduğu tahribatın boyutunu anlamak için yapılmış olan bu kurtarma kazısında, yeni mimari bulgular ve arkeolojik buluntular ortaya çıkartılmıştır. Harbetsuvan Tepesi’nde yapılan kazılarda ortaya çıkartılan dörtgen planlı yapıların ortasında ya da duvarların içerisinde bulunan dikilitaşların varlığı Göbekli Tepe’nin II. tabaka yapıları ile benzer olduğunu ortaya koymuştur. Ele geçen diğer eserlere bakıldığında; fallusu heykel parçası, kol ve parmak kabartmalı dikilitaş, Byblos uçları, yassı baltalar, obsidyen okucu, bezemeli taş plaka, bazalt taşından havanelleri ve taş kurnalar gibi bu döneme özgü buluntular söz konusudur. Harbetsuvan Tepesi kazıları, Göbekli Tepe dışında ikinci bir kült merkezi özelliği taşıyan yeni bir merkezinin var olduğunu kesin bir şekilde ortaya koymuştur. Ayrıca Harbetsuvan Tepesi’nin 7 km kuzeydoğusunda bulunan Karahan Tepe’de 2019 yılından itibaren kazılara başlanmış olması Harbetsuvan Tepesi’nin önemini bir kat daha arttırmaktadır. Bu çalışmada, 2019 yılında Harbetsuvan Tepesi kazısında açığa çıkan mimari yenilikler ve küçük buluntular üzerine bir değerlendirme yapılacaktır.

In the Pottery Neolithic period, especially the density of settlements that emerged at the beginning of the 9th millennium B.C. and the increase in the number of similar settlements show how attractive the Urfa region had in the Neolithic period. The connections between the centers are more intense than expected, as can be understood from the similarity of the finds. These centers; Sefer Tepe, Kurt Tepesi, Hamzan Tepe, Taşlı Tepe, Karahan Tepe and Harbetsuvan Tepesi and they show similar features especially with "T" shaped pillars. Göbekli Tepe's II. archaeological excavations started in 2017 with the Şanlıurfa Museum on the Harbetsuvan Tepesi, where the obelisks of the same size as the "T" shaped pillars seen in the layer, and this rescue excavation, which was mostly carried out to understand the extent of the damage caused by illegal excavation areas, revealed new architectural findings and archaeological findings. The presence of obelisks in the middle of the rectangular planned structures or inside the walls unearthed during the excavations in Harbetsuvan Tepesi is the second of Göbekli Tepe. layer structures. Looking at the other works uncovered; There are finds specific to this period such as phallus sculpture fragment, obelisk with arm and finger reliefs, Byblos tips, flat axes, obsidian arrowhead, decorated stone plate, basalt stone pestles and stone basins. Harbetsuvan Tepesi excavations have definitely revealed that there is a new center, which is a second cult center, except Göbekli Tepe. In addition, the fact that excavations started in Karahan Hill, which is 7 km northeast of Harbetsuvan Tepesi, since 2019 has increased the importance of Harbetsuvan Tepesi one more time. In this study, an evaluation will be made on the architectural innovations and small finds unearthed in the Harbetsuvan Tepesi excavation in 2019.