Âşıkların Dilinden Kuşlar: Kuş Destanları (Karşılaştırmalı Bir İnceleme)

Türk sözlü şiir geleneğinin içerisinde yer alan âşık edebiyatının kökü İslamiyet öncesi sözlü kültür geleneğimizedayanmaktadır. Âşık tarzı şiir söyleme geleneğinde âşıkların irticalen şiir söylemesi, atışma yapabilmesi gibihususlar âşığın söz söylemedeki kabiliyetini göstermesi açısından öne çıkmaktadır. Âşıkların çeşitli meclislerdeözellikle âşık fasıllarında kendi yeteneklerini göstermeleri ve kendilerini kanıtlamaları gerekmektedir. Bumeclislerin bir parçası da âşıkların destan söyledikleri bölümdür. Âşıklar bu bölümde çeşitli konularda destanlarsöylemişlerdir. Çobanoğlu, âşık tarzı destanların konularına göre tasnifini yapmış, bunlardan bu çalışmadaincelenecek olan kuşlar hakkında söylenmiş/yazılmış destanlar bu tasnifin “Doğal Güzelliklerle İlgili Destanlar”başlığının altında yer alan “Hayvanlarla İlgili Destanlar” içinde yer almaktadır. Çalışmada geçmişten günümüzesöylenmiş/yazılmış “Kuşlar Destanı” metinleri bir araya getirilmiştir. Burada, öncelikle bu metinler şekil vemuhteva hususiyetleri yönlerinden tanıtılmıştır. Ardından destan metinleri karşılaştırmalı olarak değerlendirilmeksuretiyle âşıkların kuş destanlarını nasıl ve neden söyledikleri, bu metinlerin gelenek içinde nerede yer aldığı,âşığın kendi üslubunu gösterme ve kendi sanat gücünü kanıtlamada söylenen destanların rolü ortaya konulmayaçalışılmıştır. Çalışmada, daha önce Şükrü Elçin tarafından yayımlanmış olan Hengâmî’nin destanının bir eş metnibulunmuştur. Bu destan da çalışmanın sonunda metin tenkitli olarak yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler:

: Sözlü kültür, Türk Sözlü Edebiyatı, Âşık tarzı destan geleneği, kuş destanları, kültürümüzde kuşlar.

Birds In The Words of Minstrels: Epics About Birds (A Comperative Review)

The root of minstrel literature, which is in the Turkish oral poetry tradition, is based on our pre-Islamic oral culturetradition. In tradition of minstrel poetry, improvised singing, quarrel concept (battle of words) and etc. areimportant to show their ability of singing. Minstrels have to show their skills and prove themselves in variousassemblies, especially in minstrel sessions. Singing epics is a part of these sessions. Minstrels sang epics on varioussubjects in this section. Çobanoğlu has classified minstrel epics according to their subjects, and the epicstold/written about the birds that is examined in this study are included in the "Epics About Animals" under the titleof "Epics About Natural Beauties" of this classification. In this study from past to present “Epics on Birds” arecollected. First of all, these texts are introduced according to their form and contents. After that, epics are evaluatedcomperatively to show how and why the minstrels sing the bird epics, where these texts take place in the tradition,the role of the epics sang in showing the minstrel's own style while exhibiting his art and proving his own artisticpower. In this study a new variant of Hengami’s epic on birds, which was previously published by Şükrü Elçin,has been found. This epic is at the end of the study with edition critique.

Keywords:

Oral culture, Turkish Oral Literature, Epic tradition in minstrel style, epics on birds, birds in Turkish culture.,

