KIZILORDUDAN AZERBAYCAN LEJYONUNA FATALİBEYLİ DÜDENGSKİ VE ALMANYA’DAKİ BASIN FAALİYETLERİ

Bu makalede Azerbaycan Türklerinden Abdurrahman Fatalibeyli Düdenginski’nin Kızılordu’dan Azerbaycan Lejyonlarına uzanan askeri hayatı ile Almanya’daki basın faaliyetleri üzerinde durulmuştur. II. Dünya Savaşı’nda Sovyetler Birliği askeri olarak Almanlara karşı savaşırken esir düşen Düdeginski, Alman esir kamplarında lejyonlara dönüşen Azerbaycan askerlerinin komutasına görevlendirilerek Ruslara karşı başarılar elde etmiştir. Bu başarıların devamında Fatalibeyli, başta Azerbaycan Lejyonu olmak üzere, Türk Lejyonlarının siyasi, askeri, ekonomik, sosyo-kültürel haklarını iyileştirebilmek ve Sovyetler Birliği’nin takip ettiği Bolşevik politikaları kamuoyu ile paylaşabilmek adına Almanya’da basın faaliyetlerine başlamıştır. Bu bağlamda, savaşın bütün şiddetiyle devam ettiği dönemde Düdenginski, muhaceretteki Türk dünyası aydınları ve Naziler tarafından desteklenerek Azerbaycan gazetesini yayınlamaya başlamıştır. Azerbaycan Gazetesi’nde Almanya’nın savaştaki başarılarını göstererek lejyonların moralini yükselten ve Azerbaycan’daki durum hakkında bilgi veren haber ve yazılar kaleme almıştır. II. Dünya savaşının sonrasında ise Amerikan Komitesi tarafından finanse edilen Azerbaycan” dergisi Düdenginski editörlüğünde yayın hayatına başlamıştır. Antibolşevik bir anlayışla yayınlanan dergi, 1953 yılının sonuna kadar Almanya’da basılmaya devam etmiştir. Fatalibeyli’nin Almanya’daki basın faaliyetlerinin sonuncusunu Azatlık Radyosu ya da Özgürlük Radyosu’ndaki editörlük ve yazı işleri müdürlüğü teşkil etmektedir. Tarama modeli kullanılan çalışmamızda, Azerbaycan ve Türkiye’deki kaynaklardan yararlanılmak suretiyle Düdenginski’nin hayatı anlatılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Düdenginski, Azerbaycan Lejyonu, Azerbaycan Gazete ve Dergisi, Azatlık Radyosu

FROM KIZILORDU TO AZERBAIJAN LEGION FETELİBEYLİ DÜDENGİNSKİ AND PRESS ACTIVITIES IN GERMANY

In this article, the military life of Abdurrahman Fatalibeyli Düdenginski, one of the Azerbaijani Turks, from the Red Army to the Azerbaijan Legions and his press activities in Germany are analyzed. Düdeginski, who was captured while fighting against the Germans as a Soviet soldier in World War II, was assigned to the command of Azerbaijani soldiers who turned into legions in German prison camps and achieved success against the Russians. Following these successes, Fatalibeyli started press activities in Germany in order to improve the political, military, economic, socio-cultural rights of the Turkish Legions, especially the Azerbaijan Legion, and to share the Bolshevik policies followed by the Soviet Union with the public. In this context, while the war was ravaging with all its violence, Düdenginski started to publish the Azerbaijan newspaper, supported by the intellectuals of the emigrated Turkic world and the Nazis. He wrote news and articles in the Azerbaijan Newspaper, showing the successes of Germany in the war, raising the morale of the legions and giving information about the situation in Azerbaijan. After the Second World War, the "Azerbaijan" magazine, financed by the American Committee, started its publication life under the editorship of Düdenginski. The magazine, which was published with an antibolshevik approach, continued to be published in Germany until the end of 1953. The last of Fatalibeyli's press activities in Germany is the editorship and editorial directorate of Azatlık Radio or Freedom Radio. The study, using the scanning model, aims at explaining the life of Düdenginski by analyzing sources in Azerbaijan and Turkey.

Keywords:

Düdenginski, Azerbaijan Legion, Azerbaijan Newspaper and Magazine, Azatlık Radio,

PDF

___

Akifoğlu, V., (2017). Azerbaycan’da Milli Direniş (1917-1930), Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 57/2, 776-795
Alpaut Ə., (1961). Əbdürrəhman Fətəlibəyli, Mücahid Jurnalı, №.43-44 s.6-7
Arabacı C., (2012). Nazi Almanya’sında yayınlanan bir Türkçe gazete: Azerbajcan, II. Uluslararası İletişim Sempozyumu Yeni İletişim Teknolojileri ve Toplumsal Dönüşüm (848-856), Bişkek: Manas Üniversitesi.
Armaoğlu, F. (1999). 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, İstanbul: Alkım.
Atabek, Ş. (1952). 2. Dünya Savaşı sırasında Fatalibeyli, Azerbaijan Magazine, No.2, s.61-62
Bagırov, T., (1999). Azerbaycan Tarihi, Bakı: Mütercim.
Beyramov, C., (2007). Azerbaycan SSR Müharibe Eden Dövletlerin Planlarında, Azerbaycan Milli Ensiklopediyası 308-329, Bakı, Elmi Merkezi
Çelik, L., (2015). II. Dünya Savaşı’nda Almanya saflarında savaşan Türkistan lejyon ordusu, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Bilim Dalı, Konya.
Devlet, N., (1991). Rus ve Sovyet Silahlı Kuvvetlerindeki Türklerin Rolü 811-830, X. Türk Tarih Kongresi, Ankara, Türk Tarih Kurumu
Əliyev, Ə., (2004). Əlincə Yaddaşı. Bakı: Elm və Həyat.
Ertürk, C., (2005). Kızılordu’dan Kafkas Milli Lejyonuna Bir Türk’ün İkinci Dünya Harbi Hatıraları, İstanbul: Turan Kültür Vakfı.
Hoffman, J., (1990). Vlasov Ordusu'nun Tarihi, Paris: Imka
İsmailov, İ., (2000). Azerbeycanlıların 2.Dünya Müharibesinde İştirakı, Bakü: Veten
Kafarov, T., (1999). Azerbaycan Tarihi (1920-1991). Bakü: Mütercim.
Paşayeva, A., (2019). Azərbaycan Jurnalında Publisistika Məsələləri (1953-2010), Bakı: Elm ve Tahsil.
Sarıahmetoğlu, N., (2016). İkinci Dünya Savaşında Azerbaycan ve Azerbaycan Türkleri, İstanbul: Türk Dünyası Belediyeler Birliği.
Yaquplu, N., (2009). Əbdürrəhman Fotəlibəyli-Düdənginski, Bakü: Abşeron.
Yel, S. II. Dünya Savaşı’nda Kafkasya’da Alman Lejyon Alayının Teşkili Türkiye ve Nahçıvanlı Abdurrahman Fatalibeyli. Nahçıvan (103-140), Tarih ve Kültür Ekseninde Orta Aras Havzası Uluslararası Sempozyumu, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
Yılmazata, M. ve Erdem G., II. Dünya Savaşında Bir Jejyoner Yayını: Azerbajcan Gazetesi, İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İletişim Fakültesi Süreli Elektronik Dergisi, 2018/47, 309-328