PDF

___

06 Mil Yz Cönk 132 (t.y.). (Millî Kütüphane Yazma Eserler Koleksiyonu). Erişim adresi: https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/manuscripts/catalog/details/330046?SearchType=2, (Erişim tarihi: 12.08.2021)
Arı, B. (2019). Halil, Halil Karabulut. Erişim adresi: http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/halil-halil-karabulut (Erişim tarihi: 21.08.2021)
Aslan, E. (1975). Çıldırlı Âşık Şenlik hayatı, şiirleri ve hikâyeleri (inceleme-metin-sözlük). Ankara: Sevinç Matbaası.
Aydoğdu, B. (2011). Türk Edebiyatında Seyrânî olgusu: Develili Seyrânî ve eserleri (inceleme-metin) (Doktora Tezi). Kayseri Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
Baki, Z. S. (2014). Tâlibî. Erişim adresi: http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/talibi (Erişim tarihi: 30.08.2021)
Baki, Z. S. (2015). Niyazi. Erişim adresi: http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/niyazi-mdbir (Erişim tarihi: 19.08.2021)
Bal, M. (1956). Kuş destanı. (Bastıran: Mehmed Koç), İstanbul: Bürhaneddin Erenler Matbaası. Baltacı, H. (2013). “Saf aşkın üstadı”: Ahmed Gazzalî ve tasavvuf anlayışı. Tasavvuf Dergisi, 32 (2013/2), 1-41.
[Bölükbaşı], R. T. (1982). Hikemî destanlar. Rıza Tevfik’in tekke ve halk edebiyatı ile ilgili makaleleri. Abdullah Uçman (Haz.), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Ceylan, Ö. (2015). Kuşlar dîvânı Osmanlı şiir kuşları, İstanbul: Kapı Yayınları.
Cunbur, M. (1968). Başakların sesi. Ankara: Poyraz Reklâm Yay.
Çakır, E. (2014). Hengâmî. Erişim adresi: http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hengami (Erişim tarihi: 21.08.2021)
Çakır, E. (2019). Mustafa Bal/Mustafa, Mustafa Bal. Erişim adresi: http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mustafa-bal-mustafa-mustafa-bal (Erişim tarihi: 04.07.2021)
Çapraz, E. (2017). Osmanlı dönemi ‘sözel mizah geleneği’ne ait bir eser: Daʻvâ-yı Tuyûr. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (SUTAD), 41 (Bahar 2017), 137-158.
Çobanoğlu, Ö. (2000). Âşık tarzı kültür geleneği ve destan türü. Ankara: Akçağ Yayınları. Elçin, Ş. (1997). Hengami’nin üç destanı. Halk edebiyatı araştırmaları, c. 1, 295-299.
Ergun, S. N. (?). Âşık Ömer hayatı ve şiirleri. ?: Semih Lütfi Matbaası ve Kitap Evi.
Ertekin, E. (1943). Cönklerden derlemeler: Halk şairlerinden Niyazi adlı bir şairin kuşlar destanı, diğer hayvanlar destanı. Çorumlu, S. 42 (1 Kasım), 22-24.
Görkem, B. (2019). Âşık Seyrânî’nin ‘kuşlar destanı’ üzerine ayrıntılı bir inceleme. Uluslararası beşeri bilimler ve eğitim dergisi (IJHE), 5 (12), 1082-1109.
Gürçayır Teke, S. (2015). “Agâhî”. Erişim adresi: http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/agahi-mdbir (Erişim tarihi: 13.09.2021)
Karabulut, H. (2002). Destan destan üstüne. Saim Sakaoğlu (Haz.), Adana: Sebat Matbaası. Kaya, D. (2014). “Agâhî, Veliyüddin”. Erişim adresi: http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/agahi-veliyuddin (Erişim tarihi: 13.09.2021)
Kaya, T. T. (2004). Sivas kaynaklı bir cönk ve yedi şair. Millî Folklor, 16 (62), 100-104.
Koz, M. S. (2011). 19. yüzyıl Ermeni aşuğlarından mizahî destanlar. Erişim adresi: http://turkoloji.cu.edu.tr/pdf/sabri_koz_ermeni_asuglarindan_mizah.pdf (Erişim tarihi: 26.09.2021)
[Köprülü], Köprülüzade M. F. (1914). Destanlarımız. İkdam, 31 Mart 1914.
Küçük, A. (2018). Âşık Mustafa Bal’ın âşık tarzı destan geleneği içerisindeki yeri üzerine bir değerlendirme. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 11 (21), 132-144.
Sakaoğlu, S. (2002). Giriş. Destan destan üstüne kitabı içinde (s. 13-36). (Yazar: Halil Karabulut; Haz.: Saim Sakaoğlu), Adana: Sebat Matbaası.
Sevgi, H. A. (2003). Mantıku’t-tayr. Türkiye diyanet vakfı İslam ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, c. 28, 29-30.
Sular, U. Ö. (2006). Halk Bilgisi Haberleri ve Çorumlu dergilerinin konu ve eğitim açısından karşılaştırılarak incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi) Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Türkçe Eğitimi Anabilim Dalı Türkçe Öğretmenliği Programı Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
Ulu, Ş. E. (1950). Hacı Süleyman Mecruhî. Darende şairleri antolojisi, 53-61.
Yalman (Yalkın), A. R. (1977). Cenupta Türkmen oymakları I. Sabahat Emir (Haz.), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Türkçe Güncel Sözlük (t.y.). https://sozluk.gov.tr/ (Erişim tarihi: 22.07.2021